Polska nauka po wojnie i w okresie stalinowskim

[Furiusz]

Niezwykle ciekawy okres w historii nauki, wtedy wszak kraj odbudowywał się po z niszczeniach II WŚ. Ciekaw jestem jak wyglądała praca naukowa czy kontakty zagraniczne uczonych w tych czasach. Co nieco oczywiście sam napisze ale ze szczególnym uwzględnieniem archeologii co oczywiste.

Z ciekawostek - przed wojną biblioteka PMA liczyła ok 10 tys tomów po wojnie stan na 31 grudnia 1947 - 8154 tomy z czego rewindykowano jedynie 6652 tomy. Bibliotekę wywiózł w listopadzie 1939 E. Petersen, następna akcja wywożenia biblioteki została przeprowadzona w listopadzie i grudniu 1944. Biblioteka otrzymała też w tym czasie 131 książek w ramach darów - głównie od pracowników naukowych biblioteki czy instytucji muzealnych i MSZu Polski ale są też dwaj ofiarodawcy z Czech - prof Filip Jan i Czechosłowackie ministerstwo oświaty i szkolnictwa.

Wśród instytucji naukowych z którymi PMA wymieniało swoje publikacje znajdujemy instytucje amerykańskie (The American Museum of natural History czy The American School of Oriental Research) , szwedzkie (Universites biblioteket Uppsala) czy francuskie (Societe Archeologique et Historique de Nantes).

za: Z. Podkowińska, Sprawozdanie z działalności wewnętrznej P.M.A. za lata 1945-1947, "Sprawozdania P.M.A." t1 (1948) s.71-82

Akcje rewindykacji zabytków i wyposażenia oraz archiwów zakończono w grudniu 1947 roku, udało się odzyskać zdecydowaną większość zabytków (niemal wszystkie) natomiast nie udało się odzyskać wszystkich archiwaliów przechowywanych w PMA, doszło też do pierwszych tarć z PAU (organizacją chyba już wtedy skazaną na unicestwienie poprzez połączenie i utworzenie PANu - PAU jako jednostka w miarę niezależna chyba nie była zbyt rozpieszczana przez władze).

Co ciekawe w tym okresie istniał problem prób nielegalnego wywozu z kraju zabytków archeologicznych - we wrześniu 1947 roku w Gdyni próbę taką udaremnili celnicy.

za L.Sawicki, Działalność Wydziału Konserwacji i badań zabytków w terenie w latach 1945-1947, "ibidem" s.85-145

O współpracy z badaczami z dawnej Czechosłowacji pisze L. Sawicki, Współpraca naukowa czechosłowacko-polska w dziedzinie archeologii przedhistorycznej, "ibidem" s. 157-168 ale raczej była to współpraca jedynie z prof Janem Filipem tym który podarował książki PMA. Różnie też chyba z tą współpracą było o czeskie książki archeologiczne wcale łatwo dostępne u nas nie są - lepiej jest ze słowackimi z tego co zauważyłem.

Takich kilka ciekawostek może w formie cytatów - młodzi zdobywają swoją pozycję na konferencjach naukowych

Po wygłoszeniu referatu, prof. Mydlarski na ogólne żądanie zebranych, poprosił o zreferowanie jeszcze przez prof. Spławińskiego znaczenia kryzysu "marrowskiego" oraz stosunku językoznawstwa polskiego do obecnego stanu lingwistyki radzieckiej. s.67

Mgr Dąmbski (Warszawa) w swej wypowiedzi przeciwstawił się twierdzeniu zawartym w ref. prof. Spławińskiego, położenia znaku równości między tzw. "szkołą lwowską" a wynikami antropologii radzieckiej po przewrocie "marrowskim". raczej można by szukać pewnych powiązań pomiędzy "szkoła lwowską" a kombinatoryką Marra. Mgr Wierciński (Warszawa) podkreślił, ze rezultaty antropologii radzieckiej nawet przed przełomem "marrowskim" były duże (...). Fakt ten nie został należycie przedstawiony w ref. prof Spławińskiego. s.67

Jednakowoż nie wszystkie wyniki budzą zaufanie, a to ze względu na nie zawsze właściwe metodologicznie opracowanie materiałów antropologicznych. Została skrytykowana dalej dawna metoda obliczenia składów rasowych na podstawie tzw. "prawa liczności typów" opartego o niesłuszne mendelistyczne założenia. jako konkretny przykład niezbyt fortunnych rezultatów antropologicznych podano zagadnienie śladów pobytu Gotów w Polsce. Okazało się bowiem, ze po powtórnym opracowaniu niektórych serii kraniologicznych, uważanych za rezultat przepojenia krwią odwrotowych fal gockich autochtonicznej ludności słowiańskiej, wykazuje składy identyczne z bezsprzecznie słowiańską wczesnośredniowieczną ludnością z końskich i Radomia. - s.67 a chodzi o prace prof. J. Czekanowskiego.

dalej jest tylko ostrzej

(...) zabrał głos mgr Wolański (Warszawa) uzasadniając konieczność rewizji metodologii antropologii polskiej, przeprowadzonej w myśl zasad materializmu dialektycznego i historycznego. Wyraził on zdziwienie, że prof. Czekanowski nie ustosunkował się jeszcze krytycznie do swych dawnych koncepcji. - s.68

Mgr Stachowiak (Wrocław) zarzucił prof. czekanowskiemumendelistyczne ujęcia teoretyczne szczególnie przy wyjaśnianiu procesu brachycephalizacji uzalezniając ją ze swej strony od sposobu odżywiania i klimatu. Dalej występował on (...)oraz prosił prof. czekanowskiego o zajęcie krytycznego stanowiska wobec własnej koncepcji "prawa liczności typów". Podobne stanowisko zajął mgr Z. Kapica, (Łódź), ostro krytykując matematyzację antropologii, wystepującej w teorii twórcy"szkoły lwowskiej". - s.68

dalej w tym tonie a co warto podkreślić słowa te pisał A. Wierciński, Konferencja antropologiczna poświęcona zagadnieniom etnogenezy odbyta w Osiecznej koło Leszna Wielkopolskiego, "Sprawozdania P.M.A." t.5 (1953) z.3-4

[secesjonista]

Kontakty polsko-szwajcarskie via MPW w Rapperswilu nie były mocno udane. Po mianowaniu wicedyrektora Zygmunta Bieńkowskiego (luty 1948 r.) a zwłaszcza po dokooptowaniu do ekipy Romany Toruńczyk (pułkownik pionu politycznego LWP) placówka ta na tyle zmieniła swój charakter, że nawet Szwajcarzy nie wytrzymali i 30 marca wymówiły dzierżawę zamku.

/za: J. Miler, M. Czartoryjska "PRL a polskie dziedzictwo narodowe za granicą", w: "Polityka czy propaganda? PRL wobec historii" red. P. Skibiński, T. Wiścicki/

[secesjonista]

Był taki artykuł w ramach IPN akcji "Letnia Szkoła..." (chyba z 2008 r.?), co dało chyba potem książkę Patryka Pleskota pt "Intelektualni sąsiedzi. Kontakty historyków polskich ze środowiskiem 'Annales' 1945–1989".

Zresztą z Francją kontakty były "najłatwiejsze" z racji stałej Stacji PAN w tym kraju.

[Albinos]

To skoro już polecamy co do czytania... Na temat nauk historycznych pisał też Tadeusz P. Rutkowski, Nauki historyczne w Polsce 1944-1970. Zagadnienia polityczne i organizacyjne, Warszawa 2007 (WUW). Co do kontaktów zagranicznych, to można zajrzeć do pracy Marcina Kuli, Mimo wszystko bliżej Paryża niż Moskwy, Warszawa 2010 (WUW). Rzecz o charakterze wspomnieniowym, ale z uwagi na kwestie rodzinne, autor ma całkiem sporo do powiedzenia. Inna rzecz, że większość pracy tyczy się okresu późniejszego, niż czasy stalinowskie - ale to zawsze coś.

[secesjonista]

W pracy "Naukowcy władzy, władza naukowcom" pod red. Piotra Franaszka jest rozdział autorstwa Patryka Pleskota zatytułowany: "Jak wyjechać na Zachód? Procedury wyjazdów polskich uczonych do państw kapitalistycznych z ramienia uczelni wyższych i PAN w latach 1955-1989".

To co prawda dalsze już lata, ale nie wydaje się by same procedury znacząco się zmieniły względem lat wcześniejszych. Ciekawy o tyle, że nie tylko pokazuje oficjalny obieg dokumentów związanych z wyjazdami na konferencje, staże itp., ale i jakie ciała zaangażowane były w opiniowanie zasadności tego typu wyjazdów przez konkretne osoby. Włącznie z opisem zaangażowania w te procedury Służby Bezpieczeństwa, Wydziału Naukowego PZPR i funkcjonariuszy różnych departamentów MSW.

[Furiusz]

L. Sawicki, Współpraca naukowa czechosłowacko-polska w dziedzinie archeologii przedhistorycznej, "Sprawozdania P.M.A." t.1 z.1-4 (1945-1947) owa współpraca miała narodzić się w okresie między 3 a 12 września 1946 roku gdy do PMA przybył prof J. Filip z Pragi - propozycja takiej współpracy wyszła właśnie od niego. Konkretnie z propozycja budowy organizacji naukowej prehistoryków słowiańskich (co w tekście jest podkreślone grubą czcionką).

Co interesujące - Inicjatywa prof. Filipa była samorzutna i, dodać należy - śmiała. Była śmiała w stosunku do nastrojów panujących w środowisku naukowym praskim, które położyć należy na karb ówczesnej (połowa 1946 r.) niedostatecznej orientacji w naszych powojennych stosunkach wewnętrznych. s.157

Podczas wizyty czeskiego badacza spotkał on się również z badaczami z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej z Lublina oraz z badaczami krakowskimi gdzie towarzyszył mu B. Kostrzewski.

Ze strony polskiej wizytę w Czechach złożyli nasi ówcześni najważniejsi archeolodzy w kraju z Poznania W. Hensel i Z. Rajewski, co nastąpiło jednak dopiero w 1947 roku. Dalej nastąpiło porównanie potencjałów, strat wojennych oraz seria konferencji naukowych w Pradze w których uczestniczyli polscy badacze.

Inna sprawa, że tereny słowackie były traktowane marginalnie i Sawicki wspomina o jednej jedynie wizycie na Słowacji.

[Furiusz]

Sprawozdanie z działalności Instytutu Historii Kultury Materialnej Polskiej Akademii nauk za rok 1961 podaje kilka ciekawostek - pierwsze tak duże badania zagraniczne - w Bułgarii w Novae i w Wenecji, organizowanie kongresu poświęconego początkom polskiej państwowości w Paryżu, nawiązano wymianę naukową oraz publikacji między ośrodkami archeologicznymi Iraku (Bagdad) i meksyku a Polską. Głównie jednak wymiana naukowa opiewała na rynek wewnętrzny Układu Warszawskiego choć co ciekawe wymiana z DDR chyba kulała a rozwijała się z ZSRR, Węgrami, Czechosłowacją i nieco mniej Jugosławią, w tej materii polscy badacze opracowywali materiały na zlecenie uczonych innych krajów socjalistycznych, głównie ZSRR np tkaniny wełniane z Nowogrodu Wielkiego z X-XV wieku.

No i jest jeszcze dość ciekawa książeczka, choć w częściach dalej sensownych nieco oczywista (dziś niekoniecznie wtedy) - J. Kulczycki, Założenia teoretyczne historii kultury materialnej, Warszawa 1955.

[Furiusz]

Będąc w maju 1947 r. w Wałbrzychu, w celu zabrania z tamtejszej biblioteki gimnazjalnej książek z zakresu filologii klasycznej, przeznaczonych dla Seminarium II Uniwersytetu Warszawskiego, wśród wielu książek znalazłem piętnastowieczny rękopis , zawierający zaginioną Retorykę znanego humanisty włoskiego, działającego za czasów Kazimierza Jagiellończyka i Jana Olbrachta w Polsce, Filipa Kallimacha Buonaccorsi. K. Kumaniecki, O odnalezionej Retoryce Filipa Kallimacha, Warszawa 1948, s.5

[secesjonista]

A podano jak to tam trafiło?

[Furiusz]

Niestety nie a to ciekawa sprawa by było no ale oprócz tego cytat obrazuje w jaki sposób budowano zręby bibliotek i jakie musiały być braki w tej materii w samej Warszawie.

[Tomasz N]

Może tu coś będzie ?

"Ślązacy na Uniwersytecie Jagiellońskim od XV-XVIII w." Henryk Barycz.

[secesjonista]

No raczej niewiele, okres do XVIII wieku raczej się nie mieści w zakresowe lat: "po 1945 roku"?

[Tomasz N]

Ale odpowiedź na pytanie:

A podano jak to tam trafiło?

może tam być.