Bruno Wątpliwy

Aż takiej determinacji, aby wysłuchać tego w całości to nie miałem (zdecydowanie wolałbym konkretny cytat z książki). Leciałem fragmentami. Dowiedziałem się, że zakazywano budowy umocnień na Górnym Śląsku, a Armia "Poznań" miała atakować Berlin. Wystarczy.

W realu wojska po drugiej stronie granicy wojska były zgrupowane w pięści mające bić mocno i w konkretne miejsca. Według starych zasad Schlieffena. Kordonek natomiast był przede wszystkim w Wielkopolsce, gdzie pięści nie były im potrzebne. Jeżeli Niemcy powtórzyliby rozstawienie armii w stylu Śmigłego i mieli nadal zamiary agresywne wobec Polski, oznaczałoby to, że ich kadrą dowódczą jest coś nie tak. Niestety, mieli całkiem niezłych fachowców. O ewidentnie obronnych zamiarach Śmigłego świadczy plan "Z", mamy relacje (chociażby Stachiewicza), więc o czym tu rozmawiamy? Główna sprawa, za którą odpowiedzialny jest przede wszystkim Śmigły, to fakt, że plan ten, skądinąd bardzo prosty (oni będą atakować, a my będziemy się cofać na całym froncie, jak najwolniej, aby zyskać czas) przy takim układzie granic, stosunku sił i "kordonkowym" rozstawieniu wojsk polskich był niewykonalny. Odegrał tu pewnie negatywną rolę element polityczny - czyli założenie, aby nie oddawać spornych ziem Niemcom bez walki, bo to mogłoby źle wpłynąć na motywację naszych sojuszników. Inna kwestia, że mogły zadanie demonstracji zbrojnej na przedpolu wykonać chociażby oddziały kawalerii, czy ON. Ale to już temat na inną dyskusję.

Nastawiany żołnierz to mógł być różnie, ale cienki "kordonek" armii polskich rozstawiony prawie na samej granicy miał znacznie zdecydowanie obronne (i polityczne). A tego dzieła Ziemkiewicza nie czytałem.

W ramach dygresji pozwolę sobie zacytować to, co sam na ten temat napisałem (akurat w temacie o Łysiaku, nie Kapuścińskim): "Na swoje własne potrzeby stworzyłem kategorię "opisywaczy świata". Inaczej - "malarzy słowem". Zaliczam do niej autorów, którzy - moim zdaniem - mają coś ciekawego do powiedzenia, czasami nawet są w tym wielcy, a ich opinie bywają bardzo trafne. Choć, niekoniecznie muszą być przesadnie dokładni w sferze faktów, czy metodologii. Czyli - do przygotowania na egzamin z historii u wymagającego profesora historii, czy na sprawdzian u dociekliwego politologa, pewnie bym opierania się na ich książkach nie polecał, ale nie przeczytać - to grzech. Zaliczam do nich osoby zajmujące się rozmaitą tematyką. Na czołowych miejscach w tej mojej kategorii jest: 1) Kapuściński. Wiadomo, że można mu wiele spraw znaleźć - wystarczy przeczytać książkę Domosławskiego (nie przesądzam oczywiście, co jest w niej słuszne, a co nie). A i sam uśmiecham się, gdy chociażby Kapuściński już "dostarczył" niszczyciele typu "Spruance" ("Kidd") do cesarskiego Iranu. Ale tak ciekawej (i często - w mojej ocenie - trafnej) opowieści o współczesnym świecie - trudno szukać. 2) Jasienica. Specjaliści wytykają mu błędy. Pewnie słusznie. Ale nadal pozostaje to przepiękna opowieść o historii Polski. 3) Wańkowicz. Powtarza się, czasami coś pomyli, może i ponosi go szlachecka fantazja. Ale trudno znaleźć równe mu pióro dziennikarskie. 4) Łysiak. Często się z tym autorem nie zgadzam. I dziwię się, skąd tak często w nim tyle nienawiści. Ale pióro wybitne." W sumie - zdanie podtrzymuję. Pisać ciekawie nie oznacza, że idealnie pod względem faktograficznym. A z tym: w sumie też się zgadzam, choć nie ująłbym to tak jednoznacznie. Tak, czy inaczej, niezależnie od swej wiedzy, akurat system w bardzo ogólnym zarysie analogiczny do wyżej wymienionego uznały za skuteczny administracyjnie i wskazany socjologicznie.

Wkraczamy już w obszary wiary, będącej darem, który ktoś otrzymał (lub nie). Niezależnie od tego co dziś wiemy (i nie wiemy) o Wielkim Wybuchu, ja będę akurat uważał, że Biblia w swych pierwszych słowach przedstawia (dostosowany do wiedzy, emocji i potrzeb człowieka sprzed dwóch tysięcy lat) obraz stworzenia świata, na którym ten człowiek realnie egzystował. Czyli - naszej Ziemi, a nie - kompleksowo - całego Wszechświata. Wiara w umieszczenie Słońca i Księżyca (dnia czwartego) na sklepieniu ziemskiego nieba i stworzenie wszelakich stworzeń i potworów morskich (dnia piątego) jest raczej kwestią wiary, a nie nauki.

Cztery pierwsze LCS-y raczej do Polski nie przypłyną, ale można dorzucić kolejny, interesujący głos w sprawie ich wartości bojowej: http://portalstoczniowy.pl/wiadomosci/amerykanski-glos-w-polskiej-dyskusji-o-transferze-lcs-z-demobilu-us-navy/

Dwie stare fregaty, stare okręty podwodne typu "Kobben", którym powoli kończą się resursy akumulatorów, ponad dwudziestoletni o. p. "Orzeł" odstawiony chyba na bardzo długotrwały remont. I tak dalej... W wiecznej budowie jedna korweta. Jak tak dalej pójdzie, około 2015 roku nasza Marynarka Wojenna stanie u progu likwidacji. Zostanie może jedna nowa (ale czy nowoczesna?) korweta (jeżeli ją w końcu zbudują), trzy małe okręty rakietowe (wówczas ok. 25. letnie) i "Orzeł" (30. letni). Dlaczego tak się dzieje? Czy nasze - całkiem duże - państwo, o ambicjach uczestniczenia w różnych misjach zagranicznych, nie stać na chociażby minimalne zbrojenia morskie? A może MW nie jest nam w tych warunkach geograficznych do niczego potrzebna?

Czy "Kazimierz Pułaski kobietą była", czy nie była - nadal pewności nie ma. I pewnie nigdy nie będzie. Ale znalazłem coś ciekawego. W haśle na rosyjskojęzycznej Wikipedii Колюбакин, Николай Петрович można przeczytać: "Из мелкопоместного дворянского рода Колюбакиных. Сын генерала Петра Ивановича Колюбакина от брака с Марией Антоновной Пулавской. По матери приходился внуком (по другим сведениям — племянником) польскому национальному герою Пулавскому". Ibidem (przypis 2) źródło: А. В. Суворов. Письма и бумаги 1764-1781 гг. Тип. В.Д. Смирнова, 1916. Стр. 289. Natomiast w haśle Пулавский, Казимир: "Его дочь, рождённая в Америке, была матерью кутаисского губернатора Н. П. Колюбакина". Ibidem (w przypisie 24) - to same źródło. "Amerykańska" córka Pułaskiego - niezależnie od jego płci - wygląda dosyć mało prawdopodobnie. Ale skąd "się wzięła"? Zaplątała się w tą opowieść jakaś córka Antoniego Pułaskiego?

Jakieś badania genetyczne przeprowadzono i to nawet dawno temu, tyle, że efekty można uznać za dyskusyjne. Szczerze mówiąc, sam problem płci Pułaskiego mnie specjalnie nie obchodzi, poza oczywistym odnotowaniem pewnej ciekawostki, gdyż jest dla mnie jasne, że - jak na razie - mamy do czynienia z pewną hipotezą, która niewątpliwie ma jakieś tam (umiarkowanie przekonujące) podstawy, ale być może nigdy nie zostanie w pełni potwierdzona. Jak wiele hipotez związanych z postaciami historycznymi. Natomiast - skąd Rosjanie wzięli tą amerykańską córkę?

Mowa oczywiście o kluczach francuskich? Sorry, nie mogłem się powstrzymać.

To ja może jeszcze dorzucę (wspomnianą w temacie: Prawna dyskryminacja Wendów) "koronę wendyjską" (Wendische Krone), raczej bez związku z Wendami (Słowianami, a konkretnie Obodrzycami), ale sui temporis stanowiącą element meklemburskiej polityki historycznej. Co ciekawe, odnoszącej się do słowiańskiego dziedzictwa Meklemburgii i jej książąt.

O podobnych hymnach państwowych już sobie dyskutujemy. Być może poszukiwanie ciekawostek możnaby poszerzyć generalnie o symbolikę państwową. Wiele przykładów będzie banalnych - chociażby popularność swego czasu symboliki rewolucyjnej z kałasznikowami włącznie, ale niektóre mogą być bardzo ciekawe. Na pierwszy ogień proponuję podobieństwo między godłem Danii i Estonii. Historycznie uzasadnione.

Faktycznie, przepraszam, nie zauważyłem, że "już jest". Jest rok 1810. Czyli "chwila" po wprowadzeniu Kodeksu Napoleona. A sądząc z fotokopii jest to kontynuacja wpisów w dosyć grubej księdze Liber Baptisatorum Ecclesiae Parochialis Brochowiensis. Być może jeden ksiądz (wikariusz Morawski) dokonał tradycyjnego wpisu, drugi (proboszcz Duchnowski) zachował się lege artis. Nie znam się na ówczesnej praktyce, ale przecież można sobie wyobrazić kontynuację takiego podwójnego zapisu i w przyszłości. Po łacinie dla celów "wewnątrz-kościelnych", po polsku - dla potrzeb oficjalnych, wymaganych prawem.

Dokument z datą dzienną chrztu (i urodzin) jest akurat znany. Od 1893 r. Inna sprawa, że - powiedzmy - stuprocentowo likwiduje on jedynie ewentualne wątpliwości związane z datą chrztu, gdyż przecież z datą urodzin mogła nastąpić jakaś pomyka (choć dokument został podpisany także przez ojca Chopina, który powinien dobrze orientować się, kiedy urodził się jego syn). Jest to metryka chrztu Chopina wpisana do Liber Baptisatorum Ecclesiae Parochialis Brochowiensis (parafii św. Rocha w Brochowie) w języku łacińskim przez księdza Józefa Morawskiego. Data wpisu to 23 kwietnia 1810 r., podana zaś we wpisie data urodzin to 22 lutego (nie podano roku, ale można przypuszczać, że był to 1810 r. - choć są i odmienne teorie - zob. link podany na końcu tego postu). Zob. B. Weber, Chopin, Wrocław 2000, s. 7 i fotokopie na s. 8. Zaznaczam, że na fotokopii nie widzę podpisu Mikołaja Chopina (o którym wspomina autorka), ale być może wynika to z jakości i fragmentaryczności zdjęcia. Znany jest także - odkryty później - świecki (cywilny) akt urodzenia, sporządzony w języku polskim przez księdza Jana Duchnowskiego, w którym podano dokładną datę, a nawet nawet godzinę urodzin (szósta wieczorem, 22 lutego 1810 r.). Zob: https://pl.chopin.nifc.pl/chopin/life/biography/page/2 Tamże, szereg ciekawostek związanych z zagadnieniem daty urodzin Chopina. .

Odnośnie do Londynu: "Były oczywiście lokalne zagrożenia i trudności. Prace budowlane zawieszono, a w nocy ulice były tylko częściowo oświetlone przez lampy pomalowane na ciemnoniebiesko dla zabezpieczenia się przed nalotami zeppelinów". Za: P. Ackroyd, Londyn. Biografia, Poznań 2011, s. 718-719. Z angielskojęzycznej Wikipedii (https://en.wikipedia.org/wiki/Blackout_(wartime)) wynika, że już przed wojną planowano zaciemnienie miast nadmorskich, a w Londynie lampy częściowo malowano na czarno (ciemnoniebieski, czarny - mała różnica). Sporo ciekawostek jest w przywołanej właśnie w tej Wikipedii pozycji (doktoracie z University of Exeter z 2011 r.): M. P. Wiggam, The Blackout in Britain and Germany during the Second World War (wersja elektroniczna dostępna na stronie: https://ore.exeter.ac.uk/repository/bitstream/handle/10036/3246/WiggamM.pdf). Zob. strony 48-55. Tamże, na s. 53 jest mowa jednak o ciemnoniebieskim kolorze lamp ulicznych, przez co ulice wyglądały jakby były pełne komisariatów policji. W niemieckojęzycznej Wikipedii (https://de.wikipedia.org/wiki/Verdunkelung_(Luftschutz) jest np. wzmianka o zaciemnieniu pociągów (od początku 1918 r.). A tu ciekawostka o dear old ladies z Barwick: http://www.barwickinelmethistoricalsociety.com/8870.html

Odpowiedź masz w losach Victorii i Trinidad. Ta pierwsza mocno obolała, ale jednak dopłynęła "do domu". Ten drugi - nie. Wynika z tego, że w tym akurat momencie w historii żeglugi większym ryzykiem była próba powrotu przez Pacyfik.

Tym razem informacja dotycząca Litwy we wczesnych latach 50.: "Praca kołchoźnika była marna, ale zarobki jeszcze gorsze. Roczne wynagrodzenie członka kołchozu wynosiło w 1953 r. przeciętnie 68,4 rubli oraz450 kg różnych rodzajów zboża. W tym czasie kilogram kiełbasy kosztował 2,8 rubla, sweter męski - 20 rubli. W dodatku zarobki były wypłacane nieregularnie. Na ogół pracownicy kołchozów zarabiali o połowę mniej niż robotnicy zatrudnieni w przemyśle. Kołchoźnicy utrzymywali się przede wszystkim ze swych działek przyzagrodowych, które uprawiali z dużą starannością. Na Litwie sektor indywidualny w 1959 r. obejmował 5,8 proc. gruntów uprawnych. Ten skrawek ziemi dawał 65 proc. ogółu produktów mięsnych i mlecznych, 72 proc. ziemniaków i 80 proc. owoców". Za P. Łossowski, Litwa, Warszawa 2001, s. 209. I informacja z przykładowego (czyli, znając radziecką praktykę - wzorcowo/obowiązującego) statutu kołchozu (Примерный устав сельскохозяйственной артели z 1935 r.) - wszystkie poniższe wytłuszczenia Bruno W.: "VII. Организация, оплата и дисциплина труда. (...) 15. Сельскохозяйственные работы в артели осуществляются на основах сдельщины. Правлением артели разрабатываются и общим собранием колхозников утверждаются по всем сельскохозяйственным работам нормы выработки и расценки каждой работы в трудоднях. На каждую работу устанавливаются нормы выработки, доступные добросовестно работающему колхознику, с учетом состояния рабочего скота, машин и почвы. Каждая работа, например: вспахать гектар, посеять гектар, произвести окучку гектара хлопка, намолотить тонну зерна, накопать центнер свеклы, вытеребить гектар льна, замочить гектар льна, надоить литр молока и т.п. - оценивается в трудоднях в зависимости от требующейся квалификации работника, сложности, трудности и важности работы для артели. Каждому члену артели не реже одного раза в неделю бригадир подсчитывает всю работу, которую произвел колхозник, и соответственно установленным расценкам записывает в трудовую книжку колхозника количество выработанных им трудодней. Правление артели ежемесячно вывешивает список членов артели с указанием количества трудодней, выработанных ими за истекший месяц. Годовой итог работы и доход каждого колхозника, помимо счетовода, обязательно заверяется бригадиром и председателем артели. Ведомость числа выработанных каждым членом артели трудодней вывешивается к всеобщему сведению не позднее чем за две недели до общего собрания, утверждающего распределение доходов артели. Если полеводческая бригада в результате хорошей работы собирает с закрепленных за ней участков урожай выше среднего колхозного, или животноводческая бригада в результате лучшей работы обеспечивает больший удой коров, большую упитанность скота, полное сохранение молодняка, то всем членам такой бригады правление артели производит начисление дохода в размерах до 10% всего числа выработанных ими трудодней, выдающимся ударникам в бригаде - в размере до 15%, а бригадиру и заведующему фермой - до 20%. Если полеводческая бригада в результате плохой работы собирает с закрепленных за ней участков урожай ниже среднего колхозного, или животноводческая бригада в результате плохой работы дает меньше среднего удоя молока, упитанности скота и сохранения молодняка, то всем членам такой бригады правление артели производит вычет из дохода в размере до 10% всего числа выработанных ими трудодней. Распределение доходов артели между членами производится исключительно по количеству выработанных каждым членом артели трудодней. 16. Денежный аванс может быть выдан члену артели в течение года в размере не более 50% суммы, причитающейся ему за работу. Натуральные авансы выдаются правлением членам артели с начала молотьбы хлебов из отчисляемых на внутриколхозные нужды 10 - 15% намолоченного хлеба. В артели, занимающейся посевом технических культур, выдача денежного дохода члену артели производится, не дожидаясь окончания сдачи государству хлопка, льна, пеньки, свеклы, чая, табака и т.д., а по мере сдачи - не реже одного раза в неделю в размере 60% денег, получаемых артелью за сданную продукцию". Tekst powyższy cytowany z: https://ru.wikisource.org/wiki/%D0%9F%D1%80%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D1%80%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D1%83%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2_%D1%81%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%BE%D1%85%D0%BE%D0%B7%D1%8F%D0%B9%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B8 Według mnie, powyższe oznacza, że akordowy system obowiązujący w kołchozach przewidywał jak najbardziej także wypłaty pieniężne. Natomiast nie wyklucza to bynajmniej, że "pensje" rozumiane potocznie jako gwarancja stałych, comiesięcznych wypłat typowego wynagrodzenia za pracę rzeczywiście mogły się pojawić dopiero w latach 60. Potwierdza to zresztą rosyjskojęzyczna Wikipedia: "Новый устав сельхозартели 1956 года разрешил колхозникам самим определять размеры приусадебного участка, количество скота, находящегося в личной собственности, минимум трудодней, а обязательные поставки и натуроплаты заменил закупом. Изменились и принципы оплаты труда в колхозах: вводилось ежемесячное авансирование и форма денежной оплаты по дифференцированным расценкам труда. В 1966 г. оплата по трудодням была заменена гарантированной оплатой труда". Cytat powyższy z: https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%BE%D0%BB%D1%85%D0%BE%D0%B7

P. Kuncewicz (Legenda Europy, Warszawa 2005, s. 27) pisał odnosząc się do świata hellenistycznego: "Była to hellenizacja bardzo głęboka, skoro nawet tak odrębny i samoistny naród jak żydowski miał wielkie kłopoty z utrzymaniem swojej tożsamości. Znaczna jego część przyjęła greckie obyczaje - a to między innymi znaczyło uprawianie sportu na stadionach, oczywiście na sposób grecki, czyli całkowicie nago. W związku z tym starano się się likwidować skutki obrzezania, dokonując zabiegu odwrotnego, czegoś w rodzaju przeszczepu kawałka skóry." Słyszałem o próbach odwrócenia skutku obrzezania w dramatycznych czasach Holocaustu, kiedy jego stwierdzenie było często równoznaczne z wyrokiem śmierci. Zob. np. relację T. T. Blatta, Z popiołów Sobiboru, Wyd. Muzeum Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego, s. 59, który opisywał swoje próby naciągnięcia resztek skóry napletka. O podobnych praktykach, do tego wynikających z "mody" i dotyczących odległej starożytności - raczej nie było mi wiadome. Do tego dosyć dziwny wydaje się mi ten związek między uprawianiem sportu (obojętnie nago, czy nie) a obrzezaniem. Ryzyko odniesienia obrażeń jest dosyć zbliżone, zatem mogą wchodzić w rachubę jedynie aspekty kulturowe. Czy rzeczywiście? Czy P. Kuncewicz, autor piszący niezwykle ciekawie, ale przecież nie będący typowym historykiem starożytności, coś ubarwił, czy rzeczywiście taka "moda" istniała? I jeżeli tak, jak się miała do ówczesnej wiedzy i umiejętności w zakresie transplantacji?

A tak wracając do tematu (czyli szkorbutu). B. Bryson (W domu. Krótka historia rzeczy codziennego użytku, Poznań 2013, s. 188, przypis) napisał, że brytyjski "zarząd floty"": "(...) zdecydował się na sok z limonki, a nie z cytryny, ponieważ był tańszy (chociaż znacznie mniej skuteczny". Czy rzeczywiście: a) decydowało sknerstwo, b) limonka jest mniej skuteczna od cytryny? Chyba nie do końca tak było, w anglojęzycznej Wikipedii (hasło "Scurvy", https://en.wikipedia.org/wiki/Scurvy) mamy poniższy, dosyć wiarygodny obraz:

Będąc odważnym laikiem i nie czekając na najwybitniejszego eksperta językowego na forum (ogólnie, a w zakresie języka francuskiego to już w szczególności), pozwolę sobie wyrazić przypuszczenie, że pokrewieństwo między słowami: confire, confit i confiture jest dosyć bliskie. Zatem skoro obok confit de canard może być fruit confit, to i z sardynek można zrobić confiture.

Znalazłem ciekawy artykuł "w temacie": F. M. Hodges, The Ideal Prepuce in Ancient Greece and Rome: Male Genital Aesthetics and Their Relation to Lipodermos, Circumcision, Foreskin Restoration, and the Kynodesme, "The bulletin of the history of medicine", vol. 75/2001, s. 375–405. Wersja elektroniczna artykułu dostępna na stronie: http://www.cirp.org/library/history/hodges2/

Victoria rzeczywiście najmniejsza nie była (tonaż podawany bywa różnie, ale niewątpliwie najmniejszy był Santiago, który miał być wykorzystywany do rekonesansów - i podczas takowego zatonął podczas sztormu u wybrzeży dzisiejszej Argentyny). A o Victorii warto wspomnieć, że choć dotarła "do domu" rzeczywiście w opłakanym stanie, to z bardzo cennym ładunkiem, a potem służyła jeszcze do lat 70. XVI wieku, kiedy dopełnił się los jej i jej załogi (zaginęła bez wieści). Zob. L. Brergreen, Poza krawędź świata. Opowieść o Magellanie i jego przejmującym grozą rejsie dookoła Ziemi, Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 2014, s. 372. Kolejno: 1. Santiago zatonął pierwszy w ww. okolicznościach. 2. Concepción został spalony przez załogę (być może nieco pochopnie, z racji stanu technicznego i braku ludzi) przy jednej z wysp dzisiejszych Filipin. 3. Nieco później San Antonio wrócił do Hiszpanii, ale po tym jak "zwiał" podczas względnie pierwszej fazy wyprawy (przed jej wypłynięciem na Pacyfik). 4. Trinidad po tym, jak rozstał się z Victorią, gdyż z racji stanu technicznego musiał zostać na Molukach, popłynął (bezskutecznie) na wschód, wrócił na Moluki, dostał się tam (w opłakanym stanie) w ręce Portugalczyków i ostatecznie zatonął podczas sztormu. 5. W pełnym tego słowa znaczeniu z (zakończonej) wyprawy wróciła tylko Victoria, ewentualnie możemy - mocno na siłę - doliczyć San Antonio, który wszakże swój udział w wyprawie zakończył w Cieśninie Magellana.

Faktycznie, kiszonej kapusty Armada Molukańska na pokłady raczej nie wzięła. Ogólny wykaz prowiantu pierwotnie przez nią zabranego można znaleźć w: L. Brergreen, Poza krawędź świata. Opowieść o Magellanie i jego przejmującym grozą rejsie dookoła Ziemi, Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 2014, s. 67-69. Generalnie w witaminy, w tym C, prowiant ten - mówiąc delikatnie - nie obfitował. Ale była i ciekawostka związana z nieświadomą "profilaktyką szkorbutową": "Magellan zabrał na własny użytek konfitury i dżemy, między innymi jabłkowy. Oficerowie wzięli zaś carne de membrillo, uważaną za delikates marmoladę z pigwy. W miarę jak mijały kolejne tygodnie wyprawy, marmolada ta miała odgrywać coraz ważniejszą rolę w życiu żeglarzy, w tym samego Magellana". Cytowane z - ibidem, s. 68. "Podczas gdy marynarze chorowali i umierali [podczas przepływania Pacyfiku - uwaga Bruno W.] , Magellan, Pigafetta i kilku innych oficerów tajemniczym zbiegiem okoliczności pozostawali zdrowi (...) istniała konkretna przyczyna tego, że uniknęli szkorbutu. Oficerowie przez cały ten czas korzystali po prostu ze swoich przetworów z pigwy, nie mając pojęcia, że jest to silny środek przeciwko awitaminozie". Cytowane z - ibidem, s. 205.

Kolejna ciekawostka. Nie tak dawno rozmawialiśmy o Wilhelmie II i praktykach mających na celu ukrycie niedowładu jego ręki (zob. https://forum.historia.org.pl/topic/508-kaiser/). Chyba nie jest powszechnie znane, że nieco podobne zabiegi wizerunkowe stosowano w przypadku Kim Ir Sena (czy jak kto woli: Kim Il Sunga lub Gim Ilseonga): "Przez sto osiemnaście minut patrzyłem bez przerwy w oblicze Wielkiego Wodza. W bezpośrednim kontakcie sprawia on całkiem sympatyczne wrażenie, za co bardzo przepraszam. Nawet jego ogromny mięsak z prawej strony karku (wielki jak głowa dziecka) nadaje mu w paradoksalny sposób jakieś ludzkie cechy. (To właśnie ten mięsak jest powodem, dla którego nikt nigdy nie widział zdjęć Kim Ir Sena z prawego profilu. Jeszcze przed przyjazdem Kima do Warszawy [w 1984 r. - uwaga Bruno W.] ambasada kategorycznie poinformowała nasz protokół dyplomatyczny, że "ze względów bezpieczeństwa" fotoreporterzy polscy i zagraniczni mają bezwzględny zakaz fotografowania Wielkiego Wodza, dopóki nie otrzymają zezwolenia koreańskiej ochrony. Ona najlepiej wie, jak obstawić szefa z boków i w razie jakieś niesubordynacji własnym ciałem zasłonić ten przeklęty guz)". Cytowane z: W. Górnicki, Teraz już można. Ze wspomnień kulawego szerpy, Wrocław 1994, s. 294-295. Jest faktem, że Kim Ir Sena dosyć konsekwentnie fotografowano i filmowano en face oraz z "właściwej strony". Inna sprawa jednak, że narośli Wielkiego Wodza nie zawsze udawało się ukryć. Sam widziałem - niestety, nie wiem już przy jakiej okazji - urywki z jakiegoś północnokoreańskiego programu informacyjnego, gdzie podczas jakieś tamtejszej celebracji był widoczny i Przywódca, i jego cała szyja. A z zupełnie innej beczki: Edward VIII - krótkotrwały monarcha brytyjski - także wolał swój określony profil. I doprowadził do zmiany pewnej tradycji w tym zakresie. Oraz pojawienia się niezwykle cennych dziś monet. Zob. np.: https://www.theguardian.com/notesandqueries/query/0,5753,-1499,00.html

To był bardzo częsty zabieg. Na oficjalnych portretach niesprawnej (i krótszej) ręki "nie zauważano", na zdjęciach sam Wilhelm starał się ją "maskować". Zresztą praktykę taką zaczęli już jego rodzice. Jest znane zdjęcie przyszłego Wilhelma II z ojcem (obydwaj w kiltach). Ojciec trzyma rączkę małego Wilhelma w dosyć charakterystyczny sposób (czyli - maskując jej długość). Zob.: https://www.rct.uk/collection/2149042/the-crown-prince-of-prussia-and-prince-william-balmoral