Restytucje, reparacje, odszkodowania - biografia pojęć (1800-1930)

[secesjonista]

Piękne i proste były najdawniejsze czasy, we wzajemnych relacjach po konflikcie zbrojnym sytuacja była klarowna:

kiedy zwyciężyliśmy - to łupiliśmy, takie było nasze prawo.

Z czasem poczęto rozważać pojęcie wojny niesprawiedliwej i wynikające stąd konsekwencje, również w zakresie odszkodowań.

Na gruncie polskim prawniczo najpełniej sformułował to Stanisław ze Skarbimierza w swych rozważaniach o zagadnieniu odszkodowania jako konsekwencji wojny niesprawiedliwej. powiada zatem:

"Jeśli kto wojuje przeciw winnym, z nieuniknionej konieczności (...) cokolwiek zdobędzie na nieprzyjaciołach jest jego i nie jest zobowiązany do zwrotu", zaś ten kto wszczął niesprawiedliwy konflikt: "w żaden sposób nie będzie zbawiony, jeśli nie da zadośćuczynienia". jak zatem widać oparł się na zasadzie św. Tomasza "... omnem ibliquitatem ad equalitatem reduci et omne damnum iniuste illatum resarciri" i odchodzi od pojęcia odszkodowania powiązanego z łupem, jak to było u Rajmunda Penjaforta czy Wilhelma z Rennes.

/szerzej o poglądach Stanisława ze Skarbimierzaw: L. Ehrlich "Polski wykład prawa wojny XV wieku"/

Na innym stanowisku stał Emerich de Vattel, który uznawał całkowitą równorzędność stron konfliktu, jako że "każde z państw wojujących twierdzi, że ma prawo za sobą i ponieważ nikt nie może o tym sądzić", zatem wszystkie szkody powstałe w wyniku działań wojennych winny być zapomniane. Jedyną podstawą roszczeń winny być zawarte traktaty. Wiek XIX zwany jest "prawem narodów Vattela".

/szerzej: E. Vattel "Prawo narodów" w tł. B. Winiarskiego/

W rozwoju dyskusji nad znaczeniem i rolą poszczególnych terminów odszkodowawczych istniej kilka istotnych regulacji traktatowych, czy postanowień w prawie międzynarodowym:

- oczywiście art. 3 IV konwencji haskiej z 1907 r.

- sprawa statku "Alabamy"

- spór Rosji z Turcją przed haskim Trybunałem arbitrażowym 11 XI 1912 r.

- sprawa Turcji po wojnach bałkańskich

- układy brzeskie z 1918 r.

- aż do postanowień wersalskich z 1919 r.

Można się zastanowić jak kształtowało się podejście do reparacji a odszkodowań dla osób cywilnych i kiedy zaczęto odchodzić od zasady kontrybucji należnej zwycięzcy, a poczęto rozważać odszkodowania za konkretne czyny i szkody. W tym zakresie należy rozważyć znaczenie takich aktów:

- umowa Francji z Królestwem obojga Sycylii z 28 marca 1801 r. (art VI)

- umowa pomiędzy Francją a koalicją uzgodniona w Paryżu 30 maja 1814 r. (art XIX)

- konwencja paryska z 20 listopada 1875 r. w zakresie les indemnités

- konwencja akermańska z 7 października 1826 r. (art VI)

- regulacje z 14 września 1829 r. w Adrianopolu

- regulacje pomiędzy Meksykiem a Francją z 9 marca 1839 r.

- traktat pomiędzy W. Brytanią a Chinami z 29 sierpnia 1832 r. (art IV i V)

- traktat pokojowy między Sardynią a Austrią z 6 sierpnia 1849 r.

- traktat pomiędzy Paragwajem a Brazylią z 9 stycznia 1872 r. (art III)

- traktat pomiędzy Paragwajem a Argentyną z 3 lutego 1876 r.

- art. XIX pokoju z San Stefano z 3 marca 1878 r.

- preliminaryjny traktat grecko-turecki z 6 września 1897 r. (art IV) i późniejszy podstawowy: z Konstantynopola z 4 grudnia 1897 r.

Zatem, jak kształtowało się w prawie międzynarodowym odchodzenie od represyjnego charakteru zobowiązań finansowych do myślenia o ich odszkodowawczym charakterze. Opartym na odpowiedzialności państwa za wojnę, jej wywołanie, naruszenie reguł prowadzenia, wyrównanie szkód osób cywilnych.

Jak rozumiano poszczególne pojęcia?

Zapraszam do rozważań.

[secesjonista]

Alfred Engemann polemizując z treścią art. 232 traktatu wersalskiego, który rozumiał w ten sposób, że pojęciem "reparacje" objęto "odszkodowania cywilne", co nie było dotychczas stosowane w prawie międzynarodowym. Jakkolwiek takie rozumienie wydaje się błędne, dla tematu istotnym jest jego szeroki przegląd traktatów pokojowych i ich postanowień, poczynając od rewolucji francuskiej (1792-1914). Na 226 traktatów wybrał do analizy 114, jako że reszta traktowała o postanowieniach względem państw zależnych. Z tejże liczby jedynie 35 zawiera postanowienia co do odszkodowań pieniężnych, a zaledwie 15 - dla osób cywilnych.

Przeanalizowane traktaty można pogrupować w zależności od postanowień.

- Naprawienie szkód (u tegoż autora: "Wiedergutmachung aller Schäeden") wyrządzonych obywatelom państwa zwycięskiego na terytorium państwa pokonanego przed wybuchem wojny;

z tego w jednym wypadku, podstawą jest odpowiedzialność za wojnę (1842 r.)

- W dwóch przypadkach przewidziano odszkodowanie za określone rodzaje strat obywateli. W tej liczbie w jednym przypadku użyto określenia "en reparation", ale suma miała być wypłacona rządowi a nie obywatelom (1829 r.).

- Odszkodowanie za szkody jakie ponieśli obywatele państwa zwycięskiego na terytoriom państwa zwyciężonego określono w jednym przypadku (1872 r.).

- W pięciu przypadkach przewidziano ogólne naprawienie szkód obywatele państwa zwycięskiego. Odróżnia się w nich płacenie pewnej sumy pieniędzy tytułem indeminizacji kosztów wojennych, szkód poniesionych przez rząd, obywateli itp. (1849 r.), jednakże bez większego rozróżnienia w zakresie terminologicznym.

W jednym wypadku (1876 r.) oprócz odszkodowań obywateli przewiduje się "całość wydatków poczynionych podczas wojny, do której państwo -wierzyciel zostało wciągnięte przez agresję przeciwnika".

- Dwukrotnie przyjęto przejęcie zobowiązań prywatnych, i w jednym przypadku: wzajemną rezygnację z roszczeń odszkodowawczych obu stron.

Teraz warto spojrzeć na rozstrzygnięcie królowej Wiktorii w sprawie sporu pomiędzy Francją a Meksykiem i porównać go z orzeczeniem wydanym przez Stały Trybunał Arbitrażowy w Hadze; z 11 listopada 1912 r.; w sporze pomiędzy Rosją a Turcją.

Edytowane 3 Październik 2011 przez secesjonista