Zegary słoneczne w Grecji

[fodele]

W Grecji czas płynie inaczej. Wyraźnie nie przekłada się na pieniądz, więc i mieszkańcy kraju mają doń inne podejście. Czas Hellenów ma jakby inną wartość, punktualność nie jest tu w cenie, a zwrot “avrio” (jutro) może być bardzo różnie interpretowany.

Ciężko powiedzieć, czy taki sam pogląd na kwestię czasu mieli mieszkańcy starożytnych Aten. Być może nie liczyli każdej upływającej sekundy, a minuta też mijała niespostrzeżenie, jednak przynajmniej z grubsza chcieli wiedzieć która jest godzina. Polis posiadało zegar publiczny. Był to duży zegar słoneczny o stożkowym kształcie wykonany z marmuru. Zegar ten nadal stoi w pierwotnym miejscu – po południowej stronie Akropolu, poniżej Partenonu, a ponad teatrem Dionizosa. Niestety nikt się nim nie interesował, nikt o nim nie pisał, toteż tak naprawdę nikt nie wie z jakich konkretnie lat pochodzi. Każdy obywatel Aten mógł zerknąć na zegar, gdyż tamtędy właśnie wiodła brukowana droga “spacerowa” wokół Akropolu. Wprawdzie zegar nie zachował się w całości, ale miał około 1 m szerokości i prawdopodobnie taką samą wysokość. Dwa tysiące lat temu zegar pełnił ważną rolę dla mieszkańców polis, był istotnym punktem Aten, nic więc dziwnego, że był największy ze wszystkich, które do tej pory znaleziono w Attyce. Archeolodzy odkryli też wiele pomniejszych ocalałych zabytków określających czas. Z teatru Dionizosa pochodzi inny znacznie mniejszy (0,50 x 0,40 m) marmurowy zegar słoneczny. W dniu dzisiejszym można go podziwiać w niewielkim ogródeczku Narodowego Muzeum Archeologicznego w Atenach. Ma kształt siedziska o dwóch lwich nogach. W jego wklęsłej powierzchni wyryto dwanaście linii odpowiadających godzinom. W środku znajduje się otwór do zamocowania metalowej wskazówki rzucającej cień, za pomocą której odczytywano godzinę.

Jednakże najważniejszym zegarem starożytnych Aten była "Wieża Wiatrów" na Agorze rzymskiej w dzielnicy Plaka. Ośmiokątny marmurowy budynek postawiono tu w I w.p.n.e. Był dziełem greckiego astronoma Andronikosa z Kyrros. Budynek zdobią metopy, na których wyrzeźbiono osiem głównych wiatrów (stąd nazwa wieży). Poniżej personalizacji każdego z wiatrów wyryte są promienie służące jako zegary słoneczne. W dni pochmurne czas odliczał zegar hydrauliczny umieszczony w środku i również stworzony przez uczonego macedońskiego.

W okresie bizantyjskim czas odgrywał wyraźnie mniejszą rolę w życiu publicznym Ateńczyków. Przynajmniej taki można wysnuć wniosek zważywszy jak mało zegarów funkcjonowało wtedy w mieście i w całej pozostałej Grecji. W pracy, "Zegary słoneczne w bizantyjskiej Grecji: podpora, czy przekleństwo?" M. L. Coulson pisze, że w Anglii doliczono się 285 średniowiecznych zegarów słonecznych mimo, iż kraj ten nie należy do zalanych słońcem regionów Europy. A w nasłonecznionej Grecji początkiem XX wieku takich zegarów było zaledwie siedem i tylko jeden z nich odkryto w Atenach.

Przed wielkim powstaniem narodowowyzwoleńczym (1821) i w trakcie panowania króla Ottona, Ateńczycy zapoznawali się z porą dnia dzięki zegarowi, który podarował miastu Lord Elgin. Jak się mówi, był to dar w zamian za rzeźby zabrane Grekom z Partenonu. Zegar ten został umieszczony na wieży w okolicach Biblioteki Hadriana na Agorze. W roku 1821 czasomierz uległ zniszczeniu w wyniku działań powstańczych. Kiedy nastał pokój i Grecja odzyskała niepodległość król Ludwik Bawarski zafundował Ateńczykom (poddanym swojego syna) nowy zegar i kazał go umieścić w dokładnie tym samym miejscu.

W 1916 roku Ateńczycy informowani byli o nadejściu południa w bardzo ciekawy sposób: kula przypominająca balon wznosiła się ku niebu z okolicy obserwatorium astronomicznego! Dowiadujemy się o tym dzięki spisanym skargom tych Ateńczyków, którzy nie mogli zobaczyć obserwatorium (a tym samym i “zegara”) z okien swojego domu, gdyż przeszkadzało im w tym... wzgórze Akropolu!!! Prosili oni władze miejskie, by z nadejściem południa wywieszać na świętej skale flagę o kolorze BIAŁYM i CZERWONYM.

W Pireusie zaś do 28 października 1940 r. mieszkańcy dowiadywali się o nadejściu południa dzięki wystrzałowi z armaty z budynku zwanego Palataki

.

Sporo zegarów słonecznych, zwłaszcza z okresu panowania weneckiego (1204-1669) zachowało się na Krecie. Zainspirowane tradycją władze miasta Rethymno ustawiły też kilka współczesnych tego typu zegarów. Na drodze nadmorskiej stworzono jeden, niestety ma wyłamaną wskazówkę… Drugi od ubiegłego roku zdobi Plac Nieznanego Żołnierza. Jednak mieszkańcy miasta mijają go obojętnie, być może dlatego, że dziś mało kto potrafi odczytać godzinę na tak „skomplikowanym” urządzeniu…

Wieża Wiatrów - stan dzisiejszy

Wieża Wiatrów - rycina z XIX wieku

P.S. Temat sięga poza starożytność, ale nie wiedziałam gdzie go umieścić. Uprzejmie proszę Moderatorów o znalezienie odpowiedniego miejsca

[secesjonista]

Tak około "zegarowych" klimatów dawnej Grecji:

"Za pomocą gnomona można było badać zarówno ruch dzienny Słońca, jak też jego zmiany w cyklu rocznym. W pierwszym przypadku, gnomon pełnił rolę zegara słonecznego (horologium). W drugim przypadku (gnomon jako heliotropion) gnomon służył do wyznaczania dni letniego i zimowego przesilenia, kiedy to cień południowy jest najdłuższy bądź najkrótszy (...)

Odmianą gnomona była tzw. polos, w której rzucający cień pręt był promieniem ekranu mającego kształt czaszy kulistej. Na takim ekranie koniec cienia pręta porusza się w ruchu dziennym po łuku okręgu. W dni przesilenia jest to łuk zwrotników, w dni równonocy - równika. W ten sposób otrzymuje się, poprzez rzut sklepienia niebieskiego na ekran polos, ważny fragment sferycznego modelu Wszechświata. Jest to trudny do przecenienia krok pośredni między czysto ilościowym ujęciem ruchu ciał niebieskich, a jego opisem w abstrakcyjnych pojęciach geometrii".

/J. Waszkiewicz "Wpływ astronomii greckiej na powstanie geometrii", Siedlce 1990, s. 36/

[fodele]

Tak około "zegarowych" klimatów dawnej Grecji:

"Za pomocą gnomona można było badać zarówno ruch dzienny Słońca, jak też jego zmiany w cyklu rocznym. W pierwszym przypadku, gnomon pełnił rolę zegara słonecznego (horologium). W drugim przypadku (gnomon jako heliotropion) gnomon służył do wyznaczania dni letniego i zimowego przesilenia, kiedy to cień południowy jest najdłuższy bądź najkrótszy (...)

Odmianą gnomona była tzw. polos, w której rzucający cień pręt był promieniem ekranu mającego kształt czaszy kulistej. Na takim ekranie koniec cienia pręta porusza się w ruchu dziennym po łuku okręgu. W dni przesilenia jest to łuk zwrotników, w dni równonocy - równika. W ten sposób otrzymuje się, poprzez rzut sklepienia niebieskiego na ekran polos, ważny fragment sferycznego modelu Wszechświata. Jest to trudny do przecenienia krok pośredni między czysto ilościowym ujęciem ruchu ciał niebieskich, a jego opisem w abstrakcyjnych pojęciach geometrii".

/J. Waszkiewicz "Wpływ astronomii greckiej na powstanie geometrii", Siedlce 1990, s. 36/

Przytoczony przez Ciebie secesjonisto tekst jakby odpowiada (?) poniższemu, który opisuje hellenistyczno-rzymski zegar słoneczny odkryty w 2011:

Zegar z Polychrono (półwysep Chalcydycki) jest tak skonstruowany, że może wskazać właściwy czas każdego dnia, zarówno w miejscu jego znalezienia jak i w Rzymie, we Francji czy w Chinach. Zegar z okresu późnego antyku składa się z półkulistej powierzchni, na której wyrytych jest jedenaście linii dzielących ją na dwanaście części, odpowiadających godzinom w ciągu dnia. Posiada też trzy linie prostopadłe do pozostałych odpowiadające przesileniu zimowemu, równonocy i przesileniu letniemu. W środku powierzchni półkuli zamontowany jest gnomon z brązu, który rzuca cień pokazujący godzinę.Cień zegarka ma taką samą długość o każdej porze dnia, jego długość zmienia się w zależności od pory roku. Najkrótszy cień obserwuje się przy przesileniu zimowym i stopniowo zwiększa się dochodząc do najdłuższego podczas letniego przesilenia.