Literackość i analfabetyzm w średniowieczu

[Furiusz]

Temat wielokrotnie się przewija jako wątek poboczny tu bym chciał mu sie przyjrzec bliżej. A.I. Romanczuk, Graffiti na srednewekowoj keramikje iz Chersonesa, "Sowietskaja Arheologija" z.4 (1986), s.171 -182 cytuje 219 inskrypcji na fragmentach ceramiki datowanych na XII-XIV wiek zebranych w dzielnicy portowej Chersonesu, zdecydowana większośc z nich to litery greckie i ich kombinacje będace znakami własności i oznaczeniami jakości i ilości produktów, co wedle autora wskazuje na wysoki stopień literackości ówczesnego społeczeństwa Chersonesu.

[adamhistoryk]

Jaki był procent analfabetów w tym okresie, z czego to wynikało?

[Furiusz]

Dokładnych danych na pewno Ci nie podam, bo nie znam i nie wiem czy ktokolwiek je zna. O dane szacunkowe też będzie pewnie trudno - wiele zależeć tu będzie od konkretnego meijsca i jego pozycji we wczesniejszej historii.

[secesjonista]

Jaki był procent analfabetów w tym okresie, z czego to wynikało?

Nie bardzo rozumiem pytania z drugiej części zdania?

To chyba dość oczywiste: inny stopień rozwoju, no i co najważniejsze: dla większości umiejętność czytania i pisania nie była niezbędna do normalnego funkcjonowania w społeczeństwie.

Nie tylko nie dysponujemy ogólnymi statystykami, ani nie mamy narzędzi do rozróżnienia kto potrafił jedynie postawić podpis a kto potrafił czytać i pisać. Zatem próby oszacowania populacji "litterati" są praktycznie niewykonalne.

"Najstarszy wykaz osób świeckich, w tym mieszczan, znających łacinę znajduje się w protokole zeznań świadków w procesie polsko-krzyżackim

z 1339 r. Przesłuchano wówczas 85 osób świeckich (w tym 30 mieszczan i 52 rycerzy), 11 z nich było „wykształconych” — 7 mieszczan, 2 rycerzy i 2 książąt piastowskich. Źródło to wskazuje zatem na pewne upowszechnienie łaciny wśród mieszczaństwa polskiego już w pierwszej połowie XIV w.".

/A. Bartoszewicz "Mieszczanie 'litterati' w polskim mieście późnego średniowiecza", "Kwartalnik Historyczny", R. CVI, 1999, 4/

I taka uwaga:

"Na przełomie XII i XIII w. nastąpił wielki przełom w kulturze piśmiennej. Pojawiła się wówczas pragmatyczna piśmienność, a umiejętności czytania i pisania (traktowane wtedy jako dwie oddzielne dyscypliny) wyniesione ze szkoły znalazły na szerszą skalę zastosowanie w codziennej działalności ludzi świeckich".

/K. Ratajczak "XIII wiek - stulecie przełomu w dziejach średniowiecznego szkolnictwa w Polsce", "Biuletyn Historii Wychowania", 25, Poznań 2010, s. 8; podkreślenie moje/

Z literatury:

A. Wyczański "Oświata a pozycja społeczna w Polsce XVI stulecia. Próba oceny umiejętności pisania szlachty województwa krakowskiego w drugiej połowie XVI wieku", w: "Społeczeństwo staropolskie", t. 1, red. A. Wyczański

H. Samsonowicz "Środowiska społeczne piszące w Polsce u schyłku średniowiecza", w: "Pogranicza i konteksty literatury polskiego średniowiecza" red. T. Michałowska

K. Skupieński "O współudziale dyplomatyki w badaniu piśmiennej warstwy społe­czeństw a średniowiecznego", w: "'Venerabiles, nobiles et honesti'"

J. Bieniak "'Litterati' świeccy w procesie warszawskim z 1339 r.", w: "'Cultus et cognitio'. Studia z dziejów średniowiecznej kultury"

W. Urban "Umiejętność pisania w Małopolsce w drugiej połowie XVI wieku, "Przegląd Historyczny", 68, 1977, 2.

S. Trawkowski "Miasta w Polsce średniowiecznej jako ośrodki kultury", w: "Historia kultury średniowiecznej w Polsce. IX Powszechny Zjazd Historyków Polskich w Warszawie 13–15 września 1963 r. Referaty", red. A. Gieysztor

J. Kaźmierczyk "Zagadnienie piśmienności w miastach śląskich w świetle źródeł archeologicznych XI-XIII w.", "Sobótka", 28, 1973

E. Potkowski "Problemy kultury piśmiennej łacińskiego średniowiecza", "Przegląd Humanistyczny", 38 (1994), nr 3.

[secesjonista]

Ciekawe wygląda sytuacja (względem alfabetyzacji) na wyspie z Bramą do Nieba.

W 1546 r. pisał biskup Sjælland - Pedera Palladius, że na Islandii niewiele jest jest osób, które by nie potrafiły pisać i czytać w swym ojczystym języku. podobnież wielebny Oddra Einarson opisywał, że gospodarze islandzcy starając się dostarczyć rozrywki sięgają po swe księgi gospodarskie (sagnaskemtan) i potrafią przez wiele godzin czytać o pradawnych czasach, a czynią to na przemian (zatem wielu potrafiło czytać).

"Autorzy upatrujący w sagach Islandczyków źródeł do badań nad historią społeczną Islandii przedstawiają szereg argumentów przemawiających za

wyjątkowym charakterem Íslendingasögur. Po pierwsze, dowodzą oni znacznie wyższego stopnia alfabetyzacji średniowiecznych Islandczyków w stosunku do innych ówczesnych narodów europejskich. Powołując się m.in. na krytyczną analizę treści samtíðarsögur twierdzą, iż najprawdopodobniej już w XIII wieku większość islandzkich gospodarzy będących właścicielami swych gospodarstw i około 10% dzierżawców posiadała umiejętność czytania i pisania. Ogółem szacuje się, iż w omawianym okresie między 20 a 25% islandzkich bændr (wolnych gospodarzy),

była osobami piśmiennymi. Tak wysoki (jak na ówczesne warunki) udział osób potrafiących czytać i pisać w społeczeństwie miał być przede wszystkim wynikiem specyficznego rozwoju islandzkiego Kościoła...".

/W. Gogłoza "Spór o historyczność sag Islandczyków w perspektywie antropologii prawa", s. 23/

[Furiusz]

Secesjonista wspominał o świadkach w procesie polsko-krzyżackim z 1339 roku. Dodajmy, że wśród owych piśmiennych książąt piastowskich byli bracia Leszek i Kazimierz książęta inowrocławscy - B. Śliwiński, Leszek, książę inowrocławski (1274/1275 - po 27 kwietnia 1339), Kraków 2010, s.36. Co ciekawe jak dość przekonująco sumuje autor edukacje swoją zawdzięczali oni matce. Nie oni zresztą jedni w dynastii.

[secesjonista]

Dodam:

"Kultura piśmienna średniowiecza i czasów nowożytnych. Problemy i konteksty badawcze" red. P. Dymmel, B. Trelińska.