Miasteczka polskie w I Rzeczpospolitej

[pivot]

Poszukuję materiałów, książek dotyczących funkcjonowania miast a właściwie miasteczek w okresie I Rzeczpospolitej. Jak wyglądała organizacja ich władz - czy wynikała z aktu lokacyjnego czy też regulował to w specjalnych przepisach sejm? Kiedy pojawił się w Polsce urząd burmistrza? Do jakiej literatury sięgnąć aby przybliżyć sobie tą tematykę?

Edytowane 16 Styczeń 2011 przez pivot

[secesjonista]

A jak kolega definiuje w swej pracy pojęcie "miasteczko"?

To ułatwiło by selekcję ewentualnej bibliografii.

[Samuel Łaszcz]

Warto sięgnąć do znakomitego XIX-wiecznego opracowania Starożytna Polska, gdzie przybliżono Czytelnikom wszystkie miasta i miasteczka Rzplitej.

[secesjonista]

Ze swej strony dodam pozycje o służbach miejskich, niestety nie zawsze zakres tematyki jest zbieżny z wybranym przez kolegę pivot, ale może w jakimś zakresie będzie to przydatne:

A. Adamski, J. Konieczny "Justycjariusze, hutmani, policjanci. Z dziejów służb porządku w Polsce"

"Akta radzieckie poznańskie" wyd. W. Kaczmarczyk

Z. Wachlowski "Rys organizacyjny policji w Polsce przedrozbiorowej"

W. Maisel "Sądownictwo"

B. Ulanowski "Najdawniejsza księga sądowa miasta Biecza", "Archiwum Komisji Prawniczej", t. V, Kraków 1897, nr 43

J.W. Smoniewski "Zbiór wiadomości o magistratach polskich w ogóle, a w szczególności o magistracie miasta Krakowa w dawnych czasach"

W. Strzelecki "Bezpieczeństwo na ziemiach Polski. Od kmiecia do Granatowej Armii"

A. Adamski, J. Konieczny "Organizacja bezpieczeństwa w miastach polskich do 1795 roku"., "Problemy Kryminalistyki" 1983, z. 161

B. Groicki "Porządek sądów i spraw miejskich prawa magdeburskiego w Koronie Polskiej"

M. Kamler "Służby porządkowe a przestępcy w dużych miastach Korony w drugiej połowie XVI i pierwszej połowie XVII w"., w: "Władza i społeczeństwo w XVI i XVII w. Prace ofiarowane Antoniemu Mączakowi w 60-tą rocznicę urodzin"

B. Wyrozumska "Najstarsze uchwały miejskie (wilkierze) Czchowa", "Małopolskie Studia Historyczne", 1966, z. 1/2 nr 1

K. Mechrzyński "O magistratach miast polskich a w szczególności miasta Krakowa"

W. Maisel "Archeologia prawna Polski"

J. Ptaśnik "Miasta i mieszczaństwo w dawnej Polsce"

[secesjonista]

Jeśli chodzi o Litwę, Białoruś i Podlasie warto zajrzeć do:

S. Alexandrowicz "Studia z dziejów miasteczek Wielkiego Księstwa Litewskiego"

tegoż: "Geneza i rozwój miasteczek Białorusi i Litwy do połowy XVII w.", "Acta Baltico-Slavica", t. VII, Białystok 1970

"Powstanie sieci miejskiej Podlasia na tle wczesnych procesów urbanizacyjnych", KHKM, R. XXVIII/1980, nr 3

"Gospodarcze, prawne i etniczne osobliwości sieci miejskich ziem Wielkiego Księstwa Litewskiego w XVI-XVII wieku", w: "Miasto i kultura ludowa w dziejach Białorusi, Litwy, Polski i Ukrainy" red. J. Wyrozumski

S. Pazyra "Geneza i rozwój miast mazowieckich"

Bogatą bibliografię można zebrać czytając:

G. Błaszczyk "Geografia historyczna Wielkiego Księstwa Litewskiego. Stan i perspektywy badań"

[secesjonista]

Co do Galicji na przełomie 1784 r. i 1785 r. rząd austriacki przeprowadził spis miast wsi i miasteczek, uwzględniając jedynie kwestię historyczną - zatem opierając na na przywilejach polskich. Efektem tego było wydane w drukarni Pillera we Lwowie w 1794 r. spisu pt. "Index Locorum omnium Galiciae, Lodomeriae atque ad huius calcem adiectus Bukovinae, una Tabulam, eiusque Quadratulum docens in quo Locus quaerendus est", gdzie miasto oznaczano jako "urbs", a miasteczka: "oppidum".

Do roku 1774 miało być w Galicji 254 miasta, 57 miasteczek i 6395 wsi.

szerzej:

A.J. Brawer "Galizien, Wie Es an Österreich Kam: Eine Historisch-Statistische Studie Über Die Inneren Verhältnisse Des Landes Im Jahre 1772", Lipsk-Wiedeń 1910

F. Katter "Briefe über den itzigen Zustand von Galizien. Ein Beitrag zur Statistik und Menschenkenntnis", Lipsk 1786

E.A. Kuropatnicki "Geographia" ("albo dokładne opisanie królestw Gallicyi i Lodomeryi"), Przemyśl 1786

Edytowane 31 Maj 2013 przez secesjonista

[secesjonista]

Warto sięgnąć do znakomitego XIX-wiecznego opracowania Starożytna Polska, gdzie przybliżono Czytelnikom wszystkie miasta i miasteczka Rzplitej.

Sięgnąć warto, pamiętając jednak, że ówczesna historiografia była pod wpływem kryteriów narzuconych przez historyków z Francji, Belgii czy Anglii, którzy to mieli bardzo "wyśrubowane" kryteria co ustalenia stopnia urbanizacji.

Przy uwzględnieniu ośrodków małych (: miasteczek) w II połowie XVI wieku w Koronie ok. 20% ludności zamieszkiwało w miastach. Co ciekawe: mniej więcej tyle samo co w Anglii, we Francji, w Niemczech czy Hiszpanii.

Warto sięgnąć po:

A. Wyrobisz "Małe miasta w Polsce w XVI i XVII w.", w: "Miasta doby feudalnej w Europie środkowo-wschodniej. Przemiany społeczne a układy przestrzenne" red. A. Gieysztor, T. Rosłanowski

"Histoire de l'Europe urbaine", t. 1: "De l'antique au XVIIIe siècle", sous la direction de J.-L. Pinol.

[secesjonista]

Dodać można:

B. Baranowski "Życie codzienne małego miasteczka w XVII i XVIII wieku".

[secesjonista]

Przegląd literatury tyczącej się małych ośrodków miejskich (w XVI i XVII w.) znaleźć można w artykule Andrzeja Wyrobisza "Rola miast prywatnych w Polsce w XVI i XVII wieku" ("Przegląd Historyczny", T. LXV, 1974, z. 1).

Z literatury dodać można:

A. Wyrobisz "Typy funkcjonalne miast Polskich w XVI-XVIII wieku", "Przegląd Historyczny", t. LXXII, z.1, 1981

Z. Kulejewska-Topolska "Oznaczenia i klasyfikacja miast w dawnej Polsce (XVI-XVIII w.), "Czasopismo Prawno-Historyczne", T. VIII, z. 2, 1956

H. Samsonowicz "Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej"

tegoż, "Dobre i złe dzielnice małych miast w Polsce w XV-XVI wieku", w: "Region. Społeczeństwo. Studia ofiarowane Profesorowi Andrzejowi Wyrobiszowi w sześćdziesiątą rocznicę Jego urodzin" red. E. Dubas-Urwanowicz i J. Urwanowicz

F. Kiryk "Rozwój urbanizacji Małopolski XIII–XVI w."

T. Zarębska "Przemiany przestrzenne miast polskich w dobie renesansu i baroku", w: "Miasta doby feudalnej w Europie środkowo-wschodniej. Przemiany społeczne a układy przestrzenne".

[secesjonista]

Dodać można:

S.Gierszewski "Struktura gospodarcza i funkcje rynkowe mniejszych miast województwa pomorskiego w XVI i XVII w.".

[secesjonista]

Z literatury:

A. Wyrobisz "Solec nad Wisłą. Historia małopolskiego miasteczka", "Kwartalnik Historii Kultury Materialnej", t. XII, 1954, nr 1

S. Alexandrowicz "Miasteczka Białorusi i Litwy jako ośrodki handlu w XVI i w 1. poł. XVII w.", "Rocznik Białostocki", t. I, 1961.