Chrystianizacja Irlandii - jak to wyglądało?

[Furiusz]

Na początek może cytat: Pierwszą wiarygodną datą w historii Irlandii jest rok 431. Źródłem tej informacji nie jest tekst irlandzki, lecz Kronika Prospera z Akwitanii (...). Jej słowa są krótkie, ale ich znaczenie - ogromne: "Palladiusz, mianowany przez papieża Celestyna, został wysłany jako pierwszy biskup do Irlandczyków wierzących w Chrystusa". Daibhi O Croinin, Irlandia średniowieczna (400-1200), Warszawa 2010, s.37

Dalej autor zwraca uwagę, że kolejnymi źródłami pisanymi jakimi dysponujemy są pisma św. Patryka - ale w kopiach kontynentalnych! - i w zasadzie do VII wieku mamy lukę. Zastanawiam się czy podejmowano, mimo takiej mizerii źródłowej, jakieś próby podjęcia tematu chrystianizacji Irlandii? Coś wiemy na ten temat?

[euklides]

(...)

Dalej autor zwraca uwagę, że kolejnymi źródłami pisanymi jakimi dysponujemy są pisma św. Patryka - ale w kopiach kontynentalnych! - i w zasadzie do VII wieku mamy lukę. Zastanawiam się czy podejmowano, mimo takiej mizerii źródłowej, jakieś próby podjęcia tematu chrystianizacji Irlandii? Coś wiemy na ten temat?

Pewne wyobrażenie o kościele irlandzkim tych czasów daje działalność misyjna ucznia św. Patryka, Kolombana.

Cechą wyróżniającą chrześcijaństwo irlandzkie od pozostałych było to że Irlandia nigdy nie należała do Imperium Rzymskiego i chrześcijaństwo rozwijało się tam raczej bez ingerencji czynników politycznych. Jak ono wyglądało można sobie wyobrazić na podstawie misji Kolombana w Bretanii w VIw.Oczywiście niewątpliwym jest że organizował tamtejszy kościół na wzór irlandzki(przynajmniej tak sądzę). W Bretanii wylądował ok. 575r. Wielu nawrócił i Bretończycy pozostali bardzo długo wierni tradycji irlandzkiej. Wielkanoc obchodzili w innym terminie niż reszta Galii, a przecież na podstawie daty tego święta wyznaczano terminy innych świąt kościelnych. Ich biskupi byli często opatami klasztorów a ich oddziaływanie było bardziej osobiste niż terytorialne.W odprawianiu obrzędów religijnych brały czasem udział kobiety, conhospitae. Obrzędy nie musiały być ograniczone do kościoła. Mogło się je celebrować po kolei przekazując je z jednego domu do drugiego i tam przyjmowano komunię w dwóch postaciach.

Wcześniej powstałe kościoły galijskie, nasiąknięte tradycją rzymską, zorganizowane były zupełnie inaczej. Uznawały kalendarz rzymski. Biskupi byli przywiązani do swojej diecezji która miała jasno określone granice i do miasta, które było ich siedzibą. Posługa liturgiczna była ściśle ustalona,zhierarchizowana, nie dopuszczała kobiet. I chociaż nie było różnic doktrynalnych to biskupi galijscy nie bardzo mogli tolerować rozbieżności w kościele bretońskim. Na tym tle dochodziło później do konfliktów.

Pod koniec VI wieku Kolomban opuścił Bretanię i kontynuował swoją akcję misyjną w Galii. Założył wiele klasztorów według reguły którą sam ułożył. Uformowani przez niego i jego bezpośrednich następców mnisi kolombańscy to przeważnie misjonarze. Inaczej niż to było w tradycji benedyktyńskiej, gdzie misjonarzy było niewielu. Stosowali jednak bardzo gwałtowną i mało perswazyjną metodę postępowania. Podczas swych akcji misyjnych przewracali pogańskie bożki,wyrywali święte drzewa, karcili. Wykupywali jednak jeńców wojennych, których chrzcili i którzy stawali się niekiedy ich pomocnikami w pracy misyjnej. Między wędrującymi mnichami kolombańskimi, byli biskupi na wzór irlandzki. Mieli władzę biskupów, ale uznawali nad sobą opata klasztoru z którym byli związani.Tacy biskupi-misjonarze nawracali na przykład Gaskończyków i Słowian. Jednak najintensywniej działali na terenach dzisiejszej północnej Francji, Belgii i Holandii. Jeden z tych biskupów szczególnie ewangelizował Sikambrów.

W owych czasach istniały w Galii również klasztory oparte na regule benedyktyńskiej. Około VI – VIIwieku te dwie reguły zmieszały się ze sobą. Dzisiaj mówi się o regule kolombańsko-benedyktyńskiej. Przy czym uczniowie Kolombana bardziej oddziaływali swą charyzmą, natomiast reguła benedyktyńska była doskonalsza z prawnego punktu widzenia.

Można odnieść nieodparte wrażenie że nasz święty Wojciech miał w sobie coś z mnicha kolombańskiego, przecież on też nie bawił się w perswazje a po prostu obalał siłą pogańskie bożki.

Edytowane 6 Marzec 2015 przez euklides

[secesjonista]

Nie tylko kontynentalnych, najstarszy manuskrypt (ok. 807 r.) powstał w Armagh, przypisuje się jego powstanie Perdomnachowi bądź któremuś z jego poprzedników. Manuskrypt z najpełniejszą wersją "Wyznania" i "Listu..." powstał (ok. 1000 r.) w Vorcester, z XII w. mamy też dwa manuskrypty które najprawdopodobniej powstały w Salisbury.

[Furiusz]

Oczywiście niewątpliwym jest że organizował tamtejszy kościół na wzór irlandzki(przynajmniej tak sądzę).

Czemu niewątpliwie? Pierwszą misją o jakiej cokolwiek wiemy jest misja Palladiusza, to on więc organizował pierwsze wspólnoty chrześcijańskie, tak od strony czysto organizacyjnej. Jest więcej niż prawdopodobne, że przenosił rozwiązania jakie znał z kościoła z którego się wywodził a wywodził się właśnie z Galli.

Nie wiemy też nic o samej organizacji kościoła w Irlandii wczesnej (albo prawie nic) ciężko więc zakładać, że św. Kolumban (nie Kolomban) dodajmy Młodszy dla rozróżnienia, przenosił na grunt francuski (bo działał także poza Bretanią) wzorce irlandzkie czy może raczej specyficznie swoje. Swoją drogą nic mi nie wiadomo by był uczniem św. Patryka.

W odprawianiu obrzędów religijnych brały czasem udział kobiety, conhospitae. Obrzędy nie musiały być ograniczone do kościoła. Mogło się je celebrować po kolei przekazując je z jednego domu do drugiego i tam przyjmowano komunię w dwóch postaciach.

No i? Pytanie czy jest to pozostałość kościoła pierwotnego i pierwotnej idei powszechnego kapłaństwa (Brytania leżała na obrzeżach Imperium miała prawo być nieco zapóźniona) czy może wpływ jakiejś herezji - a takie znamy, czy może rzeczywiście wpływ irlandzki.

Dalej Licinius z Tours, Melanius z Rennes i Eustochius z Angers, Epistula - Viri venerabilis, 2 - podają et missas ibidem adhibitis mulieribus in sacrificio divino, quas conhospitas nominastis, facere praesumatis; sicut erogantibus vobis eucharistiae czyli coś jakby pozwalają uczestniczyć w świętej ofierze kobietom zwanym conhospitae. Szybko można sprawdzić, że ów Liciniusz to lata 508-520, Melaniusz umiera ok 540 daje nam to datę przed 520. Tak czy siak przed Kolumbanem młodszym.

Można oczywiście to jakoś przewiązać z uciekinierami z Brytanii z czasów po ewakuacji wyspy a można z herezjami - dodam później temat o tym. No i oto jest później - szerzej o kwestii kapłaństwa kobiet w chrześcijaństwie - Kapłaństwo kobiet w chrześcijaństwie

Secesjonisto

Nie tylko kontynentalnych, najstarszy manuskrypt (ok. 807 r.) powstał w Armagh, przypisuje się jego powstanie Perdomnachowi bądź któremuś z jego poprzedników. Manuskrypt z najpełniejszą wersją "Wyznania" i "Listu..." powstał (ok. 1000 r.) w Vorcester, z XII w. mamy też dwa manuskrypty które najprawdopodobniej powstały w Salisbury.

Owszem tylko, że - Akumulacja świadectw o życiu i działalności św. Patryka, patrona Armagh, miała służyć nie tyle wiernemu historycznemu odtworzeniu kariery misjonarskiej świętego, ile przede wszystkim ideologicznemu podbudowaniu ambicji ośrodka kościelnego w Armagh. - Daibhi O Croinin, Irlandia średniowieczna (400-1200), Warszawa, 2010 s.49

[secesjonista]

Pewne wyobrażenie o kościele irlandzkim tych czasów daje działalność misyjna ucznia św. Patryka, Kolombana.

(...)

Tych czasów... czyli jakich?

Jeśli chodzi o początki organizacji kościelnej w Irlandii to jest to całkowicie błędna droga i nic z kształtu działalności misyjnej Palumbusa w Galii nie można przenosić na te wczesne lata. A to z racji tego, że w drugiej połowie VI w. w Irlandii nastąpiła tzw. rewolucja monastyczna, wskutek czego struktura Kościoła poczęła się zmieniać z episkopalnej na monastyczną. To wtedy poczęła rosnąć pozycja opatów.

/za: O. Cyrek "Wczesny monastycyzm w relacji do władzy biskupiej i papieskiej", "Studia Warmińskie", 48, 2011/

Nową sytuację Kościoła w Irlandii tak podsumowuje ks. Andrzej Miotk SVD w swym artykule pt. "'Peregrinatio pro Christi Amore' we wczesnym średniowieczu":

"Opaci byli niezależni, mieli pełnię uprawnień i ponosili odpowiedzialność za ziemię i finanse. Oni też określali formy dyscypliny ascetycznej. Wokół niezależnego klasztoru matki, powstawały pomniejsze klasztory, zazwyczaj zależne od klasztoru opackiego. Tu uwidacznia się osobliwość Kościoła iroszkockiego, która polegała na rozdzieleniu porządku jurysdykcyjnego (terytorium duszpasterskie opata) i porządku święceń (funkcja liturgiczna biskupa".

/"Studia Warmińskie", 24, 2002przyp. 3, s. 162/

(...)

Owszem tylko, że Akumulacja świadectw o życiu i działalności św. Patryka, patrona Armagh, miała służyć nie tyle wiernemu historycznemu odtworzeniu kariery misjonarskiej świętego, ile przede wszystkim ideologicznemu podbudowaniu ambicji ośrodka kościelnego w Armagh. - Daibhi O Croinin, Irlandia średniowieczna (400-1200), Warszawa, 2010 s.49

Co nie zmienia faktu, że spośród siedmiu manuskryptów z pismami św. Patryka, tylko trzy powstały na kontynencie: ten z monasteru św. Kornela w Compiegne wchodzący w skład zbioru "Vitae Sanctorum mensis Martii" (powstały w X w.), z XI w. część zbioru "Vitae Sanctorum" z Jumieges i również część zbioru "Vitae Sanctorum" z XIII w. pochodzący najprawdopodobniej z klasztoru Saint-Vaast.

Zatem trudno mówić że poznajemy je wyłącznie za pośrednictwem kontynentalnych kopii.

/za: K. Rzeźniczek "Biografia św. Patryka. Stan Badań", "Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne", 30, 1997/

Co do wpływów wzorców irlandzkich w czasie działalności na kontynencie Kolumbana z Luxeuil (czyli Młodszego) to można go odnotować w postaci: upowszechniania się celibatu czy liturgii godzin.

Z literatury:

E. Derdziuk "Mnisi iroszkoccy. Św. Kolumban Młodszy ewangelizacja Europy"

A. Bober "Anglia, Szkocja, Irlandia. Teksty źródłowe do historii Kościoła i patrystyki I IX"

T. Cahill "Jak Irlandczycy ocalili cywilizację. Nieznana historia heroicznej roli Irlandii w dziejach Europy po upadku Cesarstwa Rzymskiego"

K. Panuś "Święty Patryk"

C.H. Lawrence "Monastycyzm średniowieczny"

M. Kanior "Historia monastycyzmu chrześcijańskiego"

M. Dillon, H. Chadwick "Ze świata Celtów"

V. Desprez "Początki monastycyzmy. Dzieje monastycyzmu chrześcijańskiego do soboru efeskiego"

J. Strzelczyk "Iroszkoci w kulturze średniowiecznej Europy"

tegoż, "'Wyspa świetych i uczonych'? Świat celtycki i Irlandia we wczesnym średniowieczu", w: "Narodziny średniowiecznej Europy" red. H. Samsonowicz

"Św. Patryk. Pisma i najstarsze żywoty" red. J. Strzelczyk, Źródła Monastyczne, t. 29, 2003

S. Czarnkowski "Kult bohaterów i jego społeczne podłoże. Święty Patryk bohater narodowy Irlandii"

W. Falarski "podróże po Irlandii monastycznej"

R. Hanson "Saint Patrick. Confession et Lettre a Coroticus"

T.Ó Fiaich "Początki chrześcijaństwa V i VI wiek", w: "Historia Irlandii" red. W. Moody'ego i F.X. Martina

tegoż, "The Ommisions in the Text of the Confession of. St. Patrick i nthe Boook of Armagh", "Studia Patristica", vol. 12, Berlin 1975

A. Bellesheim "Geschichte der katholischen Kirche in Ireland"

J. Carrey "Patrick and the Kings", w: "Studies in Irish literature and history"

C. Stancliffe "Religion and society in Ireland", w: "The New Cambridge Medieval History" red. P. Fouracre

J.J.Ó Riordain "Early irish saints"

I. Bradley "Celtic christianity. Making myths and chasing dreams"

"Vitae Sanctorum Hiberniae" oprac. Ch. Plummer

"Gehet hin in alle Welt" red. B. Moser

E.J. Gwynn "Ardmachanus. The Book of Armagh"

[euklides]

Tych czasów... czyli jakich?

Misja Kolumbana na kontynencie zaczęła się pod koniec VI wieku. Tak nawiasem mówiąc to jej skutki są chyba odczuwalne do dzisiaj bo i dzisiaj liturgia kościoła bretońskiego jest inna, a przynajmniej długi czas taką była, ale nie jestem znawcą tematu.

Jeśli chodzi o początki organizacji kościelnej w Irlandii to jest to całkowicie błędna droga i nic z kształtu działalności misyjnej Palumbusa w Galii nie można przenosić na te wczesne lata. A to z racji tego, że w drugiej połowie VI w. w Irlandii nastąpiła tzw. rewolucja monastyczna, wskutek czego struktura Kościoła poczęła się zmieniać z episkopalnej na monastyczną. To wtedy poczęła rosnąć pozycja opatów.

Przecież pisałem o tym.

(...)

Mieli władzę biskupów, ale uznawali nad sobą opata klasztoru z którym byli związani.Tacy biskupi-misjonarze nawracali na przykład Gaskończyków i Słowian. Jednak najintensywniej działali na terenach dzisiejszej północnej Francji, Belgii i Holandii. Jeden z tych biskupów szczególnie ewangelizował Sikambrów.

(...)

A w ogóle kluczem do zrozumienia tematu jest to że Kościół irlandzki ukształtował się na terenach na których nigdy nie działało prawo rzymskie i były w nim silne naleciałości celtyckie, co różniło go od kościoła organizowanego przez misjonarzy rzymskich, chociaż między obydwoma kościołami nie było żadnych różnic doktrynalnych. Można się spodziewać że chrystianizacja Irlandii odbywała się tak że misjonarze bezceremonialnie obalali pogańskie posągi i niszczyli miejsca pogańskiego kultu, co okazało się skuteczne. Gdyby Irlandia należała do imperium byłoby to sprzeczne z prawem. Przecież jeżeli w imperium jakaś społeczność wyznawała jakiegoś bożka i składała ofiary oficjalnym bogom to była pod ochroną prawa i profanowanie obiektów ich kultu było przestępstwem.

Edytowane 8 Marzec 2015 przez euklides

[Furiusz]

Gdyby Irlandia należała do imperium byłoby to sprzeczne z prawem. Przecież jeżeli w imperium jakaś społeczność wyznawała jakiegoś bożka i składała ofiary oficjalnym bogom to była pod ochroną prawa i profanowanie obiektów ich kultu było przestępstwem.

Nie w momencie w którym zakazano kultu pogańskiego. O samych sposobach nawracania co nieco jest w pismach św.Patryka.

[secesjonista]

Czegoś nie zrozumiał z mej wypowiedzi euklides, to jeszcze raz --nie można mówić, że poprzez to jak wyglądała działalność Kolumbana Młodszego możemy mieć wiedzę jak wyglądały początki organizacji chrześcijaństwa w Irlandii, a to stąd, że ów misjonarz znał zupełnie inny system: monastyczny a nie episkopalny. Jeśli by miał coś "powtarzać" to raczej to co mu znane, a nie to czego nie znał. Okres VI wieku to trochę inne czasy niźli hipotetyczna misja Palladiusza.

Ilu zna euklides iroszkockich biskupów-misjonarzy?

[Furiusz]

Warto może jeszcze odnotować prace J. Strzelczyk, Apostołowie Europy, Poznań 2010 - cały rozdział poświęcony św. Patrykowi ale w dość tradycyjny sposób opisanemu - urodzony w 385, w wieku 16 lat porwany przez iryjskich piratów potem przez 6 lat był niewolnym pasterzem by uciec do Galii gdzie pobierał nauki i skąd powrócił do Irlandii już jako misjonarz.

[secesjonista]

Co do wspomnianych wpływów na kontynencie, to można mówić względem upowszechnienia się secreta confessio i późniejszej pokuty taryfowej (poenitentia taxata):

"Zmiany w dyscyplinie pokutnej Kościół zawdzięcza mnichom iroszkockim zamieszkującym wyspy Brytyjskie, wśród których pielęgnowano zwyczaj powtarzalnej pokuty. Mnisi ci wyznawali swe grzechy przed kapłanami, aby móc uczestniczyć w sposób pełny we mszy św. Przyjmujący wyznanie grzechów wyznaczał penitentowi pokutę, korzystając z ksiąg pokutnych (łac. liber poenitentiales). Po jej wykonaniu kapłan udzielał pokutnikowi rozgrzeszenia. Mamy więc tutaj praktykę indywidualnej spowiedzi, dokonywanej w sposób sekretny, z możliwością wielokrotnego powtarzania. Dzięki mnichom z Irlandii i Wielkiej Brytanii praktyka ta przeniknęła na kontynent i przyjęła się w Galii, Germanii i na północy Italii. Jej beneficjentami stali się również wierni świeccy".

/Z. Sobolewski "Misterium pietatis odpowiedzią Boga na grzech", "Teologiczne Studia Siedleckie", R. 8, 2011, s. 122/

Natomiast co do tych nauk w Galii, to jest taki problem, że w świetle jego "Wyznania" przez swych angielskich kolegów uważany był za analfabetę. Wedle przekazów miał pobierać nauki w Lerins i Auxerre, co wydaje się być mocno wątpliwy zważywszy na styl jego zapisków:

"Z pism Świętego można wyciągnąć pewne informacje o nim samym. Ich forma świadczy o tym, że pisanie było dla niego kłopotliwe. Pisał łacina nieporadną, ciężką, ludową, stylem zawiłym, niszcząc wszelkie zasady gramatyczne, zaś sama konstrukcja pism kuleje. Jest nieprzejrzysta, nużą ciągłe powtórzenia. Posługiwał się często Biblią, swe własne myśli wolał wypowiadać cytatami z Pisma Świętego. Trudno sądzić, by człowiek, który przez tyle lat miał studiować w najlepszych ówczesnych ośrodkach kulturotwórczych, jak Lerins czy Auxerre, nie potrafił posługiwać się sprawnie łaciną -

jeszcze wtedy powszechną".

/K. Rzeźniczek "Biografia św. Patryka...", s. 246/

Z literatury:

J. Naumowicz "Święty Patryk Apostoł Zielonej Wyspy", "Miejsca Święte", 2 (62), 2002.

[secesjonista]

Wypada odnotować artykuł na naszym portalu: Łukasz Kamiński "Zarys życia monastycznego w Irlandii we wczesnym średniowieczu".

Wiadomo o co został oskarżony św. Patryk?

Dodać można:

T.M. Charles-Edwards "Early Christian Ireland"

M. Mc Namara "Monastic schools in Ireland and Northumbria before A.D. 750", "Milltown Studies", vol. 25, 1990

J. Ryan "Irish monasticism - Origins and Early Developmnet"

R. Sharpe "Some problems concerning, the organization of the church in early medieval Ireland", "Peritia", vol. 3, 1984

M. Low "Celtic Christianity and nature. Early irish and Hebridean Traditions".