Karol IV Luksemburski

[kalki]

Osoba barwna. Jestem skłonny twierdzić, że za jego czasów Czechy świeciły czasy największych sukcesów. Przyczynił się do założenia Archidiecezji Praskiej. Założył uniwersytet Praski w roku 1348 roku. Król Rzymski od roku 1346[późniejszy Cesarz], rok później koronowany na króla Czech, a także margrabia Branderburgii od 1373. Dobro Czech stawiał wyżej niż dobro Cesarstwa- takim założeniem kierował się w polityce zagranicznej.

Co o nim myślicie?

[Tofik]

Przychylam się do zdania, że jego panowanie to jeden z najlepszych, jeśli nie najlepszy, okres w historii Czech. Okres, w którym Czechy były niezagrożone przez działania wojenne (oczywiście, zdarzały się przypadki jak wojna z Polską 1345-1348, ale były to raczej wojny na peryferiach), miasta prężnie się rozwijały. Okres na pewno wybijający się względem jego najbliższych poprzedników i następców - ojciec ciągle wojował (choć co by tu nie mówić, nie był złym władcą), po Karolu nastąpił raczej nieudolny Wacław IV i Zygmunt Luksemburczyk, który prawie do śmierci będzie walczył o swoje rządy w Czechach. Karol stworzył nie tylko pierwszy w Europie Środkowej uniwersytet, ale miał też spore zasługi w utworzeniu arcybiskupstwa praskiego (1344 r.), wprawdzie żył wtedy jeszcze Jan Ślepy, który jednak coraz więcej obowiązków przekładał na syna. Uważany (przez S. Srokę) za jednego z trzech wielkich reformatorów późnośredniowiecznej Europy Środkowo-Wschodniej (obok Ludwika Węgierskiego i Kazimierza Wielkiego). Jego czasy to wielki rozwój kultury i sztuki. Uczynił z Czech być może najbardziej liczącą się siłę w Rzeszy.

[jakober]

W moich oczach niezwykle kontrowersyjny cesarz.

 

Z jednej strony władca dobrze wykształcony (posługiwał się kilkoma językami, być może jako pierwszy z cesarzy średniowiecznych napisał własną biografię) i starający się roztoczyć swój wizerunek prawego chrześcijanina (słynna w całej Europie była np. jego pasja kolekcjonowania relikwii).

Czas jego życia i panowania przypadł też na ciężki okres w Europie: gwałtowne zmiany klimatyczne ciągnące za sobą tak katastrofy głodowe pierwszej połowy XIV wieku, jak i nawiedzające środkową Europę, począwszy od 1310 roku, a dalej przez lata 1338-1341, oraz w 1364 i 1368 roku plagi szarańczy. Biorąc pod uwagę, iż w średniowieczu były one odbierane jako kara boska oraz zapowiedź końca świata, nie trzeba chyba wyjaśniać wpływu, jaki miały te zjawiska na ogół poddanych, być może i na samego władcę. No i katastrofa największa, dopełniająca obrazu: pandemia dżumy - Czarna Śmierć.

Na początku swej politycznej kariery zmuszony do walki o koronę królewską przeciw Ludwikowi Bawarskiemu i sprzyjającym mu książętom oraz do wkupywania się w łaski książąt elektorów. Po pierwszym wyborze i koronacji na króla rzymskiego w 1346 roku w Bonn, zmuszony był przemykać się w przebraniu kupca do Czech.

 

Z drugiej strony moje kontrowersje budzi jego polityka finansowa i wewnętrzna. Niewątpliwie Karol IV przyczynił się do podniesienia rangi Królestwa Czech w Świętym Cesarstwie Rzymskim (w Złotej Bulli król Czech uzyskał rangę jednego z elektorów cesarskich) i cieszy się dobrą sławą wśród Czechów. Ale za fasadą rozkwitu królewskiej części Pragi ziała pustka cesarskiego skarbca. I tutaj władca ten poczynił krok w moim odbiorze moralnie naganny, który w efekcie wpłynął na stosunki społeczne Europy następnych wieków.

Od czasów cesarskiego przywileju z Worms z 1090 roku cesarze rzymscy narodu niemieckiego zapewniali ochronę przed pogromami żyjącym na terenie ich posiadłości Żydom. Oczywiście, ochrona była płatna w formie podatku. W 1236 roku Fryderyk II rozciągnął ochronę na wszystkich Żydów żyjących na terenie Rzeszy i uczynił ich servi camerae, poddanymi dworu królewskiego (die Kammerknechte). Podobne przywileje wydał też w Królestwie Czech Wacław I Przemyślida, w Polsce znamy ten rodzaj aktu ze statutów kaliskich Bolesława Pobożnego z 1264 roku.

W ten sposób skarbce władców zapewniały sobie bardzo znaczące w ich budżecie, pewne i stałe źródło dochodów z podatków płynących od Żydów, co pozwala zrozumieć wspierane przez wielu władców osadnictwo żydowskie w ich królewskich posiadłościach.

Karol IV, który z jedej strony otoczył swą opieką Żydów czeskich (Statuta Iudaeorum), z drugiej strony odstąpił w 1349 roku „swoich” cesarskich Żydów miastom Rzeszy (Frankfurt nad Menem, Norymberga, Rottenburg) uzgadniając w umowach z owymi miastami los własności żydowskich w przypadku ich śmierci. Mówiąc wprost: za łapówkę skazał podlegających sobie Żydów na śmierć. Żeby to sobie unaocznić, należy jeszcze raz przywołać szalejącą w Europie i na terenach objętych cesarskim panowaniem Czarną Śmierć oraz wybuchłe w związku z pandemią spontanicznie w wielu miastach pogromy Żydów oskarżonych o zatrucie wody i sprowadzenie zarazy. W przypadku Żydów norymberskich zachowane dokumenty umowy cesarskiej z miastem wskazują, iż władzom miasta zależało na działkach pod rozbudowę centrum miasta, na których stały, blokując rozbudowę, posiadłości żydwoskich kupców.

Kolejnym krokiem w kierunku uwolnienia się spod zobowiązania cesarskiej ochrony nad Żydami była wystawiona przez Karola IV w 1356 roku Złota Bulla. Teoretycznie akt ten stworzony został dla uregulowania sposobu wyboru cesarzy rzymskich i ustalenia stałej kapituły elektorów. Zawierał on również jednak ustalenia dotyczące np. lig miejskich (o czym wspomniałem pewien czas temu w wątku poświęconym podłożom renesansu), a także ustalenia dotyczące ochrony Żydów, której obowiązek zapisem Bulli przeniesiony został z cesarza na książąt elektorów. Ochrona Żydów stała się przywilejem zależnym od doraźnej potrzeby ochraniającego, kapitałem do dłuższego lokowania lub jednorazowego wykorzystania, a Karol IV, pielęgnujący swój obraz prawego chrześcijanina, w tym wypadku zaprezentował czysty oportunizm, stawiając na doraźne korzyści w postaci napływu do kasy dworu „zarobionej” ustępstwem gotówki oraz lojalności miast i elektorów, w zamian za oddanie im władzy nad losem żydowskich mniejszości i ich majątkiem.

Edytowane 3 Marzec 2019 przez jakober