Gospody

[czytacz1967]

Ile gospód było w Polsce? Kto je miał? Jak otrzymywałeś zgodę na prowadzenie gospód? Przy jakich ulicach w Warszawie były gospody?

[secesjonista]

Najlepiej w

Józefa Burszty:

Społeczeństwo i karczma,

Wieś i karczma,

Niewola karczmy

i

http://valkiria.net/index.php?type=special&area=8&p=articles&id=11256

[secesjonista]

Można jeszcze zajrzeć do:

Krzysztof Wojtasiński Stara karczma w Jeleśni, w: Beskidy – magazyn aktualności turystycznych, nr 2 (43) 2007, Wydawnictwo Poran, Bielsko-Biała, 2004,

Marian Szczepaniak Karczma, wieś, dwór

Bohdan Baranowski Ludzie gościńca w XVII – XVII w.

Tadeusz Broniewski Historia architektury w zarysie

Przemysław Szafran Produkcja piwa i gorzałki na Krajnie w drugiej połowie XVI wieku. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej. R. XVI, 1966, nr.3 str. 449-456;

Bogusław Więcławski Niektóre problemy produkcji i konsumpcji piwa w Poznaniu w XVIII wieku. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej. R. XXVIII, 1980, nr 4.

Bohdan Baranowski. Kultura ludowa XVII i XVIII w. na ziemiach Polski Środkowej

Chrzanowski Tadeusz Karczmy i zajazdy polskie

A. Mączak "Życie codzienne w podróżach po Europie XVI, XVII i XVIII wieku"

Czy zajrzeć do źródeł:

Dworzanin króla Jana Kazimierza Francuz Gaspar de Tende (1618 – 1697) pod koniec XVII w. pisał:

„W głębi tej stajni jest zwykle izba z piecem, ale nie można tam mieszkać w lecie z powodu much, pcheł, pluskiew oraz fetorów. Nawet przy dużych upałach okna pozostają tam zamknięte”.

Można sięgnąć też do wspomnień osób typu: Montaigne czy Moryson.

[secesjonista]

I taka rzecz; która mnie niepomiernie zadziwiła.

W powszechnym mniemaniu ówczesny człek przyjezdny, po przybyciu do miasta wstępował do gospody by się tam posilić - co zdaje się nam oczywistym.

Tymczasem okazuje się, że wiele miejskich gospód nie prowadziło takiej usługi, w odróżnieniu od karczm wiejskich, czy nawet gościńców.

Zatem zatrzymujący się w gospodzie miejskiej musiał po strawę posyłać na miasto, na co powszechnie utyskiwano. Gość (rok 1701) szynku "Na Kaliskim" w Poznaniu stwierdza:

"Jakośmy wypili rozmiar jeden piwa, poszedł Wenda do Kaliskiego do piekarni i przyniósł dwa suchary"

/APP criminalia z akt miasta Poznania 480, 1701, k. 115v/

Przyjezdny; w tym przypadku student niejaki Ostroski; zatrzymawszy się w szynkowni w Śródce:

"posłał po kiełbasę szynkarkę"

/APP crim. 495, 1753, k. 5/

Gość gospody w Szamotułach:

"Przyszło mu w gospodzie w rynku obnocować. Nazajutrz wstawszy posłał posłał czeladnika do jatek w drogę dla kupienia żywności"

/APP akta grodzkie, Gniezno 142, 1649, k. 138v/

Zachodzi jednak pytanie, a przynajmniej mnie się nasuwa.

Czy taka strategia konsumpcji spowodowana była; jak twierdzi M. Szczepaniak (w: "Karczma, wieś, dwór"); niedostatecznym zaopatrzeniem gospód miejskich czy wręcz nieprowadzeniem kuchni; a na ile kwestią finansową i jakości potraw.

Czy nie było tak, że posyłano na miasto ze względu na ceny produktów w miejskiej gospodzie, a z drugiej strony; być może; jakość serwowanego jadła była na tyle podła, że lepiej było zakupić coś poza gospodą.

Wreszcie karczmy wiejskie daleko lepiej były zaopatrzone od miejskich, a jednak wedle świadectw jakość potraw tam serwowanych często pozostawiała wiele do życzenia. Łukasz Opaliński odnotowuje, że przyszło mu częstokroć:

"... spożywać potrawy nieczyste, przez innych niedojedzone, czy odgrzewaną kapustę, które podają przeklęci karczmarze".

/"Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców" oprac. W. Zawadzkiego, I, Warszawa 1963, s. 46/

Stąd co zamożniejsi szlachcice starali się podróżować z własnymi zapasami żywności, jak to ujął Kitowicz opisując szlachtę wielkopolską, pisząc że karczmarze:

"z trudna więcej utarguje, jak za siano piwo i gorzałkę".

Do podanego zestawu bibliograficznego można dodać:

H. Samsonowicz "Rzemiosło wiejskie w Polsce XIV-XVI w."

Z. Żak "Przemysł propinacyjny i karczmarstwo w dobrach biskupa poznańskiego w XVII i XVIII wieku", "Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza", t. II, 1956, z.2

M. Szczepaniak "Karczma wiejska w powiecie kaliskim w drugiej połowie XVII i w XVIII wieku", "Rocznik Kaliski", T.5, 1972

J.K. Haur "Skład albo skarbiec znakomitych sekretów oekonomiey ziemianskiey"

T. Wróblewski "Dom wiejski w Wielkopolsce" - z typologią karczm

W. Rusiński "Inwentarze dóbr szlacheckich powiatu kaliskiego"

J. Bursza "Transport i komunikacja", w: "Kultura ludowa Wielkopolski" t. II red. J. Burszty

i szerzej tegoż inne pozycje:

https://docs.google.com/viewer?a=v&q=cache:lnixxJDSqoUJ:www.cyfrowaetnografia.pl/Content/1807+Burszta+Transport+i+komunikacja&hl=pl&gl=pl&pid=bl&srcid=ADGEESiZJKSOlA5CDeNACnVKqg6OOyuutBeF4Rf20CbMguPNxV0MVZgfg3IIlWtEaTFjhPBBB3iB_-cY7dwZ7RvYTzjgMaPgWO9d4VtxN_yjGhAS1MSDmUsiER45QQohmpKzF75wf1U8&sig=AHIEtbSv7a8cTlTxdJBK5JhfzFi4U4Klpw

Edytowane 4 Styczeń 2012 przez secesjonista

[secesjonista]

Zdążający do miast pruskich mógł zapomnieć o całonocnych popijawach w tamtejszych szynkach.

Już w roku 1513 zjazd stanów w Malborku zakazał wyszynku w porze nocnej. Chłopi w tamtejszych miastach ograniczony mieli pobyt w miejskich szynkach jeno do zachodu słońca.

W poszczególnych miastach reguły te nieco złagodzono, zazwyczaj umożliwiając wyszynk do godziny 22.00 (często określano inne godziny dla pory zimowej i letniej).

Zakazany był wyszynk w niedzielę i święta, a przynajmniej do zakończenia nabożeństw.

Ile gospód było w Polsce?

(...)

Wedle regestrów poborowych woj. pomorskiego w drugiej połowie XVI wieku odnotowano 33 szynkarzy samej gorzałki, w Nowem siedmiu, w Tczewie sześciu, Tucholi i Świeciu po pięciu.

Według rachunków miasta Gdańska w 1596 r. zakupami wina na dużą skalę zajmowało się:

25 osób (Weinhändler) na ogólną liczbę 127 handlarzy i szynkarzy.

/AP Gdańsk, 300, 12/303, s. 28-38/

W Prusach Królewskich w drugiej połowie XVI w. 1800 osiedli wiejskich było obsługiwanych przez około 1200 karczm, zaś w starostwie tucholskim 34 karczmy przypadały na 31 osad.

/AGAD, ASK, LVI, I, f. 2028/

[secesjonista]

Powracając jeszcze do skarbnika Marii Gonzagi i jego dzieła "Relation historique de la Pologne" (wydanym pod pseudonimem: Sieur d'Hauteville):

"Brak przede wszystkim w Polsce gospód i zajazdów, w których można by wygodnie umieścić się i otrzymać łóżko. Znajdują się tam zwykle drewniane budynki zwane 'karczmami', w których trzeba niejednokrotnie ulokować się obok koni, krów i świń w długiej stajni, skleconej ze źle spojonych desek i krytej słomą (...)

Przejezdni wolą dlatego w lecie sypiać w szopie niż w tej izbie, w której gospodarz, to znaczy ten, który trzyma karczmę, mieszka z dziećmi i całym dobytkiem domowym, a często przechowuje tam w dodatku beczkę z kiszoną kapustą o nieprzyjemnym dla gości zapachu...".

Szerzej:

Gaspard de Tende "Relacja historyczna o Polsce", tłum. i red. T. Falkowski.

[secesjonista]

Ogólne opracowanie:

Z. Błądek, T. Tulibacki "Dzieje krajowego hotelarstwa. Od zajazdu do współczesności".

[secesjonista]

Jan Łaski, jako arcybiskup, w swych statutach synodalnych nakazywał biskupom by ci wydawali zarządzenia zakazujące kapłanom uczęszczania do karczm. Te wytyczne powtórzono w tzw. Zwodzie Łaskiego opracowanym na synodzie w Łęczycy (1517 r.). A czy w latach późniejszych wydawano tego typu zakazy?

 

 

Dodajmy:

T. Czwojdrak, Z. Żak "Przemysł propinacyjny i karczmarstwo w dobrach biskupa poznańskiego w XVII i XVIII wieku", "Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza", t. 2, 1956, z. 2.