Podsłuchy

[adamhistoryk]

Poszukuję materiałów ( artykuły, książki) o podsłuchach w czasach PRL.

[secesjonista]

Warto przejrzeć "Instrukcje pracy operacyjnej..." za poszczególne lata dostępne na stronach IPN.

Z innych pozycji:

R. Ciupa, M. Komaniecka "Szpiegowski arsenał bezpieki. Obserwacja, technika operacyjna, kontrola korespondencji jako środki pracy służby bezpieczeństwa PRL"

"Instrukcja pionu "T" MSW w sprawie zakładania podsłuchu pokojowego" wstęp i opr. P. Gontarczyk, w: "Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989" 2006, nr 2

(4)

D. Łukaszewski "Ucho w hotelu", "Wprost" nr 13 z 1 kwietnia 1990

"Informacje z podsłuchów" opr. P. Gontarczyk, "Biuletyn IPN" 2006, nr 5 (64),

"Oczy i uszy bezpieki" materiały z wystawy dostępne na stronie IPN

Z. Górniak "Podsłuch na Jasnej Górze", "Trybuna Opolska" nr 138 z 16 czerwca 1990

D. Fedor "Podsłuchiwanie jasnej Góry", "Gazeta Wyborcza" nr 117 z 22 maja 1990

"Nie ma już pluskiew na Jasnej Górze", "Express Wieczorny" nr 216, z 8 listopada 1990, w. 3

W. Bereś, K. Burnetko "Gliniarz z 'Tygodnika'. Rozmowy z byłym ministrem spraw wewnętrznych Krzysztofem Kozłowskim"

W. Markiewicz "Ucho", "Polityka", nr 13 z 31 marca 1990

M. Ochocki "Byłem człowiekiem Kiszczaka"

A. Golimont "Generałowie bezpieki"

[adamhistoryk]

A czy są materiały o technice zakładania podsłuchu?

[secesjonista]

A konkretnie o jaki aspekt chodzi: typy mikrofonów, miejsca zakładania?

[adamhistoryk]

Chodzi mi o tak zwane pokojowe podsłuchy. O podsłuchy w mieszkaniach prywatnych.

Jakie były mikrofony, jak nagrywano, na czym, gdzie siedzieli podsluchujący, o ewentualny montaż.

[secesjonista]

"Przed rozpoznaniem zewnętrznym stawiamy następujące zagadnienia (...) Określić, czy w danym wypadku zastosujemy instalację przewodową czy aparaturę bezprzewodową. Stawianie tego pytania jest celowe oczywiście tylko w stosunku do obiektów doraźnych. Do obiektów stałych staramy się w zasadzie stosować instalację przewodową".

/"Instrukcja wykonywania podsłuchu pokojowego..."/

Odbieranie następowało w tzw. punkcie odbioru - na ogół był to lokal położony w pewnej odległości od mieszkania którym służby były zainteresowane.

Sprzęt do nagrywania: to głównie magnetofon szpulowy przenośny MAK-2s (lata sześćdziesiąte i siedemdziesiąte), dwuścieżkowy mechaniką bezpaskową (direct-driver), trzy silniki, dwie prędkości: 4,75 i 9,5. Do tego sprzętu wyprodukowano szereg użytecznych akcesoriów. Mógł być zdalnie sterowany, nastawiony na automatyczną pracę, przerwanie zapisu w momencie nastąpienia ciszy. W wiezieniu na Mokotowie były np. zainstalowane mikrofony - Mic22, z czasem mikrofony dynamiczne wymieniano na krystaliczne. Wzmacniacz (wzmacniak) "S.I" zainstalowano np. w Komańczy kiedy więziony był tam prymas.

Co do podsłuchu bezprzewodowego rozróżniano bateryjne dające możliwość instalacji w każdym przedmiocie i zasilane prądem z sieci instalowane np. w lampach, puszkach rozdzielczych, telefonach, włącznikach oświetlenia.

"Obecnie mamy możliwość eksploatować P.P. w 2-ch lub 3-ch miejscach równocześnie. Jednak nastręcza to poważne trudności ze względu na czas. Aparatura bezprzewodowa działa do 4-ch godzin, a na odległość do 50 m, jednak tu trzeba dokładnie znać czas. Tego urządzenia jeszcze nikt nie wykorzystywał".

/"Protokół z narady naczelników wydziałów operacyjnych i kierowników urzędów terenowych w województwie stalingradzkim" w 1956 r./

Informacje za:

R. Ciupa, M. Komaniecka "Szpiegowski arsenał bezpieki"

[secesjonista]

Jeśli chodzi o samo Biuro "T" (od 1971 r. jako Departament "T") to pierwsze podsłuchy zaczął instalować najpóźniej latem 1945 roku!

Co ciekawe początkowo przeważały PP nad stosowaniem PT - choć był wówczas tańszy i łatwiejszy w instalacji. No ale na to miała wpływ

liczba telefonów w kraju. Antoni Dudek sądzi (na podstawie wyrywkowych badań), że początkowo PT instalowany był głównie w telefonach

służbowych. Jeśli chodzi o PP nie było wówczas tego dużo - niezwykle ważny Departament X MBP w okresie 1949-1954 miał jedynie 20 takich

działających instalacji.

Samo Biuro "T" był jedną z najdynamiczniej rozwijających się struktur służb bezpieczeństwa. We współpracy z pionem "B" w 1957 r. zainstalowano

w 21 hotelach 447 podsłuchów. Co ciekawe proporcje pomiędzy PP a PT zmieniały się z czasem. W grudniu 1980 r. do rozpracowywania wrocławskiej Solidarności SB wykorzystywała już 96 PT i ani jednego PP, w pilskiej SB było to odpowiednio - 23 i 1, w radomskiej - 6 i 2.

Co do tej dynamiki: w okresie 1961-1965 na technikę specjalną wydano 420 mln złotych, w 1966-1970 już 630 mln złotych. W tym czasie wydatki całego resortu wzrosły jedynie o 23,6%. W samym tylko 1970 roku wydano na technikę specjalną 190 mln złotych.

/za: A. Dudek, A. Paczkowski "Polska. Organizacja i struktura organów bezpieczeństwa", w: "Czekiści. Organy bezpieczeństwa w europejskich krajach bloku sowieckiego 1944-1989" red. K. Persak, Ł. Kamiński/

[secesjonista]

Co do istotniejszych regulacji wewnątrz-resortowych (po 1956 r.):

- 24 marzec 1958 r. - Instrukcja nr 003/58 o zasadach stosowania i wykorzystania podsłuchu pokojowego (PP) i

telefonicznego (Pt) i telefonicznego (PT) oraz podglądu i dokumentacji fotograficznej (PDF)

- 24 marzec 1961 r. - Instrukcja nr 001/61 dyrektora Biura "T" MSW

- 15 lipiec 1968 r. - Zarządzenie nr 0068/68 ministra spraw wewnętrznych w sprawie stosowania i wykorzystania podsłuchu pokojowego (PP) i telefonicznego (Pt) i telefonicznego (PT) oraz podglądu i dokumentacji fotograficznej (PDF)

- 27 grudzień 1979 r. - Instrukcja w sprawie zasad i trybu stosowania oraz wykorzystania techniki operacyjnej

- 17 luty 1982 r. - Zarządzenie nr 0018/82 ministra spraw wewnętrznych zmieniające zarządzenie w sprawie stosowania i wykorzystania techniki operacyjnej

- 25 kwiecień 1985 r. - Instrukcja o szczegółowych sposobach, trybie i technice postępowania przy stosowaniu środków technicznych

/za: "Instrukcje pracy pionów pomocniczych Urzędu Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa (1945-1989)" oprac. M. Komaniecka/

W zakresie zakładania PDF zależnie od sytuacji i możliwości do wyboru miano: tzw. instalację "zwykłą", "oczko", "pryzmat", "stożek" i "panoramę". Co ich instalacji:

"Instalacja 'zwykła' powstała w latach pięćdziesiątych. Cechowało ją stałe pole widzenia, tzn. umieszczając sondę w odpowiednio wywierconym i ukształtowanym otworze, nie można było zmieniać pola widzenia (...)

Instalacja typu 'pryzmat' pozwalała na obserwację pod kątem 90 i 89 stopni. Stosowana była na krawędziach ścian i stropu oraz w narożnikach, stąd też otwór był mniej widoczny niż w instalacji typu 'zwykła' i trudniejszy do wykrycia. Instalacja typu 'oczko' została opracowana w celu uzyskania większej ilości światła. Jej innowacyjność polegała na tym, że możliwa była w niej zmiana wielkości otworu wyjściowego w trakcie eksploatacji. Do obserwacji służył mniejszy otwór o średnicy 1 mm, a w czasie robienia zdjęć otwór ten zwiększał się do 4 mm. System ten był skomplikowany, zarówno na etapie eksploatacji, jak i samej instalacji, toteż z niego zrezygnowano. Instalacja typu 'stożek' wykonywana była przez ścianę pod bardzo małym kątem. Umożliwiało to obserwację w obiekcie zdarzeń dziejących się tylko przy samej ścianie. Stosowana była tylko wtedy, gdy nie można było uzyskać bazy z drugiej strony budynku lub z góry. Instalacja typu 'panorama' podobna była do instalacji typu ;pryzmat'. Polegała na obserwacji pod kątem prostym do osi optycznej sondy. Obrót sondy odbywał się wokół prostej równoległej do osi optycznej przechodzącej przez otwór wyjściowy. W ten sposób w całym polu obraz był jednakowo jasny i ostry. W celu zapewnienia obrotu sonda umieszczana była w specjalnym stożku mocującym. Byłą to najczęściej wykonywany rodzaj instalacji wyłącznie na krawędzi stropu i ściany.

/M.Komaniecka "Pod obserwacją i na podsłuchu. Rzeczowe środki pracy operacyjnej aparatu bezpieczeństwa w województwie krakowskim ww latach 1945-1990", Kraków 2014, przyp. 57, s. 265; za: IPN Kraków 053/5, t. 1, A, A. Jurga, Wpływ instalacji PDF na dokumentację fotograficzną, Wyższa Szkoła Oficerska im. F. Dzierżyńskiego, Legionowo 1979, s. 9-13/

I takie pytanie, przy podsłuchu telefonicznym (w latach 70. i 80.) zrezygnować miano z korzystania na centralnym punkcie odbioru z urządzenia odbiorczego typu LEW a rozpoczęto z urządzenia Sowa T.

Czym różniły się owe urządzenia?

Zmiana miała być związana z pojawieniem się nowych aparatów telefonicznych typu TN 1+1.

[secesjonista]

Z katalogu urządzeń (po 1969 r.):

do podsłuchu telefonicznego: "OSA" (jedno- i trzykanałowe), "Zaskroniec", "EP", "1212", "Osiedle II", "Sowa".

To ostatnie miało wiele mutacji: "Sowa T", "Sowa-W4", "Sowa B", "Sowa B1", "Sowa B2", "Sowa T" (do automatycznego nagrywania rozmó prowadzonych na liniach zespołowych telefonicznej sieci miejskiej. Instalowana głównie w centralach podsłuchu).

"Sowy" służyły do nagrywania rozmów prowadzonych na liniach miejscowych i międzynarodowych, nagrywały na taśmie magnetofonowej serie impulsów rozmowy. "Sowa W4" umożliwiała kontrolę rozmów również abonentów sieci wewnętrznych.

Do podsłuchu urządzeń abonenckich "TN 1+1" stosowano na ogół "Osiedle" i "Strumień".

Aparaty do podsłuchu pokojowego działające na czynnych liniach telefonicznych: "Wezyr" (przeznaczony do współpracy i zasilania wzmacniaczy PP instalowanego na czynnych liniach telefonicznych podłączonych do central "Siemens" i "Strowger". Urządzenie montowane było w formie kamuflażu w obudowie typowego kondensatora, w przypadku instalowania na zewnątrz wykonany był w obudowie wzmacniacza "Czapla", "EP", "Zaskroniec".

Wzmacniacze na kablach telefonicznych: "Skowronek A", "Skowronek A1", "Skowronek B", "Kukułka A1", "Kukułka A3".

Do podsłuchu służyły: "Ziarko", "Alba", "Alba Podwójna", "Wrzos", "Żuk" (mikrofony ze wzmacniaczem).

Przy podsłuchu przewodowym w układach sonda-wzmacniacz stosowano wzmacniacze: "Ryś 1", "Czapla", "Gacek".

Nadajniki do bezprzewodowego podsłuchu pokojowego: "NTU-U", "NTU-2" (na odległość 50-100 m), "NTU-3", "NT2-A" służyły do maskowania bezprzewodowego podsłuchu w przedmiotach, meblach itp.

Na niewielkie odległości działał nadajniki sieciowe typu "NKS-1", "NKs-3", współpracowały z mikrofonami dynamicznymi "D-10", a zasilane były prądem z sieci.

Do wzmacniania słabych sygnałów otrzymywanych z mikrofonów używano wzmacniaczy: "Bocian", "Alfa", "Czapla A", "WP-2", "Odbiornik sieciowy".

Nadajniki bateryjne w których umieszczano mikrofony pojemnościowe: "J-1" (zasięg 50-60 m w przestrzeni otwartej; w zabudowanej 15-20 m), "J-2" (zasięg odpowiednio: do 100 m i 20-30 m), "J-3", "J-4", "J-5".

/za: M. Komaniecka "Pod obserwacją i na podsłuchu. Rzeczowe środki pracy operacyjnej...", s. 289-291"/