Centralne Biuro Kontroli Prasy i ogólnie o cenzurze

[secesjonista]

"Tow. gen. Szatiłow zna Borejszę i oświadczył, że jeżeli będzie on się dopuszczał dalszych błędów, to zastąpimy go woroneskim Polakiem".

Jak w temacie, o organizowaniu struktur cenzury w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem "konfliktu" pomiędzy Jerzym Borejszą a Piotrem Gładinem i Kazimierzem Jarmużem z Gławlitu. Jak i późniejszym rozwoju tej instytucji.

[secesjonista]

Na konieczność wzmocnienia i usystematyzowania prac o charakterze cenzorskim wskazywał już 2 sierpnia 1944 r. kierownik Resortu Bezpieczeństwa Publicznego Stanisław Radkiewicz, zaś Wincenty Rzymowski (kierownik Resortu Kultury) postulował wypracowanie i ogłoszenie dekretu zabraniającego druku bez uprzedniej zgody i obarczanie drukarzy odpowiedzialnością za złamanie przepisów.

Jako że w ramach PKWN kwestiami cenury zajmował się Resort Informacji i Propagandy, a w jego ciele Wydział Prasowo-Informacyjny, w skład którego wchodziła komórka (od 19 sierpnia 1944 r.) kontrolująca treści wydawanych w Lublinie gazet, zarządzaniem drukarniami, reglamentacją papieru, siłą rzeczy szef tegoż wydziału stał się pierwszym cenzorem nowej rzeczywistości.

A na czele - stał właśnie Jerzy Borejsza.

Jego pierwsze działania nie były skomplikowane,:

"nie ma nic przeciw Związkowi Radzieckiemu i czy nie ma krytyki obywatela Bieruta? To drukujcie"

/... E. Krasucki "Międzynarodowy komunista. Jerzy Borejsza. Biografia polityczna", Warszawa 2009, s. 109/

To on był odpowiedzialny za przygotowany we wrześniu projekt dekretu prasowego, gdzie przewidywał, że system cenzury ma mieć charakter represyjny, a nie prewencyjny.

Które elementy projektu nie spodobały się Jakubowi Bermanowi, na tyle, że poprosił o przysłanie, celem pomocy, towarzyszy z Głównego Urzędu Ochrony Tajemnicy Państwowej i Prasy z Moskwy?

[secesjonista]

Z literatury:

A. Pawlicki "Kompletna szarość. Cenzura w latach 1965-1972. Instytucja i ludzie"

"'Nie należy dopuszczać do publikacji': cenzura w PRL : zbiór studiów" pod red. G. Gzelli i J. Gzelli

P. Nowak "Piśmiennictwo - system kontroli - obiegi alternatywne"

tegoż, "Cenzura wobec rynku książki : Wojewódzki Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk w Poznaniu w latach 1946-1955"

tegoż, "Skuteczna czy nieskuteczna? : socjalistyczna cenzura w czasach terroru stalinowskiego : studium przypadku poznańskiego wydawnictwa Albertinum (Księgarni św. Wojciecha)"

tegoż, "Cenzura wobec rynku książki : Wojewódzki Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk w Poznaniu w latach 1946-1955"

"Cenzura w PRL. Relacje historyków" oprac. Z. Romek

K. Bagiński "Cenzura w Polsce"

"Granice wolności słowa" Materiały konferencji naukowej. Kielce, 4-5 maja 1995 red. G. Miernik

S. Kondek "Władza i wydawcy. Polityczne uwarunkowania produkcji książek w latach 1944-1949"

Z. Radzikowska "Z historii walki o wolność słowa w Polsce (cenzura w PRL w latach 1981-1987)"

"Ja, Tomasz Strzyżewski" spisał P. Misior

"Czarna księga cenzury w PRL"

Z. Romek "Cenzura a nauka historyczna w Polsce 1944-1970"

L. Perdyła "Cenzura biblioteczna w Polsce 1945-1995 : metody i kierunki"

"Cenzura PRL : wykaz książek podlegających niezwłocznemu wycofaniu 1 X 1951 r." posł. Z. Żmigrodzki

A. Jachimczyk "Niektóre aspekty działalności Wojewódzkiego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk w Kielcach w latach 1945-1975", w: "Polska 1944/45-1989. Materiały i Studia", t. 4, 1999

tegoż, "Formy szkolenia cenzorskiego na przykładzie 'Biuletynu Instrukcyjno-Szkoleniowego' Wojewódzkiego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk w Kielcach", "Studia Kieleckie" Seria Bibliologiczno-Prasoznawcza, nr 1, 2000

M. Łętowski "Gdy lżyliśmy ustrój i godziliśmy w sojusze... : cenzura prasowa w PRL na przykładzie katolickiego tygodnika społecznego 'Ład'"

M. Ciećwierz "Kształtowanie się państwowego aparatu nadzoru i kontroli prasy w Polsce w latach 1944-1948", "Kwartalnik Historii Prasy Polskiej" 1983, nr 2

"Główny Urząd Kontroli Prasy 1945-1949" oprac. D. Nałęcz, w: "Dokumenty do dziejów PRL", z. 6, 1994

A. Krawczyk "Pierwsza próba indoktrynacji. Działalność Ministerstwa Informacji i Propagandy w latach 1944-1947", tamże, z. 7, 1994

"Zabijanie słowem. O cenzurze w PRL" – z A. Pawlickim, T. Strzemboszem i W. Władyką rozmawiają W. Bułhak i B. Polak, "Biuletyn IPN" nr 2, 2004

K. Rokicki "Literaci. Relacje między literatami a władzami PRL w latach 1956–1970"

M.M. Siuda "Ingerencje cenzorskie jako narzędzie reglamentowania treści prasowych (na przykładzie prasy kieleckiej", "Rocznik Bibliologiczno-Prasoznawczy" t. 1/12, Kielce 2009

"Propaganda w PRL – wybrane problemy" pod red. P. Semkowa, seria "Konferencje" t. 18, Gdańsk 2004

A. Słomkowska "Zmiany w mediach w roku poprzedzającym zniesienie cenzury", w: Z. Bajka "Transformacja mediów (1989-1995)"

[secesjonista]

Nie mogę sobie odmówić adnotacji anonimowego cenzora o Henryku Sienkiewiczu:

"Nie będzie zupełnie ryzykownym stwierdzić, iż skądinąd poważnej klasy pisarz był miernotą jako człowiek".

/"„Dzieła” Henryka Sienkiewicza w dokumentach Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk (1948–1954)", wybór, opracowanie naukowe i wstęp K. Budrowska i K. Kościewicz, oprac. red. M. Budnik, W. Gardocki, Białystok 2016, s. 112/

 

[secesjonista]

Z gatunku spraw lekkich...

w latach trzydziestych XX w. sympatyczna kluska mazowiecka nazwana Pyzą wędrowała po kraju, dzięki czemu dziatwa mogła poznać swój kraj pod względem geografii jak i historii. W tamtych wędrówkach główną osią jej podróży była Wisła.

Po wojnie Pyza wznowiła swe peregrynacje, z oczywistych względów nie wszystkie miejsca się powtarzały (Wilno czy cmentarz Łyczakowski). Wpierw udała się do Warszawy ("Pyza na Starym Mieście"; Warszawa 1948), i już ta wędrówka po zrujnowanym mieście niezbyt musiała się podobać ówczesnym władzom. Bo to i oprowadzający ją po mieście wiarus bardziej przypomina dawnego legionistę niźli żołnierza ludowego wojska, a jeszcze ten sumiasty wąs - mogący przywoływać niestosowne skojarzenia. A tu jeszcze pojawiają się wątki klerykalne, typu: "W imię Ojca i Syna / Oto się wypiek zaczyna...". Stąd może i nakład nikły, raptem 10 000 egzemplarzy i brak wznowień.

W 1951 r. pyza wyruszyła w nową Polskę ("Jak Pyza wędrowała", Kraków 1951), tym razem osią podróży była głównie rzeka Odra, Pyza odwiedzała wiele miejsc; orała traktorem, zgodnie z duchem nowego czasu ( a może i starego?)  - w Szczecinie odnajdywała pamiątki słowiańskie, z harcerzami walczyła z chwastami itd. itd.

Ot prosta opowiastka dla dzieci, w której  raczej trudno by się doszukiwać jakichś niebezpieczeństw. A jednak gdy w listopadzie 1950 r. zgłoszono ów ostatni tomik przygód Pyzy do Wojewódzkiego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk, tamtejsza recenzentka Janina Zborowska dopatrzyła się w nim zagrożenia dla bezpieczeństwa kraju. Oto Pyza miała naruszyć zapisy instrukcji o zachowaniu tajemnicy wojskowo-komunikacyjnej (nr 76/48 - III - 2 s.). Inkryminowany fragment brzmiał:

"Wędrowała i śpiewała,
Nóżki sobie udeptała.
Więc przysiadła, ot, nieboże,
Koło Bobru, przy zaporze.
Zamachała nóżeczkami Koło zapory.
– Takiej wody nie widziałam Aż do tej pory!
Siedziała przy tamie Na rozległym Bobrze.
Ale nóżki łamie – Ze zdrowiem nie dobrze".

 

Poszło o ujawnienie tajemnicy o istniejącej zaporze, co wydaje się być nieco nadto ostrożnym podejściem, jeśli nie podszytym pewną dozą paranoi. Zważywszy, że ta tama stała tam jeszcze przed pierwszą wojną światową, i nie czyniono wówczas z jej istnienia tajemnicy, a w listopadzie 1912 r. uroczyście przeciąć wstęgę raczył sam cesarz Wilhelm II Hohenzollern.

Ostatecznie fragment jednak zaakceptowano, choć zmieniono nieznacznie w nim treść strofek i układ wersów.

Czujność przede wszystkim...

/za: B. Tyszkiewicz "Jak polska Pyza ujawniała tajemnicę państwową. Baśń Hanny Januszewskiej w dokumentach GUKPPiW", "Sztuka Edycji",  Vol. 7, 2015/

 

 

 

 

[Bruno Wątpliwy]

Z lżejszej literatury można przypomnieć także korekty rysunków w "Koziołku Matołku" (aut. Marian Walentynowicz).