Udomowienie osłów

[Furiusz]

Niedawno zainteresował mnie temat udomowienia osłów. Na forum były już tematy związane z tym zwierzęciem i jego wykorzystaniem. Tutaj chciałbym się zastanowić nad początkami udomowienia tego gatunku, jego dzikimi przodkami etc.

[Friggi]

Znalazłam coś takiego w necie:

Osioł domowy pochodzi od dzikiego osła , żyjącego dotąd w Północnej Afryce. Udomowienie jego nastąpiło w starożytnym Egipcie, skąd szybko rozpowszechnił się w zachodniej Azji i we wszystkich krajach śródziemnomorskich. Na tych terenach nadal hodowany jest powszechnie, a używany głównie jako zwierzę juczne. Ważniejszą role gospodarczą nią osioł spełnia muł, który jest bezpłodnym mieszkańcem osła-ogiera i klaczy. Rzadziej spotyka sie osłomuły, potomków konia-ogiera i oślicy. Już 1000 lat p.n.e. znana była w Palestynie jako zwierze domowe fretka, albinotyczna odmiana tchórza. W średniowieczu rozpowszechniła się w Europie. Używano jej do tępienia gryzoni i do polowania na króliki. Na obrazie Leonarda da Vinci w Muzeum Narodowym w Krakowie, znanym jako "Dama z łasiczką " widzimy w rzeczywistości fretkę. Rolę fretki w zwalczaniu gryzoni przejął stopniowo kot domowy tak, że dziś nie ma ona praktycznego znaczenia.

[Furiusz]

Nie wiem, co prawda co na ten temat pisze profesor Lasota-Moskalewska, i pewnie dowiem się dopiero po świętach, ale o ośle pisano całkiem sporo. zatem Bogolubski¹ pisze, że osioł domowy wywodzi się od osła afrykańskiego i nie dzieli tego ostatniego na podgrupy (nubijska, somalijska etc), wysuwa on też dwie tezy innych badaczy o tym, że udomowienie miało miejsce gdzieś między Górnym Egiptem a Etiopią. Mimochodem wspomina też o tym, że najstarsze znane przedstawienia osłów pochodzą z Syrii i Palestyny, co by sugerowało udomowienie tych zwierząt właśnie tam.

Co ciekawe Davies², opierając się na wypracowanych przez siebie metodach, stara się i udowadnia, że dzikie afrykańskie osły występowały na terenie Lewantu. Wspierałoby to niejako możliwość udomowienia tam osłów. Niestety ja jego metody nie kupuje - opiera się ona na badaniu pojedynczych zębów i ich morfologii. Największą jej wada jest to, ze autor nie wykorzystał zbyt rozbudowanej liczby materiału kontrolnego na którym wypróbowałby swoje metody. Abstrahując od tych rozważań niedawno międzynarodowy zespół uczonych wykazał błąd tej metody (co prawda jeden) mianowicie - ząb uznany za ośli okazał się tak naprawdę koński³ (choć nie można wykluczyć tu by należał on do muła).

Wraz z rozwojem genetyki, wydzielono dwa główne klady (zwane CD1 i CD2)wedle których przebiegało dziedziczenie mtDNA u osłów. Połączono to z występowaniem na terenie Afryki dwóch ras dzikich osłów - nubijskiego i somalijskiego. Czemu Afryka? Gdyż tam występuje największa liczba haplotypów mtDNA a to oznaczać ma, ze ten gatunek najwcześniej pojawił się właśnie tam⁴. Uznano więc, że współczesne gatunki osłów wywodzą się do dwóch dzikich przodków udomowionych na terenie Afryki i sprawdzano ten model na populacjach osłów z różnych regionów świata np z Chin⁵. W Chinach jak się okazało wszystkie miejscowe rasy osłów pochodzić miały od dwóch przodków zgodnych o genomie zbliżonym czy identycznym do CD1 i CD2.

Spore zmiany wprowadziły jednak cytowane już tu badania.⁶Mianowicie, udowodnili oni, korzystając zarówno ze współczesnych próbek DNA, jak i DNA kopalnego oraz tego przechowywanego w zbiorach muzealnych, że co prawda CD1 pokrywa się z genomem dzikiego osła nubijskiego ale już CD2 nie pokrywa się z dzikim osłem somalijskim, dodatkowo wszystkie trzy haplotypy są od siebie oddalone o równą odległość, co sugerować powinno, że współczesne osły będące genetycznie potomkami CD2, wywodzą się od innego aktualnie nieznanego przodka (być może od dzikiego osła z gór Atlas). naukowcy Ci udowodnili też, że osioł nubijski występował na terenach współczesnej Sahary, a jego udomowienie nastąpiło ok 8500 lat temu, wśród społeczności pasterski zajmujących się hodowlą bydła. Miałby być to proces powolny i występujący jednocześnie w kilku miejscach. Wykluczałoby to zatem umiejscowienie udomowienia osła w południowym Egipcie, jaką podał Bogolubski swego czasu.

¹ Bogolubski S., Pochodzenie i ewolucja zwierząt domowych, Warszawa 1968, pag 317-318

² Davis J.S., Late pleistocene and Holocene equid remains from Israel [w:] Zoological Journal of the Linnean Society, 70/1980

³ Kimura B., B. Marshall F., Chen S., Rosenbom S., Patricia D. Moehlman, Noreen Tuross, Richard C. Sabin, Joris Peters, Barbara Barich, Hagos Yohannes, Fanuel Kebede, Redae Teclai, Albano Beja-Pereira and Connie J. Mulligan, Ancient DNA from Nubian and Somali wild ass provides insights into donkey ancestry and domestication [w:] Proceedings of Royal Society. Biology, 2011

⁴ moja wiedza na te tematy jest dość pobieżna niestety

⁵ Chu-Zhao Lei, Qing-Lan Ge, Hu-Cai Zhang, Ruo-Yu Liu, Wei Zhang, Yong-Qing Jiang, Rui-Hua Dang, Hui-Ling Zheng, Wen-Tong Hou and Hong Chen, African Maternal Origin and Genetic Diversity of Chinese Domestic Donkeys [w:] Asian-Aust. J. Anim. Sci., Vol. 20, No. 5 : 645 – 652, Maj 2007

⁶ Kimura B., B. Marshall F., Chen S., Rosenbom S., Patricia D. Moehlman, Noreen Tuross, Richard C. Sabin, Joris Peters, Barbara Barich, Hagos Yohannes, Fanuel Kebede, Redae Teclai, Albano Beja-Pereira and Connie J. Mulligan, op.cit.

[Friggi]

Albo coś takiego:

Osioł został udomowiony przez człowieka wcześniej niż koń. Pierwsze informacje dotyczące udomowienia pochodzą z Doliny Nilu z ok. 4000 p.n.e. czyli 6 tys. lat temu. Na tych terenach występowały obydwa żyjące do dzisiaj podgatunki osła afrykańskiego. Przypuszcza się, że z ich krzyżówek powstał osioł domowy (Equus africanus f.asinus). Niektórzy systematycy wyodrębniają jednak osobny gatunek Equus asinus.

Osły wykorzystuje się najczęściej jako zwierzęta juczne, rzadziej jako wierzchowe lub pociągowe, a ostatnio w onoterapii. Często są trzymane w ogrodach zoologicznych. Wyhodowano wiele ras, różniących się ubarwieniem, wielkością i temperamentem.

Osły mogą krzyżować się z innymi koniowatymi (muł), chociaż ich potomstwo przeważnie jest bezpłodne.

Z tym, że duży nacisk nałożyłabym na wyraz "przypuszcza się", czyli pewności nie ma. No ale pewność jest co do tego, że był szybciej udomowiony niż koń.

[Furiusz]

Ciekawy artykuł popełnił pan Blench¹, w którym to autor ten, bazując na materiałach lingwistycznych udowadnia, ze udomowienie osła, nastąpiło równocześnie (lub niemal równocześnie) w kilku miejscach w Afryce, także tej saharyjskiej ale nie w Etiopii (i okolicach) gdzie na określenie osła używa się słowa oznaczającego w zasadzie wszystko co służy do transportu i przewozi towary. Pokrywałyby się te wnioski z wnioskami przedstawionymi przez grupę naukowców którą roboczo nazwę Kimura et al. (wspominałem o ich pracach w poprzednim poście), a wykluczającymi somalijskiego dzikiego osła z grona przodków udomowionych osłów.

¹ Blench R., The history and spread of donkeys in Africa [w:] Donkeys, people and development, pod red Paul Starkey i Denis Fielding, Wageningen 2004

[Amica]

Ciekawy temat jak i ciekawe posty Furiuszu Jednak proces udomowiania osła był długi i powolny. W chwili gdy ludzie zaczęli go wykorzystywać nie był jeszcze tym osłem z jakim mamy do czynienia dzisiaj. Bardziej przypominał dzikiego. Czy wiadomo może od kiedy mamy do czynienia z dzisiejszą "formą" osła?

Friggi

Na tych terenach występowały obydwa żyjące do dzisiaj podgatunki osła afrykańskiego.

A czy to prawda, że nubijskiego osła uznaje się za gatunek wymarły? Podobno nie widziano już jego przedstwaiciela od lat 90. XX. Czy ktoś może to potwierdzić/ zaprzeczyć?

[ciekawy]

Udomowienie osła było też dla niego przekleństwem: zaczął on podlegać ...ludzkiej jurysdykcji, a także wszelkim nieprzyjemnościom z nią związanym:

W średniowieczu pod wpływem nauk św. Franciszka z Asyżu zaczęto zastanawiać się czy zwierzęta mają duszę, wolną wolę, moralność i czy powinny odpowiadać za zbrodnie, szczególnie dotyczyło to zbrodni zabójstwa jak człowiek. Tak więc średniowieczne prawo zakładało zrozumienie przez zwierzę faktu popełnienia przestępstwa i odstraszającą rolę kary, dlatego też zależnie od rodzaju przestępstwa stosowano kary wychowawcze, kary łagodne, kary hańbiące i wreszcie karę śmierci. Kodeks Sardynii z roku 1395 przewidywał, że osioł, który wyrządzał szkody na cudzym terenie, był skazywany na karę obcięcia ucha. Gdyby jednak osioł nie zrozumiał nadanej mu kary i popadł w recydywę, tracił również drugie ucho. Podobne metody stosowano wobec zwierząt powodujących plagi takich jak myszy czy szarańcza.

http://interia360.pl/artykul/zwierzeta-winne-zbrodni,53267?f=pasek

[secesjonista]

A możesz Furiuszu przybliżyć główne założenia i argumentację co do tych tropów lingwistycznych i czy badania dotyczyły również dzisiejszego Senegalu?