Inflanty 1617

[maxgall]

Witam,

W maju 1617 roku został zawarty przez Zygmunta III układ ze Szwecją, który miał przynieść spokój (pokój) Inflantom. Jednak był to układ o tyle dziwny, że już 19 czerwca tegoż roku na redzie Dynemundu pojawiły się 4 szwedzkie okręty. Z tak skromnymi siłami nie mogli Szwedzi nawet marzyć o zdobyciu tej silnej i nieźle obsadzonej twierdzy, jednak jak się okazało zdobywać jej nie zamierzali. Dzięki „zdradzie” Wolmara Farensbacha przejęli ją bez jednego wystrzału, tak jak całe inflanckie wybrzeże, łącznie z bardzo ważną Parnawą (tak gwoli ścisłości trzeba przyznać że Parnawa skapitulowała po symbolicznym 3-dniowym oblężeniu). Jedynie Ryga odrzuciła „propozycję” kapitulacji i nie dostała się w ręce szwedzkie.

Jednak juz 5 października Wolmar Farensbach rezygnuje ze służby u Gustawa Adolfa i pięć dni później podpisuje układ z Hetmanem polnym litewskim Krzysztofem Radziwiłłem, który w sierpniu wyruszył do Inflant. Dzięki Farensbachowi udaje się odzyskać wszystko co utracono kilka miesięcy wcześniej, niestety za wyjątkiem Parnawy.

Wszystko wskazuje na to iż inicjatorem tych tajemniczych i zaskakujących wydarzeń był... Zygmunt III Waza!

Jaki cel przyświecał Zygmuntowi III w utkaniu tak misternego i ryzykownego planu? Co zamierzał przez to osiągnąć?

pozdr

Edytowane 15 Wrzesień 2009 przez maxgall

[Kadrinazi]

A skąd teza że autorem owego planu był Zygmunt III? Jakoś nigdy się z taką opinią nie spotkałem

[Tofik]

Mógł wykorzystać atak szwedzki do odparcia go i wyjścia z ofensywą na Szwecję, by odzyskać tron. Problem w tym, że sam sobie zdawał sprawę, że dołożyłby kolejne niebezpieczeństwo obok tureckiego i przygotowań do wyprawy na Moskwę.

[maxgall]

A skąd teza że autorem owego planu był Zygmunt III? Jakoś nigdy się z taką opinią nie spotkałem

A od samego Wolmara Farensbacha, który po uwolnieniu z tureckiej niewoli twierdził iż w działaniach z 1617 roku „był wykonawcą woli Zygmunta III”. Ja zaś wyczytałem to u Wisnera (stąd też pochodzi cytat z poprzedniego zdania).

Mógł wykorzystać atak szwedzki do odparcia go i wyjścia z ofensywą na Szwecję, by odzyskać tron.

O ile dobrze Cię zrozumiałem, to chodziło o sprowokowanie Szwedów do akcji zbrojnej, mającej na celu zerwanie pokoju (a właściwie rozejmu) i wznowienie działań wojennych?

Tylko że żadna prowokacja nie była w tym przypadku potrzebna – poprzedni rozejm wygasał 9.10.1616 roku, więc wystarczyło nie podpisywać układu z maja 1617. Ponadto do przeprowadzenia „ofensywy” konieczne są poważne przygotowania, a takowe ani w 1616 ani w 1617 nie miały miejsca. Radziwiłł ruszył do Inflant z naprędce zebranymi bardzo nielicznymi oddziałami.

Z drugiej strony koncepcja strategiczna takiego rozwiązania też wydaje mi się nieco... hmm, nieprzemyślana: oddać kluczowe twierdze na wybrzeżu (a właściwie całe wybrzeże!) w ręce wroga, dla uzyskania nad nim przewagi? I to przy świadomości słabości własnej floty (do blokowania wybrzeża) oraz piechoty i artylerii (do zdobywania twierdz)?

Zygmunt III popełniał błędy ale idiotą nie był.

Problem w tym, że sam sobie zdawał sprawę, że dołożyłby kolejne niebezpieczeństwo obok tureckiego i przygotowań do wyprawy na Moskwę.

Przecież swoimi działaniami „dołożył kolejne niebezpieczeństwo”, że nie wspomnę o utracie bardzo ważnej Parnawy! Jednak zdecydował sie na takie ryzyko, pytanie: dlaczego? Co było aż tyle dla niego warte?

pozdr

[Tofik]

A od samego Wolmara Farensbacha, który po uwolnieniu z tureckiej niewoli twierdził iż w działaniach z 1617 roku „był wykonawcą woli Zygmunta III”. Ja zaś wyczytałem to u Wisnera (stąd też pochodzi cytat z poprzedniego zdania).

Oprócz zdania samego Farensbacha, nie ma dowodów na to, że Zygmunt miał w tym jakiś plan. I zwróć uwagę jeszcze na to, że Wolmar początkowo twierdził, że walczył dla księcia Wilhelma Kettlera (co nie wystawia jego prawdomówności najlepszej opinii) - czym mamy się sugerować wersją nr 2 oskarżonego?

W późniejszych czasach król osłaniał go może ze względu na zasługi ojca albo na to, że Wolmarowi było bliżej do regalistów.

Tylko że żadna prowokacja nie była w tym przypadku potrzebna – poprzedni rozejm wygasał 9.10.1616 roku, więc wystarczyło nie podpisywać układu z maja 1617.

Toteż nie wiem skąd Twoja hipoteza

Z drugiej strony koncepcja strategiczna takiego rozwiązania też wydaje mi się nieco... hmm, nieprzemyślana: oddać kluczowe twierdze na wybrzeżu (a właściwie całe wybrzeże!) w ręce wroga, dla uzyskania nad nim przewagi? I to przy świadomości słabości własnej floty (do blokowania wybrzeża) oraz piechoty i artylerii (do zdobywania twierdz)?

Najpierw udowodnij prawdziwość swojej teorii. Fakty wskazują na to, że to Szwedzi (a nie Zygmunt III) nie byli zainteresowani utrzymaniem układu. Być może Szwedzi dowiedzieli się o istnieniu zagrożenia dla Rzeczypospolitej na południu czy przygotowaniach do wyprawy Władysława.

Przecież swoimi działaniami „dołożył kolejne niebezpieczeństwo”, że nie wspomnę o utracie bardzo ważnej Parnawy! Jednak zdecydował sie na takie ryzyko, pytanie: dlaczego? Co było aż tyle dla niego warte?

Nie rozumiem, przecież zawarł rozejm.

[maxgall]

Jak to zwykle bywa przy rozpatrywaniu zdarzeń wszelakich z XVII wieku, niezbitych dowodów niema.

Jak to zwykle bywa przy rozpatrywaniu podejmowanych przez władców/władzę działań „poufnych” (w dowolnym okresie, również współcześnie), niezbitych dowodów nie ma.

Jak to zwykle bywa przy rozpatrywaniu intencji Zygmunta III Wazy, niezbitych dowodów nie ma.

Tofiku, jeżeli Wisner, przedstawionymi poszlakami (udział ZIIIW w układzie zawartym pomiędzy Farensbachem a Radziwiłłem 10 października 1617r., list Farensbacha do Zygmunta III z 1623 roku, czy też – o czym sam wspomniałeś – osłanianie Wolmara przez Zygmunta III) nie zdołał Cię przekonać do tezy iż to ZIIIW był inicjatorem powyżej opisanych działań, to jakże ja malutki miałbym to uczynić?

Mam jednak prośbę: spróbuj przeprowadzić takie małe ćwiczenie. Przyjmij proszę że to perfekcyjny i genialny ZIIIW wymyślił cala tę intrygę. Do jakiego celu zmierzał?

Teza przedstawiona przez Wisnera, mówiąca że chodziło o przejęcie Kurlandii (dla Rzeczypospolitej, Zygmunta lub któregoś z Królewiczów – zresztą w ten wątek wpisują się znakomicie twierdzenia Farensbacha o działaniu w intencji Wilhelma Kettlera) wydaje mi się tu nie pasować (geograficznie, bo chronologicznie pasuje całkiem nieźle). No bo gdzie Kurlandia a gdzie Dynemunt (że o Parnawie nie wspomnę)? A może działania w Inflantach i sprawa Kurlandii były częściami tej samej, lecz znacznie większej układanki?

[Kadrinazi]

Jeżeliby byłaby to układanka Zygmunta III to chyba organizował ją w jakimś pijackim widzie (Tofiku, pijał nasz monarcha co nieco?). Przecież jego działania w toku całej tej wojenki to żenada, po rozkazach przez niego wydawanych hetman Krzysztof II Radziwiłł to mógł tylko głową o ścianę bić.

Poza tym Ferensbach kombinował ze Szwedami już od 1616 roku, ale że sam atak Gustawa II Adolfa na Inflanty był improwizacją (i szybko dało się to zauważyć), sprytny p. F szybko zmienił front.

[maxgall]

Poza tym Ferensbach kombinował ze Szwedami już od 1616 roku, ale że sam atak Gustawa II Adolfa na Inflanty był improwizacją (i szybko dało się to zauważyć), sprytny p. F szybko zmienił front.

No właśnie o tą Szwedzką improwizację oraz - przede wszystkim - współpracę ze Szwedami mi chodzi: z czterema okrętami na Dynemunt? No i czas: okręty przybyły pod Dynemund 19 czerwca, czyli przygotowania do wysłania tych 4 okrętów musiały się rozpocząć natychmiast po podpisaniu układu (lub w czasie trwania negocjacji) w maju 1617 roku. Jak by tak zastosować spiskową teorię dziejów, to można mniemać iż układ z maja 1617 oprócz uzgodnień oficjalnych zawierał jakiś "tajny aneks".

[Tofik]

Tofiku, jeżeli Wisner, przedstawionymi poszlakami (udział ZIIIW w układzie zawartym pomiędzy Farensbachem a Radziwiłłem 10 października 1617r., list Farensbacha do Zygmunta III z 1623 roku, czy też – o czym sam wspomniałeś – osłanianie Wolmara przez Zygmunta III) nie zdołał Cię przekonać do tezy iż to ZIIIW był inicjatorem powyżej opisanych działań, to jakże ja malutki miałbym to uczynić?

Ależ Wisner wcale nie optuje za tym, że Zygmunt miał w tych działaniach jakiś ukryty plan. On tylko uważa, że stosunki pomiędzy Wolmarem a Zygmuntem są mocno podejrzane, co nie znaczy, że trzeba się w nich dopatrywać teorii spiskowej.

A może działania w Inflantach i sprawa Kurlandii były częściami tej samej, lecz znacznie większej układanki?

Tak, tylko, że działanie zmierzające do zmiany statusu Kurlandii a oddawanie Szwedom północnych Inflant to bardzo okrężna droga. Najprostszą drogą do tego było zmniejszenie samodzielności księstwa na sejmie 1616, ale większe niż w rzeczywistości. Nie wiem z jakim wynikiem zakończyłyby się te starania, w każdym razie, polityka Zygmunta wobec lenna pruskiego była krytykowana w zasadzie tylko dlatego, że początkowo nie konsultował się w tej sprawie z sejmem. Może z Kurlandią byłoby podobnie, ale to inna para kaloszy.

Tofiku, pijał nasz monarcha co nieco?

Słynne picie z Chodkiewiczem pokazuje, że lubił i potrafił to wykorzystać w polityce, ale nie należał do tych, którzy są za to w stanie wiele oddać.

No właśnie o tą Szwedzką improwizację oraz - przede wszystkim - współpracę ze Szwedami mi chodzi: z czterema okrętami na Dynemunt? No i czas: okręty przybyły pod Dynemund 19 czerwca, czyli przygotowania do wysłania tych 4 okrętów musiały się rozpocząć natychmiast po podpisaniu układu (lub w czasie trwania negocjacji) w maju 1617 roku.

Co może znaczyć, że rokowania Szwedów z Farensbachem były już na bardzo zaawansowanym etapie.

Jak by tak zastosować spiskową teorię dziejów, to można mniemać iż układ z maja 1617 oprócz uzgodnień oficjalnych zawierał jakiś "tajny aneks".

Tzn. sądzisz, że Zygmunt oddał fragment terytorium Rzeczypospolitej w zamian za coś? Za co? Poza tym, nie znam składu komisarzy polskich zawierających rozejm, ale nie każdy z nich był regalistą, nie każdy z nich mógł być zadowolony z takiego stanu rzeczy, a mimo to, żaden z nich nie przekazywał informacji na ten temat, co trzeba uznać za potwierdzenie, że akt rozejmu 1617 był całkiem "normalny". Zresztą, nie trzeba być regalistą, żeby uznać pomysł cesji ziemi za zły pomysł.

[Tofik]

Ciekawy szczegół (choć nie wiem na ile prawdopodobny) w kwestii relacji Zygmunt - Wolmar podaje R. Majewski. Pisze on, że "Jeszcze w 1619 r. Zygmunt III rozkazał Chodkiewiczowi siłą rozpędzić zbrojne oddziały zbierane przez W. Farensbacha na Litwie" (R. Majewski, Cecora, Warszawa 1970, s. 147, przyp. 29). I nie byłoby w tym nic dziwnego, gdyby nie 1) to, że Majewski nie napisał w jakim celu i gdzie dokładnie Wolmar zbierał te oddziały, 2) do ugody króla z krnąbrnym Farensbachem już doszło, 3) w 1619 r. Rzeczpospolita jako takiej wojny nie prowadziła. Majewski odesłał do listu króla do Chodkiewicza z 14 maja 1619 r., więc gdyby ktoś miałby do niego dostęp i podrzucił choć trochę jego treści to byłbym wdzięczny.