Prawa mniejszości narodowych w zaborze rosyjskim

[Odys]

Witam, czy ktoś może wie lub przypuszcza jakie przywileje lub ograniczenia były nakładane na mniejszości narodowe w zaborze rosyjskim? chodzi mi przede wszytskim o ludność miejską, prowadzącą działalność gospodarczą. Wiem narazie tyle, że Żydzi mieli ograniczone prawa w 1882 wprowadzono tzw. prawa majowe czy wykluczanie Żydów z magistratów. A co z mniejszością niemiecką? wiem tyle, że na wsiach tzw. kolonizacja niemiecka była w XIX wieku wspierana przez władze zaboru rosyjskiego, byli oni zwalniani z podatków przez kilka lat pracy najmenej, a co jeśli tyczy się to miast czy tam też mniejszość nimiecka miała jakieś przywileje? czy jako element w dużej mierze spolonizowany byli traktowani na równi z Polakami i posiadali takie same prawa? jestem bardzo ciekawy czy wiecie coś na ten temat?

Edytowane 6 Styczeń 2013 przez Odys

[secesjonista]

Warto zwrócić uwagę na późniejsze konsekwencje wprowadzenia gildii kupieckich w Królestwie Polskim z 28 maja (8 czerwca) 1851 r., o sytuacji Żydów:

http://www.wtl.us.edu.pl/e107_plugins/wtl_ssht/index.php?numer=42,1&str=120-136

[jancet]

Witam, czy ktoś może wie lub przypuszcza jakie przywileje lub ograniczenia były nakładane na mniejszości narodowe w zaborze rosyjskim?

Przede wszystkim powinieneś doprecyzować, co rozumiesz przez "zabór rosyjski". Bo inne prawa i zasady istniały w Królestwie Polskim, inne w tzw. "prowincjach zabranych" (Litwa, Wołyń, Podole, prawobrzeżna Ukraina), jeszcze inne w rdzennej Rosji.

Ogólnie jednak dominowało w owej epoce przeświadczenie, że przedsiębiorczość, rozumiana jako działalność kupiecka lub przemysłowa, jest prywatną sprawą obywateli, z wyłączeniem produkcji zbrojeniowej. Raczej nikt nie wnikał, jakiej narodowości są przedsiębiorcy, choć niechętnie traktowano Żydów.

W każdym razie przedsiębiorcy narodowości polskiej bardzo chętnie rozwijali swą działalność w Moskwie, Kijowie, Odessie czy Baku, może trochę mniej w Petersburgu.

[secesjonista]

W narodowość jednak wnikano...

istniał katalog zawodów zakazanych Żydom (mowa tu o Królestwie Polskim), zakaz nabywania nieruchomości itp. Wystarczy zapoznać się z treścią próśb żydowskich wnoszonych po uchwale Rady Administracyjnej z 5 kwietnia 1832 r.

Jedynie tytułem wyjątku; czyli jako rodzaj przywileju; zezwalano wybranym Żydom na dzierżawę młynów, wyszynk alkoholi, utrzymywanie koni pocztowych itp.

Zgodnie z uchwałą Rady Administracyjnej z 6/18 IX 1832 r., zezwolenia na nabywanie dóbr

ziemskich udzielano pod następującymi warunkami:

a) w dobrach tych nie wolno osiedlać Żydów, chyba że zajmą się oni osobiście uprawą roli,

b) w dobrach tych Żydzi nie mogą zajmować się dzierżawą propinacji,

c) rząd zachowuje dla siebie prawo mianowania wójta oraz prawo kolacji,

d) nabycie dóbr na własność nie nadaje właścicielom praw politycznych.

Mathias Rosen mający przywilej poczesnego obywatelstwa, dostał od cara w 1845 r. kolejny przywilej:

"w nagrodę zasług... udzielić mu raczył w sposobie wyjątkowych prawo nabywania dóbr

ziemskich i miejskich nieruchomości bez ograniczenia warunkami".

Z innej strony rosyjscy kupcy (również pochodzenia żydowskiego) byli uprzywilejowani względem polskich: nie musieli uiszczać różnych opłat, należeć do gildii, legitymować się odpowiednim kapitałem.

/szerzej: T. Demidowicz "Rosyjskie ustawodawstwo społeczne w Królestwie Polskim w latach 1832-1856", "Czasopismo Prawno-Historyczne", t. XLII, 1989, z. 2/

[jancet]

W narodowość jednak wnikano...

Jak sam znakomicie to egzemplifikujesz, ograniczenia dotyczyły posiadania ziemi czy innych nieruchomości, a tylko wyjątkowo - działalności gospodarczej typu handel lub przemysł. Z zastrzeżeniem propinacji, czyli działalności związanej z produkcją i dystrybucją wysokoprocentowych napoi alkoholowych.

W żadnym razie jednak nie wykluczam wyjątków, napisałem "Ogólnie dominowało przeświadczenie... ".

Z innej strony rosyjscy kupcy (również pochodzenia żydowskiego) byli uprzywilejowani względem polskich: nie musieli uiszczać różnych opłat, należeć do gildii, legitymować się odpowiednim kapitałem.

Ciekawi mnie, czy po prostu kupców, niebędących obywatelami KP, zwolniono z obowiązków, wprowadzonych na jego terenie przed 1830 rokiem? Czy też wprowadzono nowe przepisy, dotyczące wyłącznie obywateli KP?

Niestety, jestem jedynie amatorem, i dostęp do podanego przez Ciebie materiału jest dla mnie problemem. Dlatego ośmielam się prosić o bardziej szczegółowe informacje.

[secesjonista]

A skąd rok 1830?

[secesjonista]

Jak pisała K. Beylin - przy okazji manifestacji studenckich z 1899 r., środowiska żydowskie również podniosły własne żądania - chodziło o zniesienie rozporządzenia ograniczającego ilość Żydów studentów do 10%.

/tegoż, "Dni powszednie Warszawy"/

"Oprócz wielu innych poczynań rusyfikatorskich był Hurko rzecznikiem zaostrzenia kursu polityki władz państwowych również wobec Żydów w Królestwie Polskim zastosowanej w 1882 roku ww cesarstwie z rozkazu Aleksandra III. Chodziło o rozciągnięcie na Żydów miejscowych zakazu nabywania dóbr ziemskich oraz innych ograniczeń, zniesionych w reformie Aleksandra Wielopolskiego z 1862 roku".

/R. Kołodziejczyk "Wstęp", w: A. Zaleski "Towarzystwo warszawskie...", Warszawa 1971, s. 32/

[secesjonista]

Jak sam znakomicie to egzemplifikujesz, ograniczenia dotyczyły posiadania ziemi czy innych nieruchomości, a tylko wyjątkowo - działalności gospodarczej typu handel lub przemysł.

(...)

Nie tylko, pamiętać trzeba tzw. rugi Żydów - po tym jak zakazano im prowadzenia działalności u włościan (i zamieszkiwania u nich), ograniczenia w sprawowaniu zawodu adwokackiego i pokrewnych, czy ogólnie w zakresie służby państwowej. No i trzeba pamiętać, że:

"Komisja rządowa sprawiedliwości w rozporządzeniu z dnia 15/27 kwietnia 1858 r. za Nr. 6160 objaśnia, że starozakonni, jako nie używający praw politycznych a w używaniu praw cywilnych, stosownie do art. 16 K. C. Kr. P. ograniczeni...".

/J. Kirszrot, "Prawa Żydów w Królestwie Polskiem. Zarys Historyczny", Warszawa 1917, s. 82/

W swej monografii Ignacy Schipper wymienia:

"Z ważniejszych wyczynów ustawodawczych rządu, które są nacechowane duchem tej polityki [reglamentacyjnej], wymieniamy następujące: 1808 (16 lutego) rozporządzenie ograniczające liczbę wekslarzy żydowskich w Warszawie (...) 1812 niedopuszczenie Żydów do arend dóbr rządowych (...) zabronienie im zamieszkiwania po karczmach, szynkach i gorzelniach".

/tegoż, s. 365/

Co do samorządów to we wspomnianej wyżej pozycji Kirszrota jest stosowny podrozdział: "Udział w samorządzie miejskim i wiejskim", gdzie można przeczytać np., że w myśl prawa z 19 lutego (3 marca) 1864 r. do zarządów gmin wiejskich nie mogły być wybierane osoby niechrześcijańskiego wyznania. Choć w niektórych obszarach (tyczących się administracji) poczyniono pewne ustępstwa:

"To prawo [chodzi o regulacje co do wyborów do rad gubernialnych, powiatowych i municypalnych z 1861 r.], znosząc wyraźnie różnicę wyznań, przywróciło Żydom prawo udziału w sprawach publicznych, w używaniu których Żydzi zawieszeni byli dekretem Księcia Warszawskiego z dn. 17 października 1808 r. na termin dziesięcioletni, a który bez wyraźnego przepisu prawnego przeciągnął się na 53 lata (...) Od tej też pory wchodzą Żydzi w poczet wybieranych starszych zgromadzeń kupieckiego, Sędziów Trybunału Handlowego i Radców Handlowych Banku Polskiego".

/tamże, s. 83/

Wysokie wymagania stawiano też cudzoziemskim Żydom chcącym rozpocząć działalność gospodarczą w naszym Królestwie: majątek w wysokości 60 000 złp. i... ogłada towarzyska, chyba że udowodnili, iż są kwalifikowanymi rzemieślnikami. Plus do tego dochodziła konieczność uiszczenia opłaty glejtowej (zniesionej w styczniu 1851 r.).

[secesjonista]

Omawiając sytuację Żydów w II RP, A. Frenkiel wspomniał kilka ograniczeń jakie obowiązywały:

"Na terenie b. Królestwa Kongresowego ograniczenia te, pomijając drobniejsze, jak: odmienne od innych duchownych traktowanie rabinów w sprawie przysięgi w sądzie, zastrzeżenia co do prawa sprawowania opieki nad nieletnimi chrzczonymi krewnymi, zakaz zajmowania pewnych urzędów gminnych przez żydów itd. - sprowadzają się do następujących bardziej zasadniczych:

1) podwójne obciążenie kosztami kuracyjnemi ludności żydowskiej w porównaniu do nieżydowskiej

2) zakaz używania pisma żydowskiego lub hebrajskiego

3) zakaz mieszkania na gruntach włościańskich i i nabywania tych gruntów przez żydów

4) zakaz zajmowania się przemysłem górniczym".

/tegoż, "Sytuacja Żydów w Polsce w chwili obecnej", Warszawa 1923, s. 3/

Tytułem ciekawostki, co do punktu trzeciego i czwartego jeszcze w styczniu 1922 r. te ograniczenia ustawowo nie zostały zniesione...

"Postanowienie Księcia Namiestnika z dnia 31 stycznia 1832 r. zapobiegając przemycaniu, którego dopuszczają się Żydzi, zamieszkujący licznie wsie na pograniczu, a pozostający bez żadnego stałego sposobu do życia, ze szkodą dochodu skarbu i uszczerbkiem znacznym przemysłu krajowego, zabrania żydom od dnia 1 stycznia 1824 r. mieszkać na wsi nad granicą Prus i Austrji, w odległości trzech mil od tejże granicy, jeżeli żyd nie udowodni: 1) że się trudni uprawą roli sam lub przez czeladź swojego wyznania, 2) albo że ma inne pewne stałe zarobkowanie z ogólnemi przepisami zgodne, jako to: a) stała służba, b) rzemiosło lub fabryka jaka, c) pacht krów, d) gorzelnictwo lub piwowarstwo za konsensem, 3) że dotychczas nie przemycał i za to nie był poszukiwanym. Na prawo mieszkania Żyd powinien otrzymać świadectwo od miejscowego Wójta, zatwierdzone przez komisarza delegowanego w obwód, corocznie wznawiane. Na naruszających ten przepis żydów i tolerujących ich wójtów gminy, którzy uważani będą za ich spólników, nałożone zostały kary.

Rada Administracyjna Królestwa postanowieniem z dnia 29 maja (10 czerwca) 1834 r. rozciągnęła postanowienie Księcia Namiestnika z dnia 31 stycznia 1823 r., oraz związkowe przepisy, dotyczące usunięcia żydów zamieszkałych po wsiach, w zakresie trzech mil od granicy Austrjackiej i Pruskiej, — do granicy od strony cesarstwa rosyjskiego. Taż Rada Administracyjna postanowieniem z dnia 1/13 maja 1836 r. postanowiła, że każdy starozakonny, bez względu na stan i zatrudnienie, w mieście naleźącem do trzech milowego nadgranicznego okręgu zamieszkały, dwukrotnie o defraudacją celną przekonany, obok wymiaru zasłużonych kar, ma być z tegoż okręgu w głąb kraju usunięty. W ogólności zaś, od daty ogłoszenia

niniejszego postanowienia, nowe osiadanie starozakonnych w miastach do okręgu trzechmilowego nadgranicznego należących, pod żadnym pozorem nie bę­dzie dozwolone, podobnie, jak to we wsiach nadgranicznych już się wykonywa".

/J. Kirszrot "Prawa Żydów w Królestwie Polskim. Zarys historyczny", Warszawa 1917, s. 105/

Podobny charakter nosiły regulacje Rady Administracyjnej ze stycznia 1851 r. względem Żydów z głębi kraju, którzy chcieli udać się do 21. wiorstwowej strefy przygranicznej. Mogli się tam udać jedynie za paszportem o ile udowodnili, że taka podróż jest nieodzowna.

Choć zachęcano Żydów do pracy na roli (postanowienie Namiestnika z lutego 1823 r.) w dobrach duchownych bądź rządowych, to obowiązywał ich zakaz zatrudnia czeladzi chrześcijańskiej.

Żydzi mieli zakaz wyrabiania i handlu dewocjonaliami (chrześcijańskimi), jak i też w myśl postanowienia z marca 1897 r. nie mogli być majstrami i robotnikami w technicznych i artyleryjskich zakładach wojennych. Oba te obostrzenia obowiązywały wciąż po wydaniu ukazu o równouprawnieniu Żydów z 1862 roku.

[jancet]

A skąd rok 1830?

Ponieważ niemal do końca tego roku panował system prawny, oparty na konstytucji z 1815 roku. Wydarzenia z końca roku 1830, uchwały sejmowe, wojna polsko-rosyjska w 1831 powodowały, że sytuacja faktyczna, a także prawna, mogła się zmienić przed wprowadzeniem Statutu Organicznego.

[secesjonista]

Do dyskryminujących zapisów można dodać regulacje tyczące się ubioru starozakonnych, jak i ich fryzur:

"Używanie ubiorów żydowskich starozakonnym mieszkańcom Królestwa jest zabronione (...)

Wolno także starozakonnym przywdziać ubiór kroju rosyjskiego, przy którym to wyłącznie ubiorze, mogą nosić brody, ale bez pejsów. Żydom przeto noszącym się po niemiecku, to jest: przy frakach, krótkich surdutach lub paltotach, bród używać nie wolno(...)

Za ubiór żydowski, którego używanie kobietom starozakonnym jest zakazanem, uważać należy: turbany, bindy, suknie stroju żydowskiego, pantofle kolorowe i t.p. odróżniające ubiory i ozdoby (...)

Ponieważ zdejmowanie włosów z głów zamężnych kobiet starozakonnych, z woli Najwyższej jest zabronionem, naruszające ten zakaz żydówki pociągane maja być za każdą razą, do kary pieniężnej w kwocie rs.5".

/A. Szygendowska "Zerkając w stare gazety - zakazane stroje", dostępne na: www.muzeumwlokiennictwa.pl/