Bruno Wątpliwy

W ramach kolejnej, beznadziejnej polemiki: Sugeruję Euklidesowi rozważenie oczywistości nader oczywistej: siły zbrojne, podporządkowane rządowi Vichy, nazywamy ogólnie i potocznie "armią Vichy" (czy, jak pewnie Euklidesie wolisz - Armée de Vichy). Niezależnie, gdzie stacjonowały (w Montpellier, Algierii, Syrii, na Madagaskarze, w Dżibuti, Indochinach itd.) i niezależnie od tego, jaka ich była wartość bojowa. Poza tym, prosiłbym o uwzględnienie faktu, że świat nie dopracował się jasnej metodologii, od jakiej wartości bojowej (czy - zdolności do prowadzenia działań) można "coś" nazwać armią. Wręcz - takiej metodologii po prostu nie ma. Na świecie istnieją (i istniały) dziesiątki sił zbrojnych państw (jeżeli pojęcie "armii" rozumiemy w tym akurat kontekście), które może nadają się jedynie do parad, czy do zwalczania opozycji. W historii było także sporo armii (w innym znaczeniu - związków operacyjnych), które nie wsławiły się zdolnością bojową, czy walecznością. Nie traciły automatycznie przez to statusu armii.`

Eugène Viollet-le-Duc - Carcassone i inne dzieła, Conrad Steinbrecht i Malbork. Wielkie, polskie dzieło rekonstrukcyjne po wojnie w Warszawie, Gdańsku, Wrocławiu itd. Nowsze projekty - Elbląg, Szczecin itp. Litwini i - dla niektórych kontrowersyjne - rekonstrukcje w Trokach, Kownie oraz zamek dolny w Wilnie. Ciekaw jestem Waszych opinii, na ile uzasadniona jest ingerencja w architektoniczne relikty przeszłości, na ile ich "rekonstrukcja". Czy jest - jakakolwiek - granica między przywracaniem piękna dawnego otoczenia architektonicznego, a zamkami Śpiącej Królewny rodem z Disneylandu?

W sumie, to bonapartystą był - znany nam z innej dyskusji - Edward VII. Według Barbary W. Tuchman ("The Guns of August" - "Sierpniowe salwy") - już jako bardzo młody człowiek miał powiedzieć Napoleonowi III, że tenże ma ładny kraj i chciałby być jego synem. Co prawda o pochodzeniu Napoleona III coś tam plotkowano, ale prawdopodobnie był on jednak z "tych" Bonapartych. A Edward do tego intensyfikował relacje brytyjsko-francuskie na różnych płaszczyznach i do tego naśladował samego Napoleona I jeżeli chodzi o aktywność wobec płci pięknej. Z tym, że chyba udało mu się zdecydowanie wyżej zawiesić poprzeczkę.

O tym już pisałem: "Przetrzymanie" zakładników mogło być jak najbardziej własną inicjatywą Iranu. Cartera mieli powodu nie lubić. Za wcześniejszą przyjaźń z szachem, za udzielenie mu gościny w USA (nie wnikam w szczegóły - tak naprawdę Carter udzielił gościny niechętnie i była ona "taka sobie"), za próbę odbicia zakładników. Poza tym, po wyborach Carter był już prezydentem schyłkowym. A wkrótce - politycznym emerytem. Z punktu widzenia Irańczyków - nawet, jeżeli nie było żadnego dealu ze sztabem Reagana - prezent dla nowej administracji był dosyć sensownym rozwiązaniem. Od Reagana mogli coś jeszcze uzyskać, od Cartera już nic. A jest jeszcze jeden, ważny element układanki. 22 września 1980 roku Irak uderza na Iran. Przy całej niechęci do USA, Irańczycy muszą brać pod uwagę to, że ich sprzęt wojskowy, pochodzący rzecz jasna z okresu rządów szacha, jest co do zasady zachodniej, w tym - w istotnej części - amerykańskiej proweniencji. I np. jakieś dostawy amunicji, czy części zapasowych by się jednak przydały. Zwolnienie zakładników mogło być sygnałem dla nowej administracji - "da się z nami robić interesy". I jest faktem, że nowa administracja takie interesy z Iranem w przyszłości robiła, niezależnie od tego, iż zasadniczo popierała w tej wojnie Saddama. Czyli Irańczykom ten gest wobec Reagana, niezależnie jakie było jego podłoże - jednak się opłacił.

Jeszcze jedna refleksja mi przyszła do głowy. Oczywiście, oparta jedynie na założeniu zdroworozsądkowego myślenia, gdyż nadal niczego nie jestem w stanie udowodnić. Otóż, wyjście na jaw konszachtów sztabu Reagana z Irańczykami - w ówczesnej sytuacji - oznaczało dla Reagana definitywną śmierć polityczną przed wyborami, w których i tak miał duże szanse na wygraną. Miło, że był "teflonowy", taka afera miałaby ciężar gatunkowy chyba gorszy niż Watergate, bo równoznaczny ze zdradą kraju. Byłoby to zatem działanie samobójcze, o co jednak go nie posądzam. Chyba, że jakiś sztabowiec wpadł w miarę samodzielnie na "genialny" pomysł. Ale to założenie nieco na wyrost - bo niby dlaczego miałby wpadać, jeżeli główny kandydat o tym nie miałby pojęcia, zatem mógłby być problem z ewentualnymi fruktami dla pomysłodawcy?

Oczywiście, nie jestem w stanie zweryfikować wyżej opisywanych faktów. Pewne poszlaki są, chociażby te wskazane na podanej przeze mnie stronie, ale między "pewnymi poszlakami" a prawdą jest jeszcze daleka droga. Jest jasne, że dla Reagana zwolnienie zakładników przed dniem wyborów byłoby bardzo nieprzyjemną niespodzianką, gdyż jednym z gwoździ do politycznej trumny Cartera była żałosna w skutkach operacja ich odbicia ("Eagle Claw"). Powrót zakładników w glorii i ich uroczyste przywitanie przez Cartera - to mogło mieć wpływ na wynik wyborów. Aczkolwiek, trzeba pamiętać, że w listopadzie 1980 r. Reagan wygrał z bardzo dużą przewagą (jak na warunki amerykańskie i fakt, że nie był wówczas prezydentem ubiegającym się o drugą kadencję), a zakładnicy byli tylko jednym z powodów, dla których wygrał. Jest także faktem, że administracja Reagana wyczyniała w sprawie Iranu różne, dosyć dziwne i nader kontrowersyjne rzeczy (np. Iran-Contras). Natomiast, przetrzymanie zakładników, aż do momentu złożenia przysięgi przez Reagana mogło być po prostu zemstą Irańczyków na Carterze i sygnałem do nowej administracji - "z wami o pewnych sprawach możemy pogadać" (np. o broni, czy częściach zapasowych dla irańskiej techniki wojskowej, kupionej za czasów szacha). Sam Carter w swoich wspomnieniach sugeruje, że Reagan nie miał wielkiego pojęcia o sprawie zakładników. Fakt, Reaganowi zdarzało się "wyłączyć", czy pleść bzdury, ale raczej nieprawdopodobne jest to, aby wykazywał się aż taką indolencją w tak ważnej sprawie. Może chciał po prostu okazać lekceważenie Carterowi, może bał się, że powie mu coś za dużo. Kto wie? W każdym razie, podaję stosowny cytat: "Tuż przed objęciem przez Reagana urzędu prezydenta toczyły się zakulisowe negocjacje w sprawie uwolnienia amerykańskich zakładników przetrzymywanych w Teheranie. (…) Carter zadzwonił do prezydenta-elekta Reagana, aby poinformować go o aktualnym stanie negocjacji w tej sprawie. W czasie kiedy Carter rozmawiał z Reaganem przez telefon, w Gabinecie Owalnym byli obecni jego najbliżsi współpracownicy. Kiedy Carter odłożył słuchawkę, Hamilton Jordan zapytał: >>I co Reagan powiedział?<< Carter odrzekł: >>Poinformowałem go o sytuacji zakładników. Cały czas tylko słuchał, a kiedy skończyłem, zapytał: 'O jakich zakładnikach pan mówi?'<<". Za: L. Pastusiak, Anegdoty prezydenckie, Warszawa 2001, s. 333.

O tym już było na forum - Stalinowi bardzo często przypisuje się powiedzenie: "Śmierć jednego człowieka - to tragedia. Śmierć milionów ludzi - to statystyka". W internecie można znaleźć mnóstwo wypowiedzi osób, które uważają, że jest to autentyczny cytat, którym Stalin "usprawiedliwiał" swoje zbrodnie. W rzeczywistości prawdopodobnie Stalin nigdy tego nie powiedział (przynajmniej nie przy świadkach, którzy by tą wypowiedź zapamiętali). Zresztą, Stalin zazwyczaj uważał na to, co mówi przy świadkach. Słowa te pochodzą z eseju Kurta Tucholsky'ego z początku lat 30., a potem zostały użyte w powieści Ericha Marii Remarque'a "Czarny obelisk". A zostały napisane pod wpływem rzezi I wojny światowej.

Z krainy intensywnego upamiętniania (KRLD). Na wzgórzu Mansudae pierwotnie stał jeden, wielki, brązowy pomnik - Kim Ir Sena (posługuję się tradycyjnym zapisem). Potem - dodano do niego pomnik Kim Dzong Ila. Zatem, w kwietniu 2012 roku (101 rok według kalendarza Dżucze), w obchody Dnia Słońca (rocznica urodzin Kim Ir Sena) obok Wielkiego Ojca, pojawił się Wielki Syn. Coś jednak poszło nie tak. Jesienią 2012 rozpoczęto przy pomnikach jakieś prace, a w lutym 2013 Syn objawił się w nowej postaci. Operacja polegała na zastąpieniu (na pomniku Kim Dzong Ila) pierwotnego krótkiego płaszcza - kurtką. Widać upamiętnienie przy pomocy typowego stroju, w który ubrany Drogi Przywódca pojawiał się wśród ludu - było bardzo ważne. Poniżej link do zdjęcia: 1) pierwotny (jeden) pomnik, 2) Kim Dzong Il w płaszczu, 3) Kim Dzong Il w kurtce. https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/0e/Laika_ac_Mansu_Hill_Changes_%2811976484824%29.jpg Uważny obserwator zauważy, że w roku 2012 skorygowano też postać Wiecznego Prezydenta. Kim Ir Sen pierwotnie był nieco młodszy, a spod płaszcza wystawał mu "ubiór Mao". Teraz jest nieco dostojniejszy (o ile to możliwe), pod płaszczem ma garnitur i nieco starszą twarz. Oraz okulary i uśmiech. W sumie, to taki pomysł ze zmienianiem wyglądu postaci na pomnikach jest całkiem niezły. Do zastosowania wszędzie, także w Polsce - np. przez dwadzieścia lat pomnik przedstawia Wybitną Postać w garniturze, przez następne dziesięciolecia - w mundurze, by wreszcie - dojść do stroju ludowego. A na poważnie - znamy jakieś inne przykłady weryfikacji wyglądu upamiętnianej pomnikiem postaci?

Sprawa jest tu omówiona: https://en.wikipedia.org/wiki/October_Surprise_conspiracy_theory

Prof. Wieczorkiewicz niewątpliwie umiał ciekawie opowiadać o historii. Nie oznacza to wszakże, że się nie mylił, czy nie formułował poglądów dalece dyskusyjnych (to zresztą w sumie jest przypadłością chyba każdego pasjonata historii). Jednym z założeń Wieczorkiewicza było to, że opowieść o historii nie powinna być nudna. Tym należy pewnie tłumaczyć to, że "rzucał się"" na każde ciekawostki i smaczki. Od perwersji seksualnych Katarzyny Wielkiej, przez różne nie do końca potwierdzone fakty II-ej wojny, po pochodzenie Stalina. Kwestia rzekomego ojcostwa Przewalskiego (także w aspekcie genetycznym) została omówiona w dyskusji na tym forum już wcześniej (niestety "zniknęło" tam wspomniane hasło z rosyjskiej Wikipedii, w którym omawiano m.in. fakt, że Przewalskiego nie było w odpowiednim czasie w Gruzji, czy haplogrupy, ale pewnie gdzieś efekty tych badań są, czy to w rosyjskiej Wikipedii, czy rosyjskim internecie). Podejrzenia i plotki odnośnie do pochodzenia Stalina oczywiście były. Taka postać siłą rzeczy implikuje plotki. Istnieje nawet teoria (jeżeli dobrze pamiętam, przewija się ona chyba nawet u wzmiankowanego wyżej Nodija), że sam Stalin plotkę o Przewalskim rozpowszechnił, bo wolał być synem wybitnego ojca, a nie pijaka-sadysty. Wódz jednak nie przewidział, że wówczas pojawi się dodatkowa plotka, iż jego matka była prostytutką (czy "kobietą upadła"). Wszystko to jedynie opowieści. Na dzień dzisiejszy wiemy, iż Stalin szanował matkę do końca jej dni i nie ma żadnych dowodów na to, że nie był dzieckiem Beso i Keke, aczkolwiek taty Wissariona na pewno miło nie wspominał. W sumie to - w bardzo ogólnych zarysach - nieco podobna historia, jak z Hitlerem. Ten również mamusię wielbił, tatusia nie cierpiał. Ale dobre prowadzenie się Klary i ojcostwo Aloisa są raczej bezdyskusyjne.

W swoim niepowtarzalnym stylu z książką pani Beeton "rozprawia się" Bill Bryson (W domu. Krótka historia rzeczy codziennego użytku, Poznań 2013, s. 93-96). Generalnie chodzi mu o następujące sprawy: 1. Choć w książce jest mowa o zarządzaniu, olbrzymia większość stron książki poświęcona jest gotowaniu. 2. Większość przepisów kulinarnych nie była jej autorstwa. Gorzej - "Można u niej znaleźć całe fragmenty przepisane słowo w słowo z autobiografii Florence Nightingale i książki Elizy Acton" (ibidem, s. 95). 3. Książka jest napisana niestarannie. Autorka chociażby raz przemawia głosem kobiety, raz - mężczyzny (co prawdopodobnie wynika z faktu, że bezrefleksyjnie kopiowała także przepisy nadesłane od czytelników). 4. Z powodów wskazanych wyżej, autorce brakuje konsekwencji - na tej samej stronie potrafi opisać ogólnie pomidor jako posiadający różne, groźne właściwości, by nieco poniżej (podając przepis) zachwalać, jaki to pomidor jest zdrowy. 5. Niektóre zagadnienia (np. "zupa żółwiowa") - są nieproporcjonalnie rozbudowane. Inne - potraktowane minimalistycznie. 6. Generalnie, wiele produktów i potraw (szczególnie egzotycznych, choć nie tylko) jest dla niej bardzo podejrzanych i potencjalnie zagrażających zdrowiu. Pani Beeton nie ufa m.in.: mango, homarom, ziemniakom, żółtemu serowi, pomidorom (niekonsekwentnie), lodom i zimnym napojom. 7. Ogólnie sprawia wrażenie, że Isabella Beeton serdecznie nie znosiła gotować, a prowadzenie domu rozpatrywała w kategoriach działań wojennych. Tak, czy inaczej Pani Beeton w dosyć młodym wieku (zmarła mając lat 29, Mrs Beeton's Book of Household Management zaczęła publikować w odcinkach, mając lat bodajże 23), udało się stworzyć dzieło o fundamentalnym znaczeniu dla kolejnych pokoleń. Bryson twierdzi, że to m.in. dlatego, iż książka ma szeroki zakres tematyczny (choć była głównie o gotowaniu, to Beeton zajęła się m.in. także: usuwaniem piegów, leczeniem jąkania i pleśniawek, ratowaniem porażonych piorunem, przystawianiem pijawek, czy zwalnianiem służących) i jest napisana bardzo autorytatywnym tonem, nie zakładającym żadnych sprzeciwów i wątpliwości. Zainteresowanym udzielono jasnych wytycznych (no powiedzmy - vide nieszczęsny pomidor, który był zarówno zdrowy, jak i wywołujący zawroty głowy oraz wymioty).

No to Edward Stanisławowicz Radziński nie jest konsekwentny. A raczej - cytat ze s. 28 (Stalin, Warszawa 1996) został przywołany bez kontekstu (to wypowiedź nie samego Radzińskiego, tylko przytoczenie z listu Nodija). A kontekst jest dalej na tej stronie i na następnych (fragmenty: "Prawda o matce", "Dzieciństwo. Bić!"). Tenże Radziński ze s. 30: "Oczywiście, że pijak Beso był prawdziwym ojcem Stalina - wystarczy porównać wizerunki ojca i syna. Inaczej być nie mogło - Keke była uczciwą, religijną dziewczyną". Zresztą krótki cytat nie oddaje też sensu wypowiedzi Nodija.

Batalion francuski, który walczył w Korei (Bataillon français de l'ONU) nie był batalionem Legii Cudzoziemskiej. Służyli w nim byli legioniści, ale stanowili tylko część żołnierzy (najwięcej w trzeciej kompanii, w której dominowali byli spadochroniarze i byli legioniści). Hiszpańskiej Legii Cudzoziemskiej w Korei też nie było.

Nieco inne dane znalazłem w: A. M. Kacowicz, P. Lutomski (red.), Population Resettlement in International Conflicts. A Comparative Study, Lexington Books 2007, s. 58-59. Zgodnie z tym źródłem, po "wojnie zimowej" pozostał po stronie radzieckiej 1% miejscowej ludności. Po "wojnie kontynuacyjnej" (w czasie której istotna część mieszkańców powróciła do swoich domów) - pozostało po radzieckiej stronie granicy 5.000 mieszkańców finlandzkiej Karelii.

Po "wojnie zimowej" (i pokoju moskiewskim z marca 1940 r.) ludność terytoriów utraconych przez Finlandię na rzecz ZSRR właściwie w całości ewakuowała się do Finlandii. Interesuje mnie - czy ktokolwiek pozostał? Czy znamy jakiekolwiek świadectwa, relacje o tym, że ktokolwiek z mieszkańców finlandzkiej Karelii wybrał świadomie władzę radziecką? Ja takich relacji jeszcze nie spotkałem. Czyżby ewakuacja była 100-procentowa? Uwaga: nie chodzi mi o osoby narodowości fińskiej, karelskiej, czy wepskiej, które przed rokiem 1940 mieszkały na terenach ZSRR.

Znalazłem jakiekolwiek dane na temat liczby pozostałych na miejscu mieszkańców ziem oddanych po "wojnie zimowej" przez Finlandię ZSRR: "(…) około 400 tysięcy osób odeszło z cofającą się armią fińską, a na >>wyzwolonych terenach<< pozostało nie więcej niż dwa tysiące >>rdzennych mieszkańców<<". Za: M. Sołonin, 25 czerwca. Głupota czy agresja, Poznań 2914, s. 18. Ibidem - w przypisie 41 źródło tej informacji. Ja spotkałem się z danymi 410-422.000 ewakuowanych, zatem dosyć zbliżonymi do powyższych. Dodajmy, że całkowicie dobrowolnie wybrali oni opuszczenie swojej ziemi ojczystej, gdyż traktat pokojowy nie zobowiązywał Finlandii do przeprowadzenia takiej operacji. Życie w ZSRR wybrało zatem najwyżej 0,5% mieszkańców oddanych przez Finlandię ziem.

Przewija się ta opinia przez literaturę historyczną (chociażby już cytowany przeze mnie O. Terlecki pisał, że Beck "nie pamiętał", że Rumunia ogłosiła neutralność), ale nie jestem pewien, czy jest uzasadniona. Inna sprawa, że Beck rzeczywiście ciągle pewnie postrzegał Rumunię w kategoriach sojusznika (i to tradycyjnie "młodszego brata" - to był zresztą pewnie jeden z powodów, dla których Rumuni nie zamierzali poruszać nieba i ziemi, aby mu pomóc). Sprawa wojskowych jest jasna, neutralność zasadniczo wyklucza ich przepuszczanie, powinni zostać internowani. Natomiast, trudno mi odtworzyć w pamięci jakiekolwiek normy, czy powszechnie obowiązujące zwyczaje prawnomiędzynarodowe, które mogłyby mieć zastosowanie w przypadku władz cywilnych. Można właściwie stwierdzić, że to Rumunia stworzyła w tym zakresie pewien istotny precedens. To co jest jasne, to to, że kraj neutralny nie powinien traktować w sposób uprzywilejowany żadnej strony. Tu trudno mówić o faworyzowaniu Polaków, bo przecież Niemcy nie zwrócili się o prawo przejazdu dla swojego rządu i nie można zakładać, że byłoby to im odmówione. Po drugie, jest jasne, że podczas tranzytu przejeżdżający przez państwo neutralne powinni powstrzymać się od wszelkich działań, które mogłyby zostać uznane za godzące w neutralny status państwa tranzytu. Tu akurat Polacy postąpili nierozważnie i posłużyło to Rumunom jako pretekst (choć do internowania i tak by pewnie doszło). W mojej ocenie, jeżeli powyższe dwa warunki byłyby spełnione, można by mówić o zachowaniu neutralności. Aczkolwiek, ostateczną odpowiedź i tak udzieliłaby praktyka (na przykład wrzask Niemców, czy ZSRR, że łamany jest status neutralny Rumunii). Pobóg-Malinowski (op. cit. s. 70-71) bardzo ostro rozprawia się z ambasadą polską w Bukareszcie, uznając ją za winną "spisku" (który miał ułatwić internowanie polskich władz). Według niego (s. 70): "Stojący na czele ambasady w Bukareszcie Roger Raczyński do grona inicjatorów raczej na pewno nie należał. Może nawet nie wiedział nic o wstępnej fazie przygotowań (…) ale ostatecznie stanął Raczyński po stronie przewrotu (…)". Niezależnie od tego, czy w pełni uwierzymy impulsywnemu Pobogowi, niewykluczone, że Roger Raczyński wolał się przedstawić w pozytywnym świetle i zwalić na Becka całe odium ("Beck nic sam nie załatwił, a mnie wysłał"). I np. uniknąć pytań, dlaczego sam nie działał skuteczniej (choć oczywiście dziś wiemy, że nikt z Polaków nie był w stanie zmienić losu naszych władz), czy wreszcie - dlaczego unikał spotkania z Beckiem w Czerniowcach (miło, że tam miał na rząd polski czekać)?

Skoro tam była dżungla, to może Euklides nie pamięta nie tylko autora i tytułu, ale też miejsca akcji?

Trochę niejasna jest dla mnie druga rozmowa Grigorcei z Beckiem (po południu 17 września). To znaczy - co dokładnie wówczas Grigorcea powiedział. Pobóg-Malinowski, na podstawie relacji Alexandre Creatzianu (to jest mniej więcej to, co cytowałeś) pisze już o "nieoficjalnym" przejeździe. Z drugiej strony, nie słyszałem o jakimś niepokoju, czy reakcji Becka, zatem zakładam, że zorientował się w sytuacji dopiero 18-go rano. A może po prostu w rozgardiaszu ewakuacji nie miał już jak zareagować, a nawet - nie miał kogo wysłać z misją do władz rumuńskich. Roger Raczyński wyjechał już z Kut pewnie nieco po południu 17-go, zatem raczej przed drugą rozmową z Grigorceą. W. Pobóg-Malinowski, Najnowsza historia polityczna Polski 1864-1945, t. III, Londyn 1960 (reprint tego wydania), s. 58, 70.

Chodzi o poranną rozmowę 17-go września. Nie znam dokładnie godziny, ale jej ramy czasowe określa: a) godzina mniej więcej szósta, kiedy Beck dowiaduje się o wkroczeniu wojsk radzieckich, b) potem w Kołomyi spotyka się ze Śmigłym i Sławojem, c) następnie w Kutach z Mościckim, d) po tej rozmowie następuje omawiane tu spotkanie z ambasadorami: rumuńskim, francuskim i tureckim [spotkanie było raczej w Kutach, wyżej błędnie napisałem, że w Kołomyi. Która była godzina? Pewnie gdzieś około 10-11.], e) już po południu odbywa się spotkanie w Kutach z Mościckim, Śmigłym i Sławojem. Jeżeli Beck nie konfabulował, to uzyskał ze strony rumuńskiego ambasadora zapewnienie złożone w imieniu króla. Czy ambasador działał całkowicie z własnej inicjatywy? Nie sądzę, aby w takiej sytuacji był skłonny do nadmiernej samodzielności. Wykonywał zatem pewnie jakieś wcześniejsze wskazówki, instrukcje, czy ustalenia - choć oczywiście za chwilę mogły się one stać przestarzałe. Jak już pisałem, czas biegł szybko. Odmienne instrukcje dla Grigorcei o godz. 13 są bardzo prawdopodobne. Roger Raczyński pisał bodajże, że rząd rumuński obradował nad "polskim zagadnieniem" od godz. 11-tej. Zatem 13-ta jako godzina zmiany (czy wykrystalizowania) stanowiska jawi się jako oczywista. Tyle, że kilka godzin wcześniej ambasador dał Beckowi do zrozumienia coś innego. Z tego co wiem, Grigorcea pojawił się u Becka z informacją/żądaniem, że polscy oficjele mają występować w roli osób prywatnych 18-go wczesnym rankiem. Prawdopodobnie zatem, od rana 17 do rana 18-go Beck był przekonany, że jednak wynegocjował droit de passage. I nie jest mi wiadome, aby ktoś z rumuńskiej strony informował go - do ranka 18-tego - że jest inaczej.

Dialekty z Yorkshire, a w szczególności dialekty (i akcenty) szkockie są na tyle charakterystyczne, że nawet osoba znająca tylko biernie język angielski, ale względnie "osłuchana" może je rozpoznać. W szczególności powinna zorientować się, że Szkoci zostali zastąpieni "kimś innym". Czy po drugiej stronie frontu były takie osoby? Wykluczyć nie można, a wręcz to jest dosyć prawdopodobne. Pytanie tylko - ile takich osób było konkretnie do dyspozycji strony północno/chińskiej i jak wyglądało nasycenie nimi frontu, a w szczególności tego odcinka? Prowadzenie nasłuchu radiowego przez osoby, które nie znały w miarę dobrze języka angielskiego byłoby raczej przedsięwzięciem bez sensu. A skoro powinny znać ten język, to nawet, jeżeli całkowicie im były obce regionalne różnice, to powinny się zorientować, że jedna oryginalna wymowa zastąpiła drugą. A tak, czy inaczej, Brytyjczycy wychodzili pewnie z założenia "strzeżonego, Pan Bóg strzeże". W innej wersji - "ostrożności nigdy za wiele", czy "należy dmuchać na zimne".

W sensie finalnym oczywiście nie - bo przecież ich internowali. Sama sprawa negocjacji jest natomiast - w mojej ocenie - złożona. Chyba najbardziej poprawną odpowiedzią byłaby taka: Beck był święcie przekonany (na podstawie wypowiedzi ambasadora Grigorcei), że takie prawo uzyskał. Być może Grigorcea też miał to na myśli, gdy zapewniał sui temporis Becka, być może nawet sam król Rumunii rankiem 17 września myślał tak samo jak Beck, tyle, że czas od ranka 17 września biegł bardzo, bardzo szybko. Wieczorkiewicz napisał po prostu, że "(…) Beck w zamian za odstąpienie od udzielenia obligatoryjnego w wypadku napaści ZSRS pomocy zbrojnej, co wynikało jednoznacznie z konwencji wojskowej, wynegocjował z rządem tego kraju droit de passage, uznaną w prawie międzynarodowym możliwość nieskrępowanego przejazdu na terytorium innego, neutralnego państwa". P. Wieczorkiewicz, Historia polityczna Polski 1935-1945, Warszawa 2005, s. 99. Sam Beck napisał (wydarzenia opisywane miały miejsce jeszcze w Kołomyi): "Niezwłocznie potem zjawił się odszukany ambasador rumuński; ambasadorowie francuski i turecki oczekiwali na mnie już na miejscu. Ambasador rumuński, z którym chciałem ułożyć warunki naszego przyjazdu prze Rumunię, uprzedził mnie, oświadczając w imieniu króla Rumunii, że król Karol ofiarowuje nam, Prezydentowi i rządowi hospitalité ou droit de passage" (…) Ambasador rumuński usłyszał przy okazji od Becka, iż rząd polski w zrozumieniu trudnej sytuacji, w której znalazła się Rumunia, nie żąda od niej wykonania sojuszu, ale liczy na życzliwe potraktowanie tranzytu władz polskich przez terytorium rumuńskie. Grigorcea jeszcze raz złożył solenne zapewnienie". Cytowane za: O. Terlecki, Pułkownik Beck, Kraków 1985, s. 345. Cóż, deklaracje Grigorcei były dosyć jednoznaczne, może jedynie polski minister spraw zagranicznych powinien się zastanowić nieco nad słówkiem "ou". Ale przecież tak solennie zapewniany mógł uznać, że wybór w tej alternatywie należy do Polaków. Polityka, to mało moralności i brak sentymentów. Co byś zrobił na miejscu Rumunów? Masz Polaków, którzy choć są przyjaciółmi nie mają w tej chwili żadnej siły i żadnego znaczenia. Na swoich granicach masz prawie wszędzie zagrożenie (z wyjątkiem granicy z Jugosławią). Francja, Niemcy, ZSRR naciskają. Zaryzykowałbyś wojnę dla Mościckiego, Sławoja i Becka?

Formalnie Rumunia była sojusznikiem Polski i w momencie, gdy ZSRR uderzył na Polskę - powinna przyjść Polsce z pomocą. Oczywiście, biorąc pod uwagę, iż los Polski był już w tym momencie kompletnie przesądzony i to, że sytuacja była niejasna z punktu widzenia prawnomiędzynarodowego (tj. nie było formalnie stanu wojny między ZSRR i RP), trudno było oczekiwać od Rumunii, że poświęci się na ołtarzu sprawy polskiej. Mając to na względzie, Polacy zwolnili Rumunię z obowiązku wykonania zobowiązań sojuszniczych (których i tak by nie wykonała) i Beck uzyskał "w zamian" od Rumunów droit de passage, czyli możliwość przejazdu przez terytorium Rumunii. Pod naciskiem Francuzów, Niemców i ZSRR, zobowiązanie do udostępnienia droit de passage zamieniło się w internowanie. Taki był los słabych, pokonanych i mocno nielubianych (przez sojuszniczych Francuzów).

Piłsudski - według własnych słów - "jechał czerwonym tramwajem socjalizmu aż do przystanku Niepodległość, ale tam wysiadł". Faktycznie w 1926 lewica, nawet ta skrajna uważała Piłsudskiego za "swojego", ale też bardzo szybko się rozczarowała. Jaka to była dyktatura? W mojej ocenie bez wyraźnego oblicza ideologicznego, choć sam obóz piłsudczykowski miał różne odcienie. Typowy system patronażu, sprowadzający się do założenia - lepiej, jak będziemy rządzić i trzymać za twarz my (do czasu dekompozycji obozu sanacyjnego - sam Marszałek), niż kto inny. Wszystko to oczywiście polane państwowotwórczo-mocarstwowo-patriotycznym sosem na bazie kultu osoby Marszałka.

Sprawa prosta, na Rumunię (która przecież nie była żadnym mocarstwem, a wokół niej sąsiedzi już ostrzyli zęby na jej terytoria) naciskali: 1) Niemcy, 2) ZSRR, 3) Francja. Nic dziwnego, że miłość do sanacyjnej, pokonanej Polski im szybko przeszła i pod błahym pretekstem (powielenie orędzia Mościckiego po przekroczeniu granicy rumuńskiej) - internowali nasze władze.