O Libanie z nutką polskości

[Qrosava]

O LIBANIE Z NUTKĄ POLSKOŚCI

SŁOWO WSTĘPU

Liban, jak to ktoś pięknie powiedział, jest na mapie Bliskiego Wschodu przepiękną zieloną oazą między Pustynią Syryjską a Morzem Śródziemnym. Nazywano go też "Szwajcarią Bliskiego Wschodu" a jego stolicę - Bejrut - "Paryżem Bliskiego Wschodu. Jest niezwykle zróżnicowany pod względem religijnym. W państwie niemal jednolitym etnicznie (Arabowie stanowią ok. 95% populacji kraju) mamy do czynienia z bardzo dużym zróżnicowaniem religijnym. Niecałe 60% populacji to muzułmanie (szyici i sunnici, ale także druzowie, ismailici i alawici). Niespełna 40% to chrześcijanie (maronici, melchici, grekokatolicy oraz wyznawcy kościołów syryjsko- i ormiańsko-katolickiego). Pozostali (ok.1%) to wyznawcy innych religii, w tym także kilkunastu sekt. Spośród wszystkich państw arabskich, to właśnie w Libanie żyje najwięcej chrześcijan. Liczne napięcia na tle religijnym spowodowały, że posiadanie stanowisk, mandatów ściśle wiąże się z wyznawaną wiarą. Wiara jest bardzo ważnym kryterium przy wyborze kandydatów na określone stanowiska, i tak mamy prezydenta-maronitę, premiera-sunnitę, przewodniczącego parlamentu-sunnitę i wiceprzewodniczącego parlamentu-prawosławnego.

AKCENT POLSKI

Pierwsze wzmianki

Książę Mikołaj Krzysztof Radziwiłł, jako pierwszy opisał gościnność Libańczyków w swym dzienniku podróży do Jerozolimy, którą odbył w latach 1582-84. Jednak pierwsze wzmianki o Polakach w Libanie pochodzą jeszcze z XIII wieku.

Polacy w Libanie w XIX wieku

Warto też zwrócić uwagę na pobyt w Kraju Cedrów Juliusza Słowackiego. Jego prawie trzymiesięczny pobyt w Libanie rozpoczął się 22 lutego 1837 roku. Podczas pobytu w Ghazirze zatrzymał się na półtora miesiąca w klasztorze Św.Antoniego, gdzie pracował nad swym poematem "Anhelli". Resztę pobytu Słowacki spędził w Bejrucie, gdzie nawiązał znajomość z konsulem Francji. Po wielu latach, dnia 28 kwietnia 1946 roku na ścianie klasztoru Św.Antoniego umieszczono tablicę pamiątkową (w językach polskim, francuskim i arabskim) przypominającą o pobycie wieszcza w Libanie. W setną rocznicę śmierci Juliusza Słowackiego ukazało się w Libanie drukiem arabskie tłumaczenie poematu "Anhelli". Z Libanem wiąże się też postać innego Polaka, a dokładniej o. Maksymiliana Ryłło. (Ryłło i Słowacki spotkali się nawet w Ghazirze). Jako jezuita ojciec Maksymilian Ryłło udał się w latach 1836-37 na tzw. pierwszą misję syryjsko-babilońską. Jej głównym celem było poprawienie stosunków z Kościołem w tym regionie. Jednak o.Ryłło prowadził wówczas również poszukiwania archeologiczne. W 1838 roku złożył do Kongregacji Propagandy w Watykanie projekt Kolegium Azjatyckiego w Bejrucie. Mimo, że papież Grzegorz XVI był wobec tego pomysłu sceptycznie nastawiony, widząc w Kolegium Azjatyckim konkurencję dla Collegium Urbanum w Rzymie, ostatecznie zaakceptował w 1839 roku projekt ojca Ryłło. W listopadzie 1841 roku Collegio Asiatico di Beirut rozpoczęło swoją działalność. Wojna domowa, głód, okupacja egipska nękały libańską ludność, której los o.Maksymiliana Ryłło bardzo interesował. U konsula francuskiego w Bejrucie zabiegał o interwencję Francji. Libańczycy nadali o.Ryłło przydomek Ojca Zwycięzcy(Abuna Mansour). Niechęć konsula Francji oraz wrogość egipskiego rządu doprowadziły do tego, że Watykan nakazał ojcu Ryłło przerwać "misję" i w 1842 roku oddelegowano go na Maltę. 11 grudnia 1948 roku w kościele św.Józefa w Bejrucie umieszczono tablicę upamiętniającą postać ojca Maksymiliana Ryłło. W kościele Bikfaya nieopodal Bejrutu do dziś znajduje się obraz ojca Ryłło Matki Boskiej Wyzwolicielki. W 1902 roku jednym z gubernatorów Libanu został Władysław Aleksander Stanisław Czaykowski (Muzaffar Pasza).

Stosunki polsko-libańskie w XX wieku i nawiązanie stosunków dyplomatycznych

W 1933 roku w Bejrucie działali polscy agenci konsularni, podlegający konsulatowi RP w Marsylii. W 1939 roku w Bejrucie powstał Wicekonsulat Rzeczypospolitej przekształcony później w Konsulat Generalny.

W latach 1943-46 w Libanie osiedliło się około 6000 Polaków. W Bejrucie Anna Miklasiewiczowa zorganizowała Komitet Pomocy Dzieciom Polskim, a Monasterski i Kotużyński zarządzali Komitetem Pomocy Polakom. Polski Czerwony Krzyż swą działalność w Libanie rozpoczął w styczniu 1942 roku. Kraczkiewicz, dyrektor Opieki nad Polakami w Libanie oraz Kański, przedstawiciel Ministerstwa Informacji w Jerozolimie "uprosiło" libańskie radio Lewant, aby od listopada 1941 roku codziennie transmitowało audycje dla Polskiej Armii na Bliskim Wschodzie (od lutego 1942 roku audycje były transmitowane 2 razy dziennie).

W Libanie istniały dwa polskie sanatoria - w Bhammes i Bhamdoun. Polscy uchodźcy najpierw przebywali w obozie przejściowym w Bejrucie, później osiedlali się w Ghazir, Baladoun, Ajaltoun, Roum, Beit-Chabab, Zouk-Mikael, czy Babdaat. Zakładano polskie szkoły, a nawet małą polską bibliotekę, a w Ghazir powstał polski kościół. Powstawały placówki o różnym poziomie nauczania: szkoły powszechne, gimnazja, licea. W Libanie działało 15 polskich placówek oświatowo-wychowawczych. W latach 1942-50 w Bejrucie studiowało około 400 polskich studentów, z czego mniej więcej połowa ukończyła studia z sukcesem. Polacy studiowali przede wszystkim na USJ (Uniwetsytet św.Józefa) oraz AUB (American University in Beirut), które prowadziło specjalne kursy języka angielskiego dla polskich uchodźców (ci znali przede wszystkim niemiecki, rosyjski i francuski) i ALBA (wyższa szkoła sztuk plastycznych). Na AUB wykładał Edward Romański w katedrze inżynierii wodnej. Był on też ekspertem libańskiego rządu ds. wodnych i konstrukcji systemów irygacyjnych. Decyzją polskich władz, Polki, które ukończyły szkołę średnią w Teheranie były wysyłane na studia do Bejrutu. Polskie studentki w Bejrucie "pociągnęły" za sobą na studia libańskie dziewczęta (dotąd w tym regionie kształcili się głównie mężczyźni). Jednak polscy emigranci nie posiadali libańskiego obywatelstwa. Polscy uchodźcy opuścili Liban w lecie 1950 roku i zimą 1951 r. Z 6000 Polaków, którzy zamieszkiwali Liban do Polski powróciło niewiele ponad 600. Około 200 Polaków pozostało w Libanie na stałe.

1 sierpnia 1944 roku, Zygmunt Zawadowski, poseł rządu Rzeczypospolitej Polskiej na Uchodźstwie, jako pierwszy spośród przedstawicieli poselstw zagranicznych w Libanie, uznał suwerenność Libanu. Ten dzień był w historii najnowszej jednym z najważniejszych dla stosunków polsko-libańskich. Rzutował on na stosunek władz libańskich do Polaków. Liban aż do 1956 roku uznawał za prawowite władze Polski rząd emigracyjny w Londynie (najdłużej ze wszystkich państw).

Kilku przedstawicieli libańskiego rządu otrzymało polskie odznaczenia. Order Orła Białego otrzymał Szeik Bechar El-Khour, a order Polonia Restituta otrzymali Riad El-Solh, Hamid Frangieh, Henry Pharaon i Hussein Oueyni.

Z Polską Rzeczpospolitą Ludową Liban nawiązał stosunki dyplomatyczne 20 października 1956 roku. 6 grudnia tego roku poseł Włodzimierz Paszkowski jako przedstawiciel dyplomatyczny podjął sprawowanie misji w Bejrucie. Jednak w PRL ambasady Libanu nie było. Od tego czasu na linii PRL-Liban niewiele się działo. W Bejrucie zatrzymywali się z wizytą polscy Ministrowie Spraw Zagranicznych Adam Rapacki w 1966 roku oraz Stefan Olszewski w 1974 roku. W 1974 roku Fouad Naffah - Minister Spraw Zagranicznych Libanu - złożył w Polsce oficjalną wizytę. Władze PRL miał dość chłodny stosunek do Libanu, bowiem uważali, że w tym kraju są zbyt widoczne wpływy Zachodu. Jednak kontakty KC PZPR z LPK były dość częste. I tak bardzo skromne stosunki polityczne PRL z Libanem zostały praktycznie wstrzymane po wybuchu w Libanie wojny domowej. Jednak mimo wielu trudności i przeciwieństw Ambasada Polska w Libanie ani na chwilę nie przerwała swej działalności. Warto też zauważyć, że dzięki stypendiom, w czasach PRL-u wielu Libańczyków przyjeżdżało studiować na polskich uczelniach.

Zmiany ustrojowe w Polsce oraz kres wojny domowej w Kraju Cedrów doprowadziły do wznowienia stosunków między obu państwami. W listopadzie 1994 roku powstała w Warszawie Ambasada Libanu, a pierwszym ambasadorem Libanu w Polsce został Ahmed Ibrahim. Ożywiły się wizyty państwowe. 26 lipca 1999 roku Bronisław Geremek, ówczesny Minister SZ złożył wizytę w Bejrucie, gdzie spotkał się z przedstawicielami libańskiej sceny politycznej, co pozwoliło na zdefiniowanie polsko-libańskiej współpracy. W grudniu 2002 roku do Libanu zawitał prezydent Aleksander Kwaśniewski, a w listopadzie roku następnego - premier Leszek Miller. W styczniu 2004 roku do Bejrutu przyjechał Longin Pastusiak - marszałek senatu. Także przedstawiciele władz libańskich składali wizyty w Polsce. W 1999 roku do Polski przyjechał Przewodniczący Parlamentu Nabih Berri. W lipcu 2004 roku Warszawę odwiedził prezydent Emil Lahoud.

W 1992 roku w Libanie rozpoczął stacjonowanie polski kontyngent wojskowy w ramach ONZ - UNIFIL.

Współpraca gospodarcza między Polską a Libanem nie jest zbyt rozwinięta w porównaniu z relacjami Polski z innymi krajami Bliskiego Wschodu oraz Libanu z innymi krajami UE. Opiera się przede wszystkim na turystyce. Liban importuje z Polski przede wszystkim produkty mleczarskie, stal, produkty spożywcze i przemysłu młynarskiego i żelazo. Natomiast eksportuje głównie tytoń, produkty pochodzenia zwierzęcego i kakao. W polskich sklepach trudno o jakiś produkt libański, np. wino, oliwę. Podobnie jest z towarami polskimi w Libanie. Mimo to stosunki gospodarcze wciąż wskazują tendencję wzrostową.

Polski cmentarz w Bejrucie

Bardzo ważnym dniem dla Polaków w Libanie był 24 czerwca 1947 roku, kiedy libańskie MSZ oddało Polakom część swojego cmentarza w Bejrucie. Polski cmentarz sąsiadował z francuskim cmentarzem wojskowym. Niestety w 1975 roku cmentarz uległ zniszczeniu w wyniku bombardowań. Od 1 listopada 1992 roku opiekę nad cmentarzem przejęła Wspólnota Polska w Libanie. Na polskim cmentarzu w Bejrucie spoczywa 125 zmarłych. Wśród nich są między innymi Bolesław Baake i Karol Schayer. Bolesław Baake, polski malarz urodzony w Kijowie przybył do Libanu jesienią 1945 roku. W 1947 roku, dzięki zaangażowaniu Wydziału Oświaty Polskiego Poselstwa, powstała Polska Szkoła Malarstwa i Rysunku, której przewodził prof. Baake. Latem 1951 roku odbyła się wystawa obrazów Bolesława Baake w klubie libańsko-syryjskim w Bejrucie. Karol Schayer, absolwent Politechniki Lwowskiej i autor przebudowy ratusza w Chorzowie oraz budynku Muzeum Śląskiego, dotarł do Libanu w kwietniu 1945 roku. Opuścił Liban w 1970 roku wraz z małżonką, udając się do Stanów Zjednoczonych. Zmarł rok później i zgodnie ze swoją wolą został pochowany na cmentarzu polskim w Libanie. Z cmentarzem polskim w Bejrucie związana jest też osoba Hanny Ordonówny. Zgodnie z zaleceniami lekarza przyjechała do Bejrutu w październiku 1945 roku. W 1950 roku zmarła w stolicy Libanu. Przyczyną jej śmierci była gruźlica. W 1990 roku jej prochy sprowadzono do Polski. Jednak na cmentarzu polskim w Libanie, w miejscu jej pierwotnego pochówku znajduje się tablica upamiętniająca Hannę Ordonównę.

Inni Polacy związani z Libanem

Stanisław Kościałkowski w kwietniu 1945 roku znalazł się w Libanie. Kościałkowski, który był jedną z najważniejszych osób w Towarzystwie Studiów Irańskich, przeniósł swą naukową działalność do Libanu, gdzie TSI zmieniło nazwę na Instytut Polski w Bejrucie. Instytut znajdował się pod opieką Polskiego Instytutu Naukowego w Nowym Jorku, lecz niedługo potem przeszedł "w ręce" UNRRA. Kościałkowski był dyrektorem Instytutu, a w skład jego rady wchodzili Machalski, Kantak, Tyszkiewicz, Romański, Zalemba, Markowski, Samolewicz i Czosnowski. Kościałkowski otworzył przy Instytucie studium polonistyczne z siedzibą w AUB, które zakończyło swą działalność 10 czerwca 1948 roku.

źródła:

czasopismo mniejszości polskiej w Libanie "Polskie Cedry"

 

Q

[secesjonista]

To z tego samego źródła wspomnijmy o:

Stefanie Gościmińskim (Toufan Bey)

Ludwiku Sas Monasterskim (Lufti Bey)

[Qrosava]

Obie postacie wiążą się z pułkiem dragonów osmańskich. Pułk trafił do Libanu w 1865 roku, a pierwszym jego dowódcą został wspomniany Toufan Bey a następcą Lufti Bey. Warto wspomnieć, że w tym samym pułku służył Teodot Rayski, którego postać wiąże się z przebudową kamienicy przy ul. Długiej 31 w Krakowie w roku 1910.

Q

[secesjonista]

Z polskich wątków:

"Pod cedrami Libanu. Wspomnienia polskich studentów z Bejrutu 1942-1952" ed. B. Redzisz.

[secesjonista]

W dniu 7.02.2010 o 4:35 PM, Qrosava napisał:

Inni Polacy związani z Libanem

Stanisław Kościałkowski w kwietniu 1945 roku znalazł się w Libanie. Kościałkowski, który był jedną z najważniejszych osób w Towarzystwie Studiów Irańskich, przeniósł swą naukową działalność do Libanu, gdzie TSI zmieniło nazwę na Instytut Polski w Bejrucie. Instytut znajdował się pod opieką Polskiego Instytutu Naukowego w Nowym Jorku, lecz niedługo potem przeszedł "w ręce" UNRRA. Kościałkowski był dyrektorem Instytutu, a w skład jego rady wchodzili Machalski, Kantak, Tyszkiewicz, Romański, Zalemba, Markowski, Samolewicz i Czosnowski. Kościałkowski otworzył przy Instytucie studium polonistyczne z siedzibą w AUB, które zakończyło swą działalność 10 czerwca 1948 roku.

 

Faktem jest, iż Instytut stał się kontynuacją Towarzystwa a większość członków TSI zasiliła szeregi Instytutu Polskiego w Bejrucie, ale  już informacja, że TSI zmieniało nazwę na Instytut Polski w Bejrucie nie jest ścisła. Ostatnie formalne zebranie TSI miało miejsce 28 czerwca 1945 r. i w zasadzie przestało ono działać jesienią tegoż roku, choć formalnie dzieło Stanisława Kościałkowskiego w Iranie kontynuował Franciszek Machalski od 10 kwietnia do grudnia 1945 r., kiedy to zlikwidowano ostatnie polskie obozy w Persji. W tym czasie już w Bejrucie zaistniał Polski Instytut Studiów Bliskiego Wschodu w Bejrucie (kwiecień 1945 r.), który potem został przemianowany na Instytut Polski w Bejrucie. Wymienione osoby to raczej członkowie pierwszego zarządu a nie: rady i nie było pośród nich Michała Tyszkiewicza - ówczesnego sekretarza Poselstwa RP, z ramienia poselstwa w radzie zasiadał Leon Czosnowski. Wspomniany: "Zalemba" to w rzeczywistości Stanisław Zaremba - matematyk i taternik.

 

 

 

Z literatury:

J. Pietrzak "Polscy uchodźcy na Bliskim Wschodzie w latach drugiej wojny światowej: ośrodki, instytucje, organizacje"
"W kraju cedrów" oprac. D. Abramciów, M. Zielińska-Schemaly
"Pod cedrami Libanu" red. B. Redzisz, H. Adamiak-Wagner
S. Kościałkowski "Polacy a Liban i Syria w toku dziejowym"
tegoż "Polonica bibliograficzne libańskie z lat 1942-1949", "Teka Bejrucka", Bejrut 1949, z. B
tegoż "Studium Polonistyczne przy Instytucie Polskim w Bejrucie (1946—1948)","Nauka Polska na Obczyźnie 1939—1960", Londyn 1955, z. 1
K. Kantak "Dzieje uchodźstwa polskiego w Libanie 1943–1950"
tegoż "Studenci polscy w Bejrucie", "Wiadomości Polskie", Paryż-Londyn, nr 401, 1959

J.W. Sienkiewicz "Polscy artyści plastycy w Libanie 1942–1952"

tegoż "Cedr i orzeł: plastycy polscy w Bejrucie: 1942-1952", "Sztuka Europy Wschodniej - Искусство Bосточной Европы - Art of Eastern Europe", T. 3, 2015
M. Zielińska-Schemaly "Cedr i Orzeł. Polacy w Libanie, niezwykłe współistnienie"
J. Kielewicz "Uchodzstwo [sic!] Polskie w Libanie", "Parada", R. IV, nr 1 (71), 1 stycznia 1946

(w większości opracowań podawany jest błędny tytuł i błędny numer: nr 4)
K. Eichler "Polscy studenci w Libanie 1942-1952", "Archiwum Emigracji: studia, szkice, dokumenty", z. 56, 2002/2003
M. Murkociński "Polska emigracja niepodległościowa w Libanie 1943-1950 na tle uchodźstwa polskiego czasów II wojny światowej", "Studia Historyczne", R. IX, 2017, z. 1 (237)
J. Gałęzowski "Libańczycy' i ich losy w perspektywie biograficznej", "Wrocławski Rocznik Historii Mówionej", R. V, 2015
F. Machalski "Działalność Towarzystwa Studiów Irańskich w Teheranie
(1942—1945) i Instytutu Polskiego w Bejrucie (1945—1947)", "Życie Nauki. Miesięcznik Naukoznawczy", t. VI, Kraków 1948, nr 33—34"
J. Draus "Polskie ośrodki naukowe na Bliskim i Środkowym Wschodzie w latach 1941-1950", "Rozprawy z Dziejów Oświaty", T. 29, 1986

O.S. Czarnik "Stanisław Kościałkowski jako współorganizator polskiej działalności naukowej na Wschodzie w latach 1941–1949", "Przegląd Polsko-Polonijny", 2013, nr 5/6
A. Dyson "Stanisław Frenkiel: Beirut Drawings 1944-47"
M. Zielińska-Schemaly "Le cèdre et l’aigle. Les Polonais au Liban, une coexistence singulière"

J. Knopek, Z. Danielewicz "Poland's Cultural Relations with Middle-Eastern Arab Countries", "Polish Political Science Yerbook", Vol. 49 (1), 2020