Bruno Wątpliwy

Prosta sprawa: kannel, "Kalevipoeg", Vanemuine. Oczywisty związek z fińską kantele, "Kalewalą" i Väinämöinenem.

Interesujące mogą być przedstawienia "wielkich nazwisk" zaangażowanych emocjonalnie po obydwu stronach wojny domowej w Hiszpanii. Wątek ten przewija się w wielu pracach poświęconych temu konfliktowi. Na przykład u T. Zubińskiego, Wojna domowa w Hiszpanii 1936-1939, Poznań 2015, będą to rozdziały "Frankofile" (s. 290-296) i "Byli wszyscy z wyjątkiem Szekspira" (s. 297-314); u A. Beevor'a, Walka o Hiszpanię 1936-1939. Pierwsze starcie totalitaryzmów, Kraków 2009 - rozdział "Propaganda wojenna oraz intelektualiści" (s. 331-348). W obydwu pozycjach szereg odniesień do innych pozycji literatury (Southworth, Calvo Sotelo itp.).

Harfa jest na pewno na herbie Zjednoczonego Królestwa i Kanady.

Podobieństwo herbów Danii i Estonii ma dosyć oczywisty związek ze średniowiecznym panowaniem duńskim na ziemiach estońskich. Herb Estonii wywodzi się od herbu Tallinna (którego nazwa w języku estońskim jest zresztą najczęściej wyjaśniana jako "duńskie miasto"), herb Tallinna od herbu Danii, herb Danii od herbu dynastii Estrydsenidów. Tak, czy owak - wszystko koncentruje się wokół Waldemara II, którego panowanie było jak widać owocne i w herby, i w flagi.

Pewnie tak było, jest dosyć oczywiste, że nowe republiki południowoamerykańskie szukały odpowiedniej symboliki republikańskiej. Ówczesny świat nie obfitował w tym zakresie we wzorce, zatem ikonografia republikańskiej, czy rewolucyjnej Francji musiała być dla nich dosyć atrakcyjna.

W połowie lipca 1940 roku na Litwie, Łotwie i w Estonii odbyły się wybory do "parlamentów ludowych". W istniejących okolicznościach, ich wynik był oczywisty i z góry ustalony - musiały zwyciężyć "bloki ludu pracującego". Mniej znany jest fakt, że próbowano wówczas zgłaszać listy konkurencyjne. Nie trzeba chyba wyjaśniać, że bez powodzenia. Znalazłem interesującą stronę, relacjonującą te wydarzenia (a dokładnie ich przebieg na Łotwie). "Как мы выбирали СССР" http://www.myriga.info/rigacv/artilcles/vibori_1940 O konkurencyjnych listach i ich losach we fragmencie: "9-е июля. Вторник".

Są też na herbie Kuby, tyle, że nieco schowane. Ten symbol występuje tak powszechnie, jako element herbów miast, państw, różnych instytucji, od Wilna, przez Kamerun, po Stany Zjednoczone, iż chyba nie jesteśmy w stanie ustalić, czy adaptujący go mieli coś więcej na myśli, niż nawiązanie do starożytności, symbolu władzy, jedności itp.

Michał Pius Römer (czy, przez istotną część swojego życia - Mykolas Rėmeris), to bardzo ciekawa postać. "Zasłużył" nawet na monografię - Z. Solak, Między Polską a Litwą. Życie i działalność Michała Römera 1880-1920, Kraków 2004. Pochodzący ze szlachty inflanckiej, wychowany w polskich tradycjach (może - tradycjach I Rzeczypospolitej), "krajowiec", wybrał ostatecznie opcję litewską. I w jakimś sensie stał się ojcem litewskiej nauki prawa. Trudno uznać go przy tym za nacjonalistę litewskiego. Ludzki i bardzo osobisty wymiar tej postaci przybliża artykuł w ostatniej "Karcie" (90/2017) "Romans wileński". Przyszły pan profesor poznał miłość swojego życia w domu publicznym... Ciekawe, na ile reakcje środowiska, z którego wyrósł, na tą niezwykłą miłość - przyczyniły się do politycznych wyborów Römera?

O niemieckim się nie wypowiadam (zresztą sam Römer krytycznie oceniał nadmierną życzliwość Smetony wobec Niemiec, w kontekście wrogości tegoż w stosunku do Polski). Natomiast - litewskie? Chyba tak. Może nie libertyńskie (szczególnie biorąc poniżej wzmiankowaną - dosyć częstą drogę edukacyjną litewskiej inteligencji ), ale bardziej skłonne - w pewnych sytuacjach - do przymykania oczu na niektóre sprawy "towarzysko-obyczajowe". Pamiętaj, że mamy do czynienia z ruchem narodowym, potem państwem, o bardzo nielicznej warstwie inteligencji. Generalnie w pierwszym pokoleniu, często po seminariach duchownych, bo taka była dosyć typowa droga edukacji chłopskich synów. Każdy dodatkowy inteligent, do tego jeszcze bardzo intelektualnie sprawny (a takim był niewątpliwie Römer) był w tej sytuacji dosyć cennym nabytkiem. Do tego dochodził problem obojętności, czy wrogości lokalnej szlachty wobec "litwomanów". Już "Auszra" zachęcała szlachtę do przejścia na pozycje litewskiego ruchu narodowego, później różne propozycje także się pojawiały. Zob. P. Łossowski, Po tej i po tamtej stronie Niemna. Stosunki polsko-litewskie 1883-1939, Warszawa 1985, s. 27 i 49. W sytuacji, gdy Litwini skłonni byli uważać wszystkich mieszkańców ziem Żmudzi i Auksztoty za Litwinów, może tylko niekiedy nieco spolonizowanych - dosyć powszechna niechęć ze strony lokalnej szlachty była dla ruchu litewskiego bolesnym ciosem. I tym cenniejsze dlań - wszelkie nabytki. Reasumując - to co polskie "dobre towarzystwo" mogło Römerowi pamiętać i za co go np. towarzysko szykanować, litewskie "dobre towarzystwo" in statu nascendi mogło kompletnie lekceważyć. Powyższe uwagi mają jednak znaczenie czysto teoretyczne. Odświeżyłem sobie trochę wiedzę o tej postaci, m.in. z licznych książek P. Łossowskiego i sadzę, że sprawy osobiste dla Römera raczej nie miały znaczenia. To był świadomy i dosyć mocno zakorzeniony w jego poglądach i dorobku wybór. Chciał godzić dwa narody. Był człowiekiem raczej zgody, spokojnej refleksji, niż konfliktu. Po akcji Żeligowskiego uznał, że bliżej mu do Litwy, ale zajadłym nacjonalistą litewskim (tak, jak chyba O. Miłosz - choć ten nie znał nawet języka litewskiego) się nie stał. Nadal był na rozdrożach, chcąc pracować nad pojednaniem jednych i drugich. Świadectwem tego były różne poczynania (choć oczywiście - był lojalny wobec Litwy i działał w jej interesie), jak i jego "Dziennik". W tym kontekście sprawa nazwiska nie miała chyba dla niego znaczenia. Był zarazem Römerem i Rėmerisem.

"Karty" nie mam przy sobie, zatem trudno mi podać dokładne daty. Wydaje mi się, że poznał dziewczynę (Łotyszkę) w domu publicznym ok. 1910-11 roku. Umarła w 1918. Jeżeli nie mylę się co do pierwszej daty - to byłoby po tej listownej deklaracji. Ale pewniejszy jestem daty jej śmierci. Zastanawiam się, na ile tego typu, niewątpliwie bulwersujące "dobre towarzystwo" fakty (a raczej - reakcja "towarzystwa" na nie) mogły pogłębiać krytyczne nastawienie do polskiej opcji politycznej? Charakterystyczne jest to, że Oskar Miłosz także miał "skazę" (w jego przypadku - w pochodzeniu) w rozumieniu "dobrego towarzystwa", a przynajmniej jego części.

W takiej tonacji kolorystycznej pozostawał także herb dorpackiego biskupstwa. Flagi Dorpatu (Tartu) sprzed Stefana Batorego nie znam, ale jeżeli nawet była biało-czerwona, to świadomość, że barwy wiodą się od polskich, jest silnie zakorzeniona wśród Estończyków. Sprawdziłem - tak jest także w najpopularniejszym źródle (estońskiej Wikipedii). "Lipu aluseks on Poola valge-punane lipp". https://et.wikipedia.org/wiki/Tartu_lipp

Mam podobne wrażenie. Dla mnie np. ani prosta opcja "bohater", ani "zdrajca", nie odzwierciedla mojego zdania o tej postaci historycznej. Bo, jak rozumiem, chodzi o to, kim L.W. jest dla mnie, a nie o to, jakie jest moje przekonanie odnośnie do tego, co myślą o nim inni. Swoją opinię musiałbym wyrazić za pomocą przynajmniej kilku, złożonych zdań. W ankiecie pewnie do zaznaczenia "Inne".

Generalnie, Estończycy wiążą te barwy ze Stefanem Batorym i Polską. Czy król wzorował się na jakiś wcześniejszych znakach (np. hanzeatyckich) - nie słyszałem, ale nie mogę wykluczyć.

Przy okazji wątku inflanckiego - flagi Polski i Tartu (d. Dorpat). Podobieństwo uzasadnione historycznie. A przy okazji orlej rodziny - herby Rumunii i Mołdawii.

A skąd wiadomo, że biało-czerwone? Być może mój trop będzie zupełnie błędny, ale zdjęcie skojarzyło mi się z polskim morzem. Na siłę można dopatrzeć się nawet zarysów Kamiennej Góry w Gdyni. Przyjeżdżający nad morze często ubierali czapki będące jakąś "dywagacją na temat" czapek Polskiej Marynarki Wojennej, czy Polskiej Marynarki Handlowej. Latem - z białym pokrowcem. W takowej występował - podczas wizyty nad morzem - bodajże nawet sam prezydent Mościcki. Nie wiedząc nic o tym zdjęciu, ani nie potrafiąc na pierwszy rzut oka zidentyfikować czapek, bo chociażby emblematy na nich są niewidoczne, pozwalam sobie wysunąć dwa przypuszczenia: 1. Grupa "ważnych osób" ze Śląska z wizytą w budującej się Gdyni. Niektórzy ubrali "marynarskie" czapki. 2. Dwie "ważne osoby" ze Śląska wraz z mieszkańcami Gdyni, zatrudnionymi w instytucji (a może w firmie prywatnej), gdzie nosiło się takie czapki. Na przykład - w znanej firmie braci Wilke w Gdyni zajmującej się żeglugą przybrzeżną ("biała flota") noszono jakieś umundurowanie. Oczywiście, powyższe jest tylko wytworem nadmiernie rozwiniętej wyobraźni. I przypuszczenie nr 2 jest dodatkowo mało prawdopodobne, gdyż naczelnik jest w czapce. Chyba, że się zamienili.

Cóż, niewiele mogę konkretnego powiedzieć. Nawet wśród Łotyszy, z którymi rozmawiałem, pojawiały się różne wersje legendy. Generalnie flaga jest dosyć czcigodnej genezy, bo wzmiankowana jest już w drugiej połowie XIII wieku, czyli nieco później niż słynny Dannebrog (który skądinąd pojawił się po raz pierwszy niedaleko od ziem łotewskich). Co ciekawe, flaga łotewska była chyba wpierw używana przez łotewskich sojuszników niemieckich Kawalerów Mieczowych - walczących przeciwko współbraciom (Semigalom?). A wersje legendy słyszałem chyba z trzy: 1. Najbardziej rozpowszechniona - o niezidentyfikowanym wodzu plemiona łotewskiego (Łatgalów?), który zabity lub śmiertelnie ranny został owinięty w białe płótno. Lub tylko leżał na nim. Nasiąkło ono krwią z wyjątkiem białego pasa (wersje opowieści się różnią - kręgosłup, lub miejsce ściśnięte pasem), albo - wreszcie - białe zostało miejsce gdzie leżał, bo krew jakoś ściekała po bokach. Płotno to zostało później użyte jako flaga w bitwie, którą zdaje się - w legendzie - Łotysze wygrali. 2. Druga wersja mówi generalnie o rannych wojownikach (w liczbie mnogiej). I zakrwawionych płótnach z białymi pasami, śladami po miejscu, gdzie ciało stykało się z ziemią, używanymi później jako znaki bojowe. 3. Trzecia wersja - to właściwie powtórzenie wersji pierwszej, ale podawane jest imię wodza. Miałby to być słynny Viestards (Viesturs). Na marginesie - w międzywojennej Łotwie był order jego imienia, jakiś czas temu reaktywowany. W mojej ocenie - raczej mało prawdopodobne, po prostu kojarzy się znaną większości Łotyszy postać na siłę z legendą..

W przypadku dwóch flag (Łotwy i Austrii), układowi barw na fladze towarzyszy podobna legenda. Zakrwawiony strój bohaterów, z wolnym od krwi pasem.

Rzeczywiście i flagi, i herby są w ciągłym ruchu. Czasami są to drobiazgi - jak np. wzór na obecnej fladze Bialorusi, czasami zmiana jest fundamentalna - jak w przypadku Wysp Zielonego Przylądka. Ale generalnie postaci ludzkich na flagach jest bardzo niewiele. W sumie - męskich reż. Aczkolwiek - mamy niekiedy do czynienia z męską supremacją - jak na fladze i herbie Belize. A czasami mignie jakaś niezidentyfikowana ręka (ale po żyłach sądząc - raczej męska, chyba że kulturystka) - dawna flaga Zairu. Postaci kobiecych jest chyba sporo na herbach, od Nowej Zelandii (gdzie mamy białą kobietę i Maorysa, zatem i w temacie rasowym wszystko OK) po personifikacje bogiń z herbów stanowych w USA. Ale w sumie i tam bywa, że zdarzają się po dwa samce homo sapiens na jednej tarczy. Ale może to i poprawnie.

Jeżeli chodzi o znaki zodiaku, to na razie znalazłem herb Ekwadoru, ale przypuszczam, że może tego w bardziej złożonych herbach być więcej. Tak, proces był powszechny. A w jego kontekście - odstąpienie od "korienizacji". Ciekawym przykładem był herb Białoruskiej SRR. Od drugiej połowy lat dwudziestych do - bodajże -1938 na wstęgach napis "Proletariusze..." był aż w czterech językach (w tym w polskim i jidysz). Później - pozostały dwa. Koniec lat 30. początek 40. to masowe odchodzenie od (najczęściej świeżo przyjętego nieco wcześniej, np. zamiast arabskiego) alfabetu łacińskiego. Dotyczył wielu narodów ZSRR i miał swoje odzwierciedlenie na flagach związkowych. Do przełomu lat 40. i 50. były one czerwone ze skrótem nazwy, od początku lat pięćdziesiątych zarzucono stosowanie skrótów i nabrały one ostatecznej postaci - LINK. Z pogromu alfabetów ocalały flagi (wzorca stosowanego do lat 50.) - Gruzji i Armenii (bo tam tradycyjnych alfabetów nie zmieniono). "Łaciński" napis(y) (wraz z rosyjskim) był także na fladze Karelskiej ASRR, potem Karelo-Fińskiej SRR. Oszczędzono także rodzime alfabety w - anektowanych w 1940 roku - republikach bałtyckich. Proces zastępowania alfabetu łacińskiego mutacjami grażdanki sięgał nawet poza formalne granice ZSRR i objął Tuwę (a nawet jej flagę - u schyłku niepodległości skrót TAR Tьva Arat Respuвlik - Тыва Арат Республик zapisywano na niej już cyrylicą) oraz Mongolię (tu nie dotyczyło to flagi, bo ta była "bezliterowa").

Secesjonisto, ta zielona to chyba Libia, bo Liban raczej flagi z cedrem nie zmieniał. Rzeczywiście flagę zmieniono w okolicach wizyty Sadata (chyba nawet wcześniej, już po zapowiedzi negocjacji), ale miała ona także mocne umocowanie ideologiczne w dziele życia Kaddafiego - "Zielonej książce". Także w dawnej fladze Trypolitanii, ale tym "przywódca rewolucji 1 września" chyba się nie przejmował.

Czasami występuje też róg obfitości: Peru, Salwador. Jedno podobieństwo banalne: Pogoń litewska i białoruska - przed Łukaszenką. Z innej beczki. Herby republik radzieckich były bardzo standardowe. Czasami pojawiły się fale morskie, czasami winogrona, bawełna lub wieże wiertnicze, ale szablon był oczywisty. Niewielkich odrębności doszukiwałbym się w dwóch przypadkach: Gruzji (widać siedmioramienną gwiazdę, obecną także na "burżuazyjnym" - raczej mienszewickim - herbie Gruzji) i Armenii (góra Ararat, dla Ormian bardzo ważna, ideologicznie chyba niesłuszna - arka Noego).

Nie wiem, czy się dobrze zrozumieliśmy. Barwy panarabskie (nie wspomniałem o zielonym) i panafrykańskie to inny zestaw kolorystyczny. Te drugie wywodzą się z flagi Etiopii, jedynego swego czasu (z wyjątkiem Liberii) niepodległego państwa afrykańskiego i zostały przyjęte, w różnych zestawieniach - przez wiele państw afrykańskich. Jest jeszcze inny "afrykański" (w rozumieniu Czarnej Afryki) zestaw kolorystyczny, wywodzący się od ruchu Marcusa Garveya.

Podobnie mamy tzw. barwy panarabskie (czerwony, biały i czarny) i panafrykańskie (wywodzące się z flagi Etiopii). Powielane na wielu flagach. Na godłach niektórych państw Ameryki Centralnej (Salwador, Nikaragua, Kostaryka) obok nazwy państwa występuje też "szersza" lokalizacja - America Central. Pięć gwiazd na fladze Hondurasu tłumaczone bywa nawiązaniem do dawnych części składowych Zjednoczonych Prowincji. Podobnie dwie zielone gwiazdy na fladze Syrii oznaczały pierwotnie Syrię i Egipt (połączone w Zjednoczonej Republice Arabskiej). Inna ciekawostka: Sol de Mayo (majowe słońce) występuje w symbolice państwowej zarówno w Argentynie, jak i Urugwaju. Stanowi nawiązanie do rewolucji majowej z 1810 r.

Dyskutować merytorycznie na temat nędznego ubierania się junkrów pruskich jakoś nie czuję się na siłach, ale przy okazji zapodaję małą ciekawostkę. Ojciec Klausa von Bismarcka w czasie pobytu na studiach w Anglii zamówił "u tamtejszego krawca ubranie własnego pomysłu. Nazwał je puzzle. Odziedziczyłem to ubranie i nosiłem tak długo, dopóki nie przestałem się w nie mieścić. Dziś nosi je i ceni sobie bardzo jeden z moich synów. Nigdzie i nigdy nie widziałem podobnie niezwykłego stroju, uszytego z mocnego wełnianego materiału w kolorze beżowym". [Dalej następuje szczegółowy opis tego pomysłowego ubrania]. K. von BIsmarck, Wspomnienia, Warszawa 1997. Tamże, s. 54, informacja o tym, że dzieciaki na wsi (z kontekstu wynika, że także sam K. von Bismarck) biegały latem boso. Mam nadzieję, że te cenne informacje komuś pomogą.

A może zrobić z tego coś ogólnego? Na przykład o sensie studiów interdyscyplinarnych.