Niehistoryczność Oświecenia

[Narya]

W "Dziejach" A. F. Grabskiego spotkałem się z istnieniem sporu historyków nt. historyczności i nie- Oświecenia. Marksiści i pozytywiści na przekór romantykom, konserwatystom, etc, twierdzą, że to właśnie w Oświeceniu zaczęto traktować historię bardziej "naukowo" po raz pierwszy (szkoła w Getyndze choćby). Wolter, Monteskiusz, Gatterer i inni.. To spór w historii historiografii między "pozytywistami" (nie kojarzyć z "pozytywizmem", ale w szerszym kontekście ideowym) a "anty-pozytywistami".

A jak wy traktujecie dorobek oświeceniowy w historiografii?

[secesjonista]

Dnia 22.12.2008 o 01:15, Narya napisał:

... twierdzą, że to właśnie w Oświeceniu zaczęto traktować historię bardziej "naukowo" po raz pierwszy (szkoła w Getyndze choćby). Wolter (...)

 

Ciekawe nazwisko w tym kontekście, otóż autor "Micromégas" zaproponował by historycy ograniczyli się do okresu następującego po Średniowieczu, jako że z niego dopiero posiadamy klarowne i wystarczające informacje. Widać, iż Wolter nie czytał (bądź nie zrozumiał) prac Giambattisty Vico.

"Wyrażenie „filozofia historii” od czasów Herdera (1744–1803) — który użył go w tytule swojej książki z roku 1784 — zaczęło być używane przede wszystkim jako określenie historii powszechnej, mimo iż nie taki był jego pierwotny sens. Wyrażenie to zostało użyte po raz pierwszy najprawdopodobniej przez Woltera (1694–1778) i używane przez niego jako określenie nowego rodzaju historii — który my nazwalibyśmy historią społeczną lub historią ekonomiczną — bardziej filozoficznego (czyli naukowego) niż powtarzane przez starszych ludzi (old wives) opowieści o królach i królowych. Wolter nie zdawał sobie sprawy, że naukowa historia królów i królowych jest możliwa, że opowiadania starych ludzi mogą zawierać społeczne i ekonomiczne fakty".

/R.G. Collingwood "The Philosophy of History", w przekł. K. Barczyka, "Sensus Historiae", Vol. XXIV, nr 3, 2016, s. 30-31/

 

Wypada przypomnieć, że nie istniała w Oświeceniu jedna myśl co do istoty historii. Była to zatem epoka, gdzie jednym z nurtów był "historyczny pirronizm". Jego reprezentanci traktowali historię jako amalgamat mitów, fantazji i wymysłów, i całe te une fable convenue nie zasługują by zajmował się nimi oświeceniowy umysł.  

Na szczęście inni reprezentanci Oświecenia mieli nieco szersze horyzonty i skorzystali z myśli autora "Scienza nuova". A znaczenie jego polegało na tym, że skupił się on na metodzie. Zakwestionował on podejście Bacona, w myśl którego historyk miał akceptować wszystko co wypowiedziały autorytety. Z drugiej strony nie był on reprezentantem sceptycyzmu dla samego sceptycyzmu, jak to było u późniejszych, oświeceniowych zwolenników pirronizmu.

Dzięki skorzystaniu z jego przemyśleń w dobie Oświecenia wysnuto myśl, że:

"... możliwa jest konstrukcja powszechnej, całościowej historii świata. Świat w XVIII w. nie był bardzo stary, liczył około 5700–5800 lat. Jeżeli stało się możliwe logiczne (inferentially) zrekonstruowanie tych części historii, których rzetelne i wyraźne dane podawane przez autorytety nie obejmowały, to co stało na przeszkodzie historykowi we wznoszeniu się ponad każdą fragmentaryczną i cząstkową narrację tej lub tamtej częściowej serii zdarzeń i budowaniu historii powszechnej, w której każda taka seria powinna być umieszczona we właściwym miejscu i właściwym kontekście?".

/tamże, s. 30/

 

Co zresztą też nie jest całkowicie oryginalnym dzieckiem Oświecenia, pisał o tym już Jacques-Bénigne Bossuet. A oświeceniowa koncepcja historii powszechnej - poniosła klęskę.