Armia litewska 1649-1675

[Kadrinazi]

Może kogoś zainteresuje - wrzucam ilość jednostek poszczegolnych formacji w armii litewskiej w okresie 1653-1675 (z niewielkimi lukami, gdzie nie mam danych). Pokłosie mojego grzebania w danych pod projekt wargamingowy, ale interesująca, zwłaszcza gdy się skonfrontuje z armią koronną (ktorą też opracowuję).

Specyficzną kwestią był podział wojska litewskich na dwie dywizje – pod hetmanem wielkim i hetmanem polnym. W miarę możliwości starałem się rozpisać listy armijne według takiego podziału, gdyż dywizje działały na odrębnych teatrach działań.

W przypadku rajtarii, dragonii i piechoty cudzoziemskiej posługuję się czasami określeniem ‘jednostka’ – wynika to z faktu, że nazwa regiment/skwadron/kompania używana jest w źrodłach wymiennie. W miarę możliwości staram się dodać komentarz o jakie jednostki mi chodzi. Używam określenia ‘kompania’ chociaż w przypadku rajtarii i dragonii spotyka się też nazwę ‘chorągwi’

Używam też określenia ‘jazda kozacka’, gdyż taką nazwę wciąż spotyka się w materiałach. Jeżeli jednostka określana jest jako pancerna lub petyhorska będzie to odnotowane

Wykaz skrótów:

- reg. – regiment

- ch. – chorągiew

- skw. – skwadron

- komp. –kompania

- p/w – piechota polska/węgierska

I. Litewska armia polowa (bez garnizonów) według popisu z września 1653 roku:

- 3 ch. husarii

- 4 jednostki rajtarii (1 reg. i 3 skw./komp.)

- 26 ch. kozackich

- 9 ch. tatarskich

- 11 jednostek dragonii (w tym 3 silne regimenty)

- 9 jednostek piechoty niemieckiej (w tym 4 regimenty)

-7 ch. piechoty polskiej/węgierskiej

II. Armia polowa latem 1654 roku:

- 3 ch. husarii

- 4 jednostki rajtarii (1 reg. i 3 skw./komp.)

- 26 ch. kozackich

- 9 ch. tatarskich

- 3 reg. i 6 kompanii dragonii

- 2 reg. i 6 kompanii piechoty niemieckiej

- 7 ch. piechoty polskiej/węgierskiej

III. Dywizja lewego skrzydła (hetmana polnego Wincentego Gosiewskiego) – jesień 1654 roku:

- 3 ch. husarii

- 11 ch. kozackich

- 4 ch. tatarskie

- 1 reg. i 3 kompanie rajtarii

- 2 reg. i 3 kompanie dragonii

- 1 reg. piechoty niemieckiej

- 2 ch. piechoty polskiej/węgierskiej

IV. Dywizja prawego skrzydła (hetman wielkiego Janusza Radziwiłła) – początek kampanii zimowo-wiosennej 1655 roku:

- 3 ch. husarii

- 17 ch. kozackich

- 6 ch. tatarskich

- 1 reg. i 2 komp. rajtarii

- 3 reg. i 5 komp. dragońskich

- 1 reg. i 2 komp. piechoty niemieckiej

- 5 ch. piechoty p/w

V. Dywizja lewego skrzydła (hetmana polnego Wincentego Gosiewskiego) – początek kampanii zimowo-wiosennej 1655 roku:

- 3 ch. husarii

- 9 ch. kozackich

- 5 ch. tatarskie

- 1 reg. i 1 kompania rajtarii

- 1 reg. i 2 kompanie dragonii

- 1 ch. piechoty polskiej/węgierskiej

VI. Posiłkowy korpus koronny w armii litewskiej 1654-1655:

- regiment pieszy gwardii JKM

- 1 reg. piechoty niemieckiej

- regiment dragonii gwardii JKM

- 1 reg. dragonii

- regiment rajtarii gwardii JKM

- 4 reg. i 1 komp. rajtarii

- 6 (lub 8) ch. tatarskich

VII. Dywizja lewego skrzydła (hetmana polnego Wincentego Gosiewskiego) – wiosna - lato 1656 roku:

- 1 ch. husarii

- 4 ch. kozackie (w tym pancerna hetmana)

- 3 ch. tatarskie

- 1 reg. i 2 kompanie dragonii

VIII. Dywizja prawego skrzydła (hetmana wielkiego Pawła Jana Sapiehy) – przełom 1655 i 1656 roku:

- 2 ch. husarii

- 32 ch. kozackie

- 13 ch. tatarskich

- 1 reg. i 5 komp. dragonii

- 3 komp. piechoty niemieckiej

- 3 ch. p/w

IX. Dywizja prawego skrzydła (hetmana wielkiego Pawła Jana Sapiehy) – druga połowa 1656 roku:

- 3 ch. husarii

- 34 ch. kozackie

- 12 ch. tatarskich

- 1 reg. i 6 komp. dragonii

- 3 komp. piechoty niemieckiej

- 4 ch. p/w

X. Dywizja lewego skrzydła (hetmana polnego Wincentego Gosiewskiego) – druga połowa 1656 roku:

- 2 ch. husarii

- 14 ch. kozackich (w tym pancerna hetmana)

- 5 ch. tatarskich

- 6 jednostek rajtarii (skw./komp.)

- 1 reg. i 17 komp. dragonii

XI. Dywizja prawego skrzydła (hetmana wielkiego Pawła Jana Sapiehy) – pierwsza połowa 1657 roku:

- 3 ch. husarii

- 34 ch. kozackie

- 14 ch. tatarskich

- 1 reg. i 12 komp. dragonii

- 3 komp. piechoty niemieckiej

- 4 ch. p/w (+ nadworna chorągiew hetmańska, zapewne na jego żołdzie)

XII. Dywizja lewego skrzydła (hetmana polnego Wincentego Gosiewskiego) – pierwsza połowa 1657 roku:

- 2 ch. husarii

- 12 ch. kozackich (w tym pancerna hetmana)

- 5 ch. tatarskich

- 13 jednostek rajtarii (skw./komp.)

- 3 reg. i 20 komp. dragonii

- 2 komp. piechoty niemieckiej

- 2 ch. p/w

XIII. Dywizja prawego skrzydła (hetmana wielkiego Pawła Jana Sapiehy) – druga połowa 1657 roku:

- 3 ch. husarii

- 36 ch. kozackich

- 14 ch. tatarskich

- 1 reg. i 14 komp. dragonii

- 3 komp. piechoty niemieckiej

- 4 ch. p/w

XIV. Dywizja lewego skrzydła (hetmana polnego Wincentego Gosiewskiego) – druga połowa 1657 roku:

- 2 ch. husarii

- 13 ch. kozackich (w tym pancerna hetmana)

- 5 ch. tatarskich

- 20 jednostek rajtarii (skw./komp.)

- 3 reg. i 21 komp. dragonii

- 7 komp. piechoty niemieckiej

- 2 ch. p/w

XV. Dywizja prawego skrzydła (hetmana wielkiego Pawła Jana Sapiehy) – pierwsza połowa 1658 roku:

- 3 ch. husarii

- 36 ch. kozackich

- 14 ch. tatarskich

- 2 reg. i 14 komp. dragonii

- 3 komp. piechoty niemieckiej

- 4 ch. p/w

XVI. Dywizja lewego skrzydła (hetmana polnego Wincentego Gosiewskiego) – pierwsza połowa 1658 roku:

- 2 ch. husarii

- 12 ch. kozackich (w tym pancerna hetmana)

- 5 ch. tatarskich

- 17 jednostek rajtarii (skw./komp.)

- 3 reg. i 19 komp. dragonii

- 7 komp. piechoty niemieckiej

- 2 ch. p/w

XVII. Dywizja prawego skrzydła (hetmana wielkiego Pawła Jana Sapiehy) – druga połowa 1658 roku:

- 3 ch. husarii

- 35 ch. kozackich

- 14 ch. tatarskich

- 3 reg. i 16 komp. dragonii

- 3 komp. piechoty niemieckiej

- 4 ch. p/w

XVIII. Dywizja lewego skrzydła (hetmana polnego Wincentego Gosiewskiego, po wzięciu go do niewoli pod Werkami pod komendą Samuela Komorowskiego) – druga połowa 1658 roku:

- 3 ch. husarii

- 14 ch. kozackich

- 5 ch. tatarskich

- 14 jednostek rajtarii (skw./komp.)

- 3 reg. i 20 komp. dragonii

- 1 reg. i 7 komp. piechoty niemieckiej

- 2 ch. p/w

XIX. Dywizja prawego skrzydła (hetmana wielkiego Pawła Jana Sapiehy) – pierwsza połowa 1659 roku:

- 2 ch. husarii

- 31 ch. kozackich

- 14 ch. tatarskich

- 3 reg. i 16 komp. dragonii

- 3 komp. piechoty niemieckiej

- 4 ch. p/w

XX. Dywizja lewego skrzydła – pierwsza połowa 1659 roku:

- 3 ch. husarii

- 12 ch. kozackich

- 5 ch. tatarskich

- 14 jednostek rajtarii (skw./komp.)

- 3 reg. i 19 komp. dragonii

- 1 reg. i 7 komp. piechoty niemieckiej

- 2 ch. p/w

XXI. Dywizja prawego skrzydła (hetmana wielkiego Pawła Jana Sapiehy) – druga połowa 1659 roku:

- 2 ch. husarii

- 27 ch. kozackich

- 14 ch. tatarskich

- 3 reg. i 22 komp. dragonii

- 6 komp. piechoty niemieckiej

- 4 ch. p/w

XXII. Dywizja lewego skrzydła – druga połowa 1659 roku:

- 3 ch. husarii

- 11 ch. kozackich

- 5 ch. tatarskich

- 14 jednostek rajtarii (skw./komp.)

- 3 reg. i 15 komp. dragonii

- 1 reg. i 9 komp. piechoty niemieckiej

- 2 ch. p/w

XXIII. Dywizja prawego skrzydła (hetmana wielkiego Pawła Jana Sapiehy) – pierwsza połowa 1660 roku:

- 2 ch. husarii

- 26 ch. kozackich

- 13 ch. tatarskich

- 2 komp. rajtarii

- 3 reg. i 23 komp. dragonii

- 8 komp. piechoty niemieckiej

- 4 ch. p/w

XXIV. Dywizja lewego skrzydła – pierwsza połowa 1660 roku:

- 3 ch. husarii

- 14 ch. kozackich

- 5 ch. tatarskich

- 10 jednostek rajtarii (skw./komp.)

- 3 reg. i 15 komp. dragonii

- 1 reg. i 9 komp. piechoty niemieckiej

- 2 ch. p/w

XXV. Dywizja prawego skrzydła (hetmana wielkiego Pawła Jana Sapiehy) – druga połowa 1660 roku:

- 2 ch. husarii

- 25 ch. kozackich

- 12 ch. tatarskich

- 3 reg. i 23 komp. dragonii

- 10 komp. piechoty niemieckiej

- 4 ch. p/w

XXVI. Dywizja lewego skrzydła – druga połowa 1660 roku:

- bez zmian 

XXVII. Dywizja prawego skrzydła (hetmana wielkiego Pawła Jana Sapiehy) – pierwsza połowa 1661 roku:

- 2 ch. husarii

- 25 ch. kozackich

- 12 ch. tatarskich

- 1 ch. wołoska

- 3 reg. i 23 komp. dragonii

- 1 reg. i 11 komp. piechoty niemieckiej

- 4 ch. p/w

XXVIII. Dywizja lewego skrzydła – pierwsza połowa 1661 roku:

- 3 ch. husarii

- 15 ch. kozackich

- 5 ch. tatarskich

- 9 jednostek rajtarii (skw./komp.)

- 3 reg. i 16 komp. dragonii

- 1 reg. i 9 komp. piechoty niemieckiej

- 2 ch. p/w

XXVIII. Dywizja prawego skrzydła (hetmana wielkiego Pawła Jana Sapiehy) – druga połowa 1661 roku:

- 2 ch. husarii

- 26 ch. kozackich

- 12 ch. tatarskich

- 1 ch. wołoska

- 3 reg. i 26 komp. dragonii

- 1 reg. i 11 komp. piechoty niemieckiej

- 5 ch. p/w

XXIX. Dywizja lewego skrzydła – druga połowa 1661 roku:

- 3 ch. husarii

- 15 ch. kozackich

- 5 ch. tatarskich

- 9 jednostek rajtarii (skw./komp.)

- 3 reg. i 17 komp. dragonii

- 1 reg. i 9 komp. piechoty niemieckiej

- 2 ch. p/w

XXX. Armia litewska jesienią 1663 roku:

- 7 ch. husarii

- 2 ch. petyhorskie

- 39 ch. kozackich

- 17 ch. tatarskich

- 10 jednostek rajtarii (skw./komp.)

- 117 kompanii dragonii i piechoty niemieckiej (nie dysponuje dokładniejszymi danymi)

- 4 ch. p/w

XXXI. Armia litewska po redukcjach na początku 1667 roku:

- 5 ch. husarii

- 2 ch. petyhorskie

- 12 ch. kozackich

- 8 ch. tatarskich

- 3 jednostki rajtarii (skw./komp.)

- 52 kompanie dragonii i piechoty niemieckiej (nie dysponuje dokładniejszymi danymi)

- 2 ch. p/w

XXXII. Armia litewska w kampanii chocimskiej 1673 roku:

- 5 ch. husarii

- 18 ch. petyhorskich

- 5 ch. kozackich

- 5 komp. rajtarii

- 3 ch. tatarskie

- 6 reg. i 7 komp. piechoty niemieckiej

- 18 jednostek dragonii

- 6 ch. p/w

XXXIII. Armia litewska w kampanii 1674-75 roku:

- 5 ch. husarii

- 10 ch. petyhorskich

- 3 ch. kozackie

- 2 komp. rajtarii

- 4 ch. tatarskie

- 4 reg. i 6 komp. piechoty niemieckiej

- 1 reg i 14 kompanii dragonii

- 12 ch. p/w (w tym 1 ch. janczarska, 1 semenów, 2 zaporoskie)

[Bronek]

No dobrze. A czy wiadomo, czemu armia litewska podzielona była na dwie dywizje?

[Szarak]

Najprostsze wytłumaczenie jakie nasuwa mi się w tej chwili to to, że było dwóch hetmanów.

[Kadrinazi]

Wiadomo - hetmani nie przepadali za sobą, Gosiewski był 'człowiekiem krola' i nie chciał się podporządkować władzy hetmana wielkiego. Z kolei gdy hetman polny został wzięty do niewoli pod Werkami, zastąpił go Komorowski, a po jego śmierci dywizję lewego skrzydła objął Michał Kazimierz Pac, kolejny 'człowiek krola'.

Identyczny podział (na partie hetmana wielkiego Sapiehy i partię hetmana polnego Radziwiłła) mamy w wojnie 1625-1629 - mechanizm podziału był podobny.

[Bronek]

Przyczyną podziału armii litewskiej była polityka Jana Kazimierza. Król był nieprzychylnie nastawiony do hetmana wielkiego Janusza Radziwiłła i chcąc ograniczyć mu pole działania zdecydował się wzmocnić pozycję hetmana polnego i umieścić na tym stanowisku człowieka nastawionego opozycyjnie do Radziwiłła. Stąd podział armii litewskiej na dwa t. zw. „skrzydła” albo inaczej dywizje. Dywizję „lewego skrzydła” tworzyły oddziały nowego zaciągu dowodzone przez W. Gosiewskiego, zaś „prawe skrzydło” podlegało Radziwiłłowi a później Sapieże. (Sapieha zresztą niejednokrotnie, choć bezskutecznie, podejmował próby zjednoczenia całej armii litewskiej pod swoją komendą).

Między oboma ugrupowaniami istniały liczne animozje spowodowane rzekomym czy też rzeczywistym faworyzowaniem „lewego skrzydła” przez króla- co miało niekorzystny wpływ na prowadzone przeciwko Moskalom operacje.

[Kadrinazi]

Bronku, jeżeli wiesz czemu miał miejsce podział na dywizje to po co pytałeś w pierwszym poście?

[Bronek]

Myślałem, że może ktoś będzie w stanie naświetlić temat bardziej obszernie. Ale chyba rzeczywiście powinienem od razu napisać to, co mi było na temat podziału armii litewskiej wiadome.

[Kadrinazi]

A tu nie bardzo jest co dodawać - problem z podziałem armii litewskiej na dwie stronnictwa nie był niczym nowym, polscy krolowie mieszali w dowodzeniu jak mogli

[Vissegerd]

Świetne dane Kadrinazi

A wiadomo coś może o liczebności poszczególnych chorągwi, kompanii, regimentów, etc.? Czy można do oszacowania liczebności przyjąć wartości typowe dla danej formacji? Próbowałeś może to oszacować?

Mam jeszcze pytanie, czy udało Ci się może dojść do nazwisk rotmistrzów, kapitanów, pułkowników?

I do kompletu, czy mamy jakąś wiedzę dot. artylerii?

Przepraszam, że tak zawaliłem pytaniami, ale wciągnęło mnie

Pozdrawiam.

[Kadrinazi]

Mam wszystko o co pytasz Vissegardzie, ale to trochę za dużo pisania żeby to wrzucił na forum.

Bardzo dokładne dane - nazwiska rotmistrzo i 'papierowa' liczebność chorągwi w okresie 1653-1667 są we wspaniałym artykule Andrzeja Rachuby 'Wysiłek mobilizacyjny Wielkiego Księstwa Litewskiego w latach 1654-1667' w SMHW tom XLIII, Białystok 2007. Dodatkowo polecam też pracę Konrada Bobiatyńskiego 'Od Smoleńska do Wilna', Zabrze 2004 - z niej niestety tylko trochę informacji ale cała praca musi być niezwykle ciekawa.

Okres wyprawy chocimskiej znajdziesz zaś u Damiana Orłowskiego w 'Chocimiu 1673', Warszawa 2007.

O artylerii niestety nie widu ni słychu

[Kadrinazi]

Dodaję brakujące informacje z lat 1649 i 1650, wciąż niestety brakuje mi dokładniejszych danych o okresie 1652-53 przeciw Kozakom

1649 rok

6 chorągwi husarii [od 100 do 182 koni]

1 regiment i 1 chorągiew rajtarii [reg. – 480 koni, chorągiew – 120 koni]

12 chorągwi jazdy kozackiej [z tego jedna licząca 400 koni, reszta od 100 do 150 koni]

6 chorągwi jazdy tatarskiej [120-150 koni każda]

7 rot piechoty cudzoziemskiej [w tym jedna 600 porcji, reszta 120-200 porcji]

10 chorągwi dragonii [113-200 porcji]

4 roty piechoty polskiej/węgierskiej [100-200 porcji]

1650 rok

6 chorągwi husarii [od 100 do 182 koni, na przełomie 1650/51 zredukowane do 60-100 koni]

1 regiment i 1 chorągiew rajtarii [liczby jak w 1649, po redukcji odpowiednio 312 i 78 koni]

15 chorągwi jazdy kozackiej [jak w 1649, po redukcji 60-100 koni]

? chorągwi jazdy tatarskiej [brak danych]

8 rot piechoty cudzoziemskiej [w tym jedna 600 porcji, zmniejszona na przełomie 1650/51 do 400 porcji, reszta po redukcjach 80-200 porcji]

11 chorągwi dragonii [jak w 1649, po redukcjach 80-200 porcji]

4 roty piechoty polskiej/węgierskiej [jak w 1649, pod koniec 1650 roku w służbie tylko jedna rota 200 porcji]

Wisner Henryk, Wojsko litewskie I połowy XVII wieku [w:] Studia i Materiały do Historii Wojskowości, tom XXI, Warszawa 1978