Grupa "Andrzeja"/Oddział Dyspozycyjny "A" Kedywu OW AK

[Albinos]

W biografii Jana Mazurkiewicza pióra jego syna Stanisława pojawia się po opisie Okręgu Warszawa-Miasto TOW rozdział zatytułowany "Czym TOW warszawska nie była". Pojawia się tam kilka spraw, które po ponownym przejrzeniu tego rozdziału zmusiły mnie do zastanowienia się nad pewnymi sprawami. Problem polega na tym, że nie wiem, jak ostatecznie rozwiązać te kwestie.

Sprawa pierwsza. Poruszony we wzmiankowanym rozdziale został m.in. problem tradycji TOW w Kedywie OW AK. Stwierdził tam, że Grupy "Andrzeja" nie można wywieść z tradycji TOW. Skąd takie twierdzenie? Ano stąd, że poza grupą wolską (tutaj S. Mazurkiewicz popełnił błąd, ignorując rolę grupy wolskiej jako oddziału bojowego - przecież żołnierze z Woli brali udział tak w marszu na Palmiry, akcji "Panienka" jak i uderzeniach na "budy", czy też stanowili osobiste zabezpieczenie "Andrzeja" w okresie szczególnego napięcia w sprawie "Lasso") ani żoliborski pluton "Stasinka", ani mokotowski "Żbika" miały nie orientować się w tym, że kiedykolwiek należały do czegoś, co nazywało się TOW. Zakładając, że faktycznie niewiele osób z tych dwóch grup znało nazwę TOW, to jednak chyba tradycja w tym momencie to coś więcej, niż sama tylko nazwa. Wspomniał S. Mazurkiewicz o braku esprit de corps w Grupie "Andrzeja", a to ze względu na brak typowych oddziałów bojowych w okresie przed marcem 1943 r. Tutaj nie będę komentował, bo zwyczajnie za mało wiem o tym okresie istnienia tego oddziału (ahh, ten nieszczęsny materiał Wiwatowskiego...). Niemniej tak we wspomnieniach żołnierzy późniejszego OD "A", jak i w opracowaniach wyraźnie podkreślany jest m.in. brak typowego wojskowego drylu, brak "rozkazów" zastąpionych przez "prośby"... Dlatego też wydaje mi się, że nie można powiedzieć, iż "Andrzej" jedynie budował legendę TOW, starając się oddzielić to od tradycji AK z jej zawodowymi oficerami (przypominam, że grupa "Andrzeja" była kierowana przez ludzi, którzy nie byli zawodowymi wojskowymi: Rybicki, Wiwatowski, Zajdler, Sosabowski). Nawet jeśli żołnierze nie znali nazwy TOW, to jednak byli w tych strukturach zanim włączono ich w skład Kedywu OW AK. W końcu ten oddział w marcu 1943 r. wchodził do warszawskiego Kedywu jako dość silna grupa, a nie twór, który dopiero powstawał. Tym niemniej zastanawia mnie ta nazwa. Syn "Radosława" w biografii ojca podał m.in., że sam "Stasinek" o tym, że był w TOW, dowiedział się dopiero po wojnie. Potrafi to ktoś potwierdzić? I jeszcze jedno. W rozkazie nakazującym włączenie oddziałów TOW do Kedywu OW AK Rowecki zaznaczył, że oddziały TOW zachowują prawo do użytkowania tradycyjnej nazwy TOW. Tradycyjnej! Czyli nawet "Grot" widział tę odrębność.

I druga sprawa - omawiany wyżej meldunek dt. strat Grupy "Andrzeja" od maja 1943 r. do maja 1944 r. Stanisław Mazurkiewicz zasugerował, że było to pismo przeznaczone dla jego ojca, a powstałe z inicjatywy "Andrzeja", który chciał przypomnieć się byłemu szefowi. Ja tymczasem byłem dotąd przekonany, że zostało ono sporządzone dla "Andrzeja". Na początku pojawia się "Do Pana Komendanta TOW", na końcu zaś "Kamiński, d-ca gr. warsz. TOW" i podpis "Andrzej". Kim jest tutaj "Pan Komendant TOW"? Mazurkiewicz czy Rybicki? Teoretycznie pierwsze co przychodzi do głowy, to Mazurkiewicz, ale w takim razie czemu Wiwatowski podpisał się jako dowódca grupy warszawskiej TOW? Osobiście rozumiem to tak, że w momencie objęcia dowództwa nad Grupą "Andrzeja" Wiwatowski tak jakby został również następcą Rybickiego na stanowisku szefa TOW warszawskiego. Ale idąc dalej, zastanawiam się nad tym przypominaniem się "Radosławowi". Po co "Andrzej" miałby to robić? Bezpośrednim przełożonym Rybickiego był "Monter", a jeśli szef Kedywu KG AK (tak "Nil" jak i "Radosław") chciał użyć oddział Kedywu OW AK, to musiał uzyskać najpierw zgodę "Montera". Tak czy inaczej, jeśli ktoś wie jak to rozgryźć, byłbym wdzięczny za pomoc.

Zostało jeszcze jedno - rola grupy wolskiej. Ale do tego wrócę za jakiś czas...

[Albinos]

Zanim o grupie wolskiej... Podczas Powstania lekarzem Oddziału Dyspozycyjnego "A" był Jerzy Kaczyński "Bogdan". Do oddziału dołączył... no właśnie, kiedy dołączył? W dniu 20 sierpnia 1943 r. zginął podczas marszu na Palmiry pierwszy lekarz oddziału, czyli Andrzej Gluziński "Tomasz". Natomiast 2 grudnia 1943 r. Tadeusz Wiwatowski wystosował pismo do mjra Wacława Kuliszewskiego "Asesora", szefa Oddziału I Komendy Okręgu Warszawskiego AK o przydzielenie lekarza do oddziału. W tymże piśmie pisał o niejakim "Łosiu" z pułku Mokotów, 1. szturm. komp. CKM, d-ca komp. ppor. Prawdzic. Czy to był J. Kaczyński? Możliwości są rzecz jasna dwie: tak i nie. Przy czym obie odpowiedzi pociągają za sobą dodatkowe pytania. Jeśli tak, to czemu czekano tak długo z dobraniem lekarza dla oddziału? A jeśli nie, to kiedy w oddziale znalazł się "Bogdan" i co stało się z "Łosiem"?

[Albinos]

Nie wiem czy komuś się przyda, ale wrzucam (najwyżej będzie to sztuka dla sztuki) - lista wszystkich osób, które przewinęły się przez ten oddział, bądź też były z nim jakoś związani. Co jakiś czas będę ją uzupełniał o kolejne informacje (np. data i miejsce urodzenia, rola w oddziale itp.). Całość oparłem na danych podanych w: Oddział Dyspozycyjny "A" warszawskiego Kedywu. Dokumenty z lat 1943-1944, oprac. H. Rybicka, Warszawa 2007. Większość z osób widniejących na tej liście została uwzględniona w ewidencji personalnej oddziału, jaką Tadeusz Wiwatowski sporządził 24 lipca 1944 r. Jeśli kogoś na liście brakowało, wówczas stawiałem z prawej strony znaczek "-". Jakby ktoś zauważył jakieś błędy (oczywiście założenie to jest raczej czysto teoretyczne, bo wątpię, aby ktoś uważnie przestudiował całą listę) proszę o wyrozumiałość dla mnie i zwrócenie uwagi co i jak. W miarę możliwości (i wiedzy) będę poprawiał.

Kierownictwo

1. Zdzisław Czajkowski „Olek”, 88 W

2. „Doktorka” (NN), 5

3. Bolesław Jarmużyński „Apolinary”, 166

4. „Jędrek” (NN), 20

5. Adam Kaffel „Majewski”, 136 W

6. Stanisław Kożuchowski „Ryszard”, 219

7. Stefan Mrozowski „Pik”, 165 K

8. Edward Paszkowski „Wiktor”, 23 S

9. „Romek” (NN), 21

10. Józef Rybicki „Andrzej”

11. Stanisław Sosabowski „Staszek”, Ż 102

12. Jerzy Trószyński „Onufry”, 208

13. Tadeusz Wiwatowski „Olszyna”, 9

14. Zdzisław Zajdler „Żbik”, 25 S

Grupa wolska

Komendant - Adam Kaffel „Majewski”, 136 W

1. „Biszoń” (NN), 260

2. Czub (NN) -

3. Eugeniusz Dardziński „Decki”, 156

4. Zbigniew Dardziński „Głazek”, 263

5. Mieczysław Dardziński „Mieczysławski”, 267 W

6. Konstatnty Doleszczak „Czuj”, 261

7. Jan Dryla „Tońko” , W 214

8. Celina Drylowa -

9. Jan Gmurek „Słowik”, W 143

10. Roman Jakimiak -

11. Leon Janus „Bury”, 252

12. Wacław Janus -

13. Aleksander Kabański „Brzozowski”, 137

14. Edmund Kalinowski „Orlicz”, 148

15. Feliksa Kalisiewicz -

16. Wacław Korzeniowski „Królik”, 160

17. Stanisław Kowalski

18. Stanisław Kulczyński „Majsterek”, 154 W

19. Czesław Kulik „Ryś” -

20. Aleksander Kwiatkowski „Kamiński”, 151 W

21. Jan Matysiak „Siennicki”, W 141

22. Marian Nawrocki „Nawrot”, 265 W

23. Zenobiusz Popko-Popkowicz „Mikołaj”, 152 W

24. Bogdan Rutkowski -

25. Zdzisław Skotnicki „Skowroński”, W 155

26. Zygmunt Szczepański „Zero”, 140 W

27. Wacław Tkaczyk „Olszewski”, 150 W

28. Józef Tomaszewski „Klemens”, 139 W

29. Aleksander Umierzyński -

30. Tomasz Wawrzyński „Przygoda”, 138 W

31. Zdzisław Wojnarowski „Zagłoba” -

32. Janusz Zalewski „Supełek”, 285

33. Andrzej Żubrowski „Jędrek II”, 151

Podokręg

1. „Kazik” (NN), 149 W

2. „Klima” (NN), 230 W

3. „Korczak” (NN), 91 W

4. „Kostek II” (NN), 159 W

5. „Leszek I” (NN), 94 W

6. „Marcel” (NN), 266 W

7. „Marta” (NN), 101 W

8. „Maryla” (NN), 229 W

9. „Natal” (NN), 144 W

10. Bohdan Ostrowski „Marek”, 89 W

11. „Stefański” (NN), W 153

12. Leoncjusz Wencerski „Zaręba”, 271 W

13. „Ziuta” (NN), 164 W

14. „Zofia” (NN), 100 W

15. „Żelazowski” (NN), 145 W

Grupa kolejowa

Komendant - Stefan Mrozowski „Pik”, 165 K

1. „Brzoza” (NN), 227

2. Aleksander Gadomski „Olek II”, 223 W

3. „Grom I” (NN), K 226

4. „Inwalida” (NN), 218

5. „Kora” (NN), 162 W

6. „Mocny” (NN), 221 K

7. „Mściciel” (NN), 169 K

8. Dariusz Pleszczyński „Darek”, 224

9. Czesław Roszak „Jur”, 57

10. „Sokół” (NN), K 22[...]

11. „Szczęsny” (NN), 220 K

12. „Tomek” (NN), 223 K

Grupa żoliborska

Dowódca - Stanisław Sosabowski „Staszek”, Ż 102

1. Zbigniew Art „Roman”, 208

2. Jan Bagiński „Socha”, Ż 10[...]

3. Barszczewska (NN), „Zorza”, 290

4. Jan Barszczewski „Janek II”, 107

5. Zofia Czechowska „Zosia II”, 113 Ż

6. Stanisław Czechowski „Puchy”, 106

7. Włodzimierz Denkowski „Kostek”, 116 Ż

8. Krystyna Dębska-Sosabowska -

9. Andrzej Englert „Andrzej”, Ż 280

10. Andrzej Gluziński „Tomasz”, 209

11. Andrzej Jakubiec „Rymwid”, 117 Ż

12. Zofia Jakubowska „Zośka” -

13. Kazimierz Jakubowski „Kazik II”, 103 Ż

14. Andrzej Jaster „Bekas” -

15. Czesław Kraśniewski „Krist” -

16. Lucjan Kuberski „Wicek II”, 127 Ż

17. Stanisław Leśkiewicz „Fred”

18. Stanisław Likiernik „Stanisław”, Ż 10[...]

19. Danuta Mancewicz „Danuta”, 112

20. „Murzyn” (NN), 250 Ż

21. Stanisław Nowak „Brunet”, 121

22. Irena Orłowska „Wera”, 132 Ż

23. Kazimierz Pindelski „Kaper”, 129 Ż

24. Janusz Płachtowski „Janusz”, Ż 281

25. Stefan Płotka „Mikołaj II”, 118 Ż

26. „Pyz” (NN) -

27. Lech Rytarowski „Leszek”, 284

28. Zygmunt Siennicki „Bor”, 120

29. Krzysztof Sobieszczański „Kolumb”, 111 S

30. Henryk Sujkowski „Zbigniew”, 130 Ż

31. „Tor” (NN) -

32. Antoni Tuleja „Niedźwiedź” -

33. Antoni Wojciechowski „Antek”, 104

34. „Wojtek” (NN) -

35. Halina Zubrzycka -

36. Leon Zubrzycki „Lech”, 115 Ż

37. „Zygmunt” (NN) -

Podokręg

Komendant - Jerzy Trószyński „Onufry”, 208

1. Andrzej Bobrownicki „Andrzejek” -

2. Stanisław Dąbrowski „Gustaw I”, 114

3. „Mazur” (NN), 126 Ż

4. „Nowina” (NN), 109 Ż

5. „Paweł” (NN), 124 Ż

6. „Piła” (NN), 122 Ż

7. „Wicher” (NN), 125 Ż

8. „Wuz” (NN), Ż 131

Grupa czerniakowsko-mokotowsko-śródmiejska

Dowódca - Zdzisław Zajdler „Żbik”, 25 S

1. Stanisław Aronson „Rysiek”, 75

2. „Barski” (NN), 55

3. Alfred Bielicki „Mietek I”, 33 S

4. Maria Beata Branicka -

5. Stanisław Budkiewicz „Budrys”, 48

6. Włodzimierz Cegłowski „Sońka”, S 44

7. Olgierd Cemerski „Remetz”, 286

8. Tadeusz Dembiński „Słoń II”, 43 S

9. „Edek” (NN) -

10. Zbigniew Furmanek „Zawiły”, 46 S

11. Furmankowa (NN) -

12. Bolesław Górecki „Śnica”, 27

13. Józef (NN) „Kaczor”, 42 S

14. Tadeusz Kierzkowski „Zaporożec”, 47 S

15. Zdzisław Kierzkowski „Zdzich”, 32 S

16. Jerzy Krzymowski „Jodła”, 35

17. „Krzywonos” (NN), 70 S

18. Jan Kulczycki „Argos”, 37

19. Józef Petkowicz „Pikolo”, 41 S

20. Witold Piekarski „Zbylut”, 19

21. Małgorzata Ptaszycka -

22. Maciej Ptaszycki „Vogel”, S 45

23. Jerzy Pujkiewicz „Żmudzin”, 29 S

24. Leszek Rybiński „Pat”, 277

25. Janusz Sacewicz „As”, 34

26. Tomasz Sikorski „Tomasz”, 36 S

27. „Słoń I” (NN), 40 S

28. „Smuga” (NN), 287

29. Jan Stasiakowski „Medyk”, 283

30. Wojciech Szeligowski „Sulima” -

31. Mieczysław Szpinko „Marek” -

32. Jan Świątkiewicz „Szczuka”, 288

33. Sławomir Wichliński „Sławek”, 289

Oddział sabotażowy ze Śródmieścia

Dowódca - Edward Paszkowski „Wiktor”, 23 S

1. Antoni Bieniaszewski „Antek”, 52

2. Jadwiga Bobińska „Ewa I”, 22

3. Jerzy Chlistunoff „Jurek”, S 273

4. Irena Cissowska „Irena”, 15

5. Tadeusz Cissowski -

6. Mieczysław Danis -

7. Walenty Danis „Zenon” -

8. Józef Falkowski „Helena”, 90

9. Helena Gryziecka „Ala”, 278

10. Tadeusz Jaczewski „Kozłowski”, 24 S

11. Henryk Jakubowski „Wojtek”, S 68

12. „Janina” (NN) -

13. Jan Jeziorski -

14. Adolf Kaleta „Znicz”, 54 S

15. Stanisław Kudelski „Duk”, 93

16. Edward Kwiatkowski „Edek” -

17. Ryszard Matysiak -

18. Henryk Mejster -

19. Janusz Mitkiewicz „Prot”, 66

20. Włodzimierz Murzynowski -

21. Mieczysław Muszyński -

22. Edmund Nowakowski „Ziemowit” -

23. Józef Okoń „Waldemar”, 30 S

24. Teresa Ostrowska „Renia”, 17

25. Edmund Sotomski „Grom”, K 272

26. Ryszard Szymczak -

27. Kazimierz Tarwid „Antoni”, 14

28. Weber (NN) „Dobromir”, 215

29. Teresa Wistinger -

30. Tadeusz Zapałowski „Michał” -

31. Zygmunt Zapałowski „Zygmunt” -

32. Jan Żabiński „Franciszek”, 49

33. Jerzy Żurek -

34. Światozar Żytkow -

Grupa kolejowa – Grochów wagonownia

Dowódca - Bolesław Jarmużyński „Apolinary”, 166

1. Stanisław Bartosiak „Bal”, 173

2. Marcin Borowiec -

3. Piotr Iwiński -

4. Andrzej Jarmużyński -

5. Euzebiusz Kamiński -

6. Kęsicki (NN) „Ogórek”, 168 K

7. Piotr Łapiński „Powolny”, 171

8. Edward Mieszkowski -

9. Piotr Nowosielski „Grek”, 167

10. Bogdan Tokarski „Amunicyjny”, 172

11. Stefania Wytrykowska „Barbara”, 162

Grupy kolejowe z Woli albo Grochowa

1. „Głaz” (NN), K 228

2. Aleksander Goral -

3. „Maj” (NN), 170 K

4. „Semper” (NN), K 174

Żołnierze z różnych grup

1. Franciszek Ałas

2. „Barnaba” (NN), 61

3. „Blanka” (NN), 259

4. „Błażej” (NN), 77

5. „Bolek” (NN), 33

6. „Bolesta R.” (NN), 177

7. „Broda” (NN), 199

8. „Cień” (NN), 123

9. „Czajka” (NN), 96

10. „Dębski” (NN), 142

11. „Dudek” (NN), 262

12. „Dziadek” (NN), 200

13. „Dziki” (NN), 79

14. „Dzwonkowski” (NN), 197

15. „Edek” (NN), 62

16. „Ewa II” (NN), 206

17. „Ferdek” (NN), 63

18. „Franek” (NN), 119

19. „Gazda” (NN), 38

20. Karol Głogowski

21. „Godziemba” (NN), 95

22. „Góral” (NN), 65

23. „Grom II” (NN), 180

24. „Gustaw II” (NN), 207

25. „Hak” (NN), 64

26. „Hala” (NN), 13

27. „Hanka” (NN), 11

28. „Hanka II” (NN), 81

29. Zygmunt Heller -

30. „Henia” (NN), 84

31. „Irena” (NN), 190

32. „Irma” (NN), 135

33. „Jadwiga” (NN), 282

34. „Jan” (NN), 71

35. „Jan Oracz” (NN), 183

36. „Jan Zbieg” (NN), 60

37. „Janek” (NN) -

38. „Janek I” (NN), 98

39. „Janina” (NN) -

40. „Janka” (NN), 85

41. „Jeleń” (NN), 42

42. „Jerzy” (NN), 184

43. „Kalinowski” (NN), 73 s

44. „Karol Janusz” (NN), 203

45. „Kazik III” (NN), 51 s

46. „Kazimierz Zaręba” (NN), 56 S

47. „Korab” (NN) -

48. „Kot” (NN), 179 B

49. „Kot II” (NN), 76 S

50. „Kotarba” (NN), 198

51. „Kret” (NN), 185 B

52. „Krystyna” (NN), 89 S

53. „Kuba” (NN), 78 S

54. Roman Kubec „Ostoja”, 206

55. „Kuna” (NN), 181 B

56. „Lasota” (NN), 187 B

57. „Lena” (NN), 86 S

58. „Leontyn” (NN), 202

59. „Longin” (NN), 178 B

60. „Łomacki” (NN), 275

61. „Maj” (NN) -

62. „Marcepan” (NN), 195

63. „Marek II” (NN), 8

64. „Marian” (NN), 264

65. „Marysia” (NN), 12

66. „Medyk II” (NN) -

67. „Michał” (NN) -

68. „Mieczysław II”, 182 B

69. „Nina” (NN), 276

70. „Olga” (NN), 133

71. „Orzeł” (NN) -

72. „Ostrowski” (NN) -

73. „Oświęcimiak” (NN), 266 S

74. „Piotr” (NN), 18

75. Bolesław Prus „Wacek”, 26 S

76. „Ryba” (NN), 43 P

77. „Rybak” (NN), 219 P

78. „Ryszard” (NN), 67

79. „Skocki” (NN), S 58

80. „Sławek II” (NN) -

81. „Stanisława” (NN), 231

82. „Stanisławska” (NN), 161

83. „Stefan” (NN), 59

84. „Ślązak” (NN), 129

85. Bronisław Ślęzak -

86. „Tadek” (NN), 279

87. „Tadek Zaręba” (NN), 274

88. „Weronika” (NN), 176 B

89. „Wicek” (NN), 69 S

90. Wiedeński (NN) -

91. „Wiesiek” (NN), 74

92. „Wiśka” (NN), 205

93. „Wit” (NN) -

94. „Wojciech” (NN), S 50

95. „Wojtuś” (NN), 175

96. „Zofia” (NN) -

97. „Zosia I” (NN), 87 S

98. „Żuk I” (NN), 31 S

Żołnierze związani z warszawskim Okręgiem TOW od 1940 do marca 1943

1. „Gnat” (NN) -

2. „Halina” (NN), 82

3. „Hebda” (NN), 216

4. Edmund Hryniewicz „Komar”, 213

5. „Kazbek” (NN), 211

6. „Kuryło” (NN), 210

7. Wacław Lewiński „Sokół” -

8. Eligiusz Miciński „Eligiusz”

9. „Modek” (NN), 212

10. „Odolański” (NN), 158 W

11. Antoni Szklarski „Berg” -

12. „Teresa” (NN), 83 S

13. Stanisław Zienkiewicz „Wolski” -

14. „Żegota” (NN), 99 W

Łączniczki i gospodynie lokali dowództwa oddziału i Kedywu Okręgu

1. „Dorota” (NN), 10

2. Franciszka Graszkiewicz -

3. Jadwiga Zalutyńska -

4. Wanda Zalutyńska „Honoratka” -

5. Zofia Żuchowicz -

W oddziale dopiero od Powstania Warszawskiego

1. „Bob” (NN) -

2. Franciszek „Broda” (NN) -

3. „Czarny” (NN) -

4. Irena Wnęk vel Godlewska -

5. Barbara Niklewska „Wanda” -

6. „Witek” (NN) -

Pojawiają się w ewidencji personalnej z lipca, ale jako wykreśleni(?)

1. „Olek” (NN), 186

2. „Wir” (NN), 191

3. „Żuk II” (NN), 196

4. „Wojtek” (NN), K 270

[Albinos]

Mała analiza wieku i stażu konspiracyjnego ludzi związanych z pewnymi konkretnymi grupami w OD "A". Pod lupę wziąłem wszystkie trzy grupy dzielnicowe, trzy podokręgi oraz dwie grupy kolejowe plus dowództwo. Dane dt. wieku (tj. roku urodzenia) oraz początków w konspiracji brałem z ewidencji personalnej oddziału z 24 lipca 1944 r., jaką to sporządził T. Wiwatowski. Wiek obliczałem rocznikowo na rok 1939 i rok, w którym dana osoba rozpoczynała pracę w konspiracji. W danych pokazanych poniżej podzieliłem ich na grupy co pięć lat, średnią wieku liczyłem już na podstawie konkretnego wieku. Do każdej grupy dodaję mały komentarz. Jak znajdę trochę wolnego czasu postaram się przygotować podobne dane, ale dla całego już oddziału, a może i zrobię jakieś porównanie z OD "B", plus z tym, co zaprezentował prof. Strzembosz w swoim artykule Żołnierze oddziałów walki czynnej konspiracji warszawskiej na przykładzie batalionów "Czwartacy" i "Zośka" [w:] Oddziały szturmowe konspiracyjnej Warszawy 1939-1944, Warszawa 1983, s. 363-397, a wcześniej opublikowanym w "Roczniku warszawskim", t. XII, Warszawa 1974, s. 187-217.

Kierownictwo: 14 osób.

Wiek w 1939 r.: 20 i poniżej – 3; 21-25 – 4; 26-30 – brak; 31-35 – 2; 36-40 – 2; 41-45 – 3; 46 i powyżej – brak; średni wiek – 30.

Początek konspiracji: 1939 – 4; 1940 – 7; 1941 – 1; 1942 - brak; 1943 – 2; 1944 – brak.

Wiek wstąpienia do konspiracji: 20 i poniżej – brak; 21-25 – 5; 26-30 – 2; 31-35 – 2; 36-40 – 2; 41-45 – 3; 46 i powyżej – brak; średni wiek – 31,2.

Uwagę zwraca fakt, iż aż 3 osoby z dowództwa oddziału w 1939 r. miały mniej niż 20 lat, a łącznie 7 nie skończyło więcej jak 25 lat. Tak więc aż połowa tej grupy to byli ludzie stosunkowo młodzi. Co istotne, aż 11 osób należało do grupy starych konspiratorów, którzy swoją pracę w podziemiu rozpoczęli jeszcze przed końcem 1940 r. Te trzy osoby, które do podziemia zeszły w roku 1941 i 1943 nie odegrały w oddziale większej roli. W okresie działalności oddziału w latach 1943-44 nikt nie miał więcej jak 50 lat.

Grupa wolska: 25 osób.

Wiek w 1939 r.: 20 i poniżej – 6; 21-25 – 4; 26-30 – 2; 31-35 – 7; 36-40 – 6; 41-45 – brak; 46 i powyżej – brak; średni wiek – 27,8.

Początek konspiracji: 1939 – 2; 1940 – 8; 1941 – 5; 1942 – 1; 1943 – 5; 1944 – 4.

Wiek wstąpienia do konspiracji: 20 i poniżej – 4; 21-25 – 3; 26-30 – 5; 31-35 – 6; 36-40 – 6; 41-45 – 1; 45 i powyżej – brak; średni wiek – 30,2.

Z trzech grup dzielnicowych OD "A" grupa wolska jest w literaturze znana jako najstarsza, i o najdłuższych korzeniach konspiracyjnych. Na podstawie powyższych danych trudno pisać coś o korzeniach konspiracyjnych oddziału, natomiast na pewno można powiedzieć parę słów o samych jego żołnierzach. Aż 13 osób na 25 w 1939 r. było w wieku 30-40 lat. Z pozostałych 12 połowa miała skończone 21 lat i więcej. Idąc dalej, do roku 1941 (włącznie) aż 15 osób weszło do podziemia. Po zaledwie 1 osobie w roku 1942 okres działalności oddziału w ramach Kedywu OW AK przyniósł kolejne 9 osób. Tak czy inaczej trzon oddziału miał wtedy już spore doświadczenie (tak jeśli idzie o staż konspiracyjny, jak i sam wiek). Nowi mieli dzięki temu od kogo się uczyć. Pod tym względem z grup dzielnicowych zdecydowanie najbardziej doświadczony oddział. Co więcej, w tym 1944 r. do oddziału dołączyli ci najmłodsi jego żołnierze - "Biszoń" (NN) w 1939 r. miał 14 lat; Zbigniew Dardziński "Głazek" 18 lat; Mieczysław Dardziński "Mieczysławski" 15 lat; Marian Nawrocki "Nawrot" 13 lat. Zbigniew i Mieczysław Dardzińscy to zapewne synowie Eugeniusza Dardzińskiego "Deckiego", w konspiracji działajacego już od drugiej połowy 1941 r. W grupie tych mających mniej niż 20 lat w 1939 r. byli jeszcze Konstanty Doleszczak "Czuj" (15 lat) i Jan Gmurek "Słowik" (19 lat). Obaj do podziemia weszli w pierwszej połowie 1943 r.

I taka mała rzecz z działu Vivatovszczana: dowodzący oddziałem w 1944 r. Tadeusz Wiwatowski był młodszy łącznie od 15 osób. Do konspiracji też wstępował mając mniej lat, niż łącznie 18 osób.

Podokręg: 15 osób.

Wiek w 1939 r.: 20 i poniżej – 1; 21-25 – 3; 26-30 – 5; 31-35 – 2; 36-40 – 3; 41-45 – brak; 46 i powyżej – 1; średni wiek – 30,07.

Początek konspiracji: 1939 – brak; 1940 – 5; 1941 – 2; 1942 – 2; 1943 – 5; 1944 – 1.

Wiek wstąpienia do konspiracji: 20 i poniżej – 1; 21-25 – 1; 26-30 – 5; 31-35 – 3; 36-40 – 4; 41-45 – brak; 46 i powyżej – 1; średni wiek – 32,7.

Tutaj trudno o jakieś szersze wnioski. Proces wstępowania ludzi do konspiracji wyraźnie rozrzucony na lata 1940-43. Średnia wieku wyższa niż w grupie wolskiej, charakterystyczny jest brak większej liczby żołnierzy mających mniej niż 25 lat czy to w okresie 1939 r. czy w momencie wstępowania do konspiracji.

Grupa kolejowa: 13 osób.

Wiek w 1939 r.: 20 i poniżej – 3; 21-25 – 1; 26-30 – 1; 31-35 – 3; 36-40 – 2; 41-45 – ; 46 i powyżej – 3; średni wiek – 33,1.

Początek konspiracji: 1939 – brak; 1940 – 3; 1941 – 5; 1942 – 2; 1943 – 3; 1944 – brak.

Wiek wstąpienia do konspiracji: 20 i poniżej – 1; 21-25 – 2; 26-30 – 1; 31-35 – 3; 36-40 – 3; 41-45 – brak; 46 i powyżej – 3; średni wiek – 35,46.

Trzecia grupa pod względem wysokości średniej wieku. Co ciekawe dwie grupy z trzech pierwszych miejsc to grupy kolejowe. Po raz kolejny proces wstępowania do konspiracji następował między 1940 a 1943 r.

Grupa żoliborska: 26 osób.

Wiek w 1939 r.: 20 i poniżej – 19; 21-25 – 5; 26-30 – 2; 31-35 – brak; 36-40 – brak; 41-45 – brak; 46 i powyżej – brak; średni wiek – 18,7.

Początek konspiracji: 1939 – 3; 1940 – 6; 1941 – 4; 1942 – 3; 1943 – 10; 1944 – brak.

Wiek wstąpienia do konspiracji: 20 i poniżej – 12; 21-25 – 11; 26-30 – 1; 31-35 – 2; 36-40 – brak; 41-45 – brak; 46 i powyżej – brak; średni wiek – 21,1.

Tutaj już na początku uwagę przykuwa bardzo młody wiek członków grupy. Mniej niż 25 lat w 1939 r. miały łącznie 24 osoby na 26! Nikt nie miał więcej niż 30 lat. Dla porównania w grupie wolskiej takich osób było 13. Jeśli wziąć pod uwagę wiek wstępowania do konspiracji to okaże się, że aż 21 osób na 26 cały czas ma co najwyżej 25 lat. Więcej - 12 osób nie ma więcej jak 20 lat. Sam Stanisław Sosabowski, dowódca grupy, do konspiracji wstępuje w wieku 23 lat. Kwestia wstępowania do konspiracji jest rozłożona dość równo od 1939 do 1942 r. Potem, w 1943 r., następuje nagły przyrost - aż 10 osób rozpoczyna swój udział w życiu podziemnym.

Podokręg: 8 osób.

Wiek w 1939 r.: 20 i poniżej – brak; 21-25 – 1; 26-30 – brak; 31-35 – 3; 36-40 – brak; 41-45 – 1; 46 i powyżej – 3; średni wiek – 40,4.

Początek konspiracji: 1939 – 3; 1940 – 2; 1941 – 1; 1942 – brak; 1943 – 2; 1944 – brak.

Wiek wstąpienia do konspiracji: 20 i poniżej – brak; 21-25 – 1; 26-30 – brak; 31-35 – 1; 36-40 – 2; 41-45 – 1; 46 i powyżej – 3; średni wiek – 41,9.

Ze względu na niewielką liczebność oddziału (w sensie liczby żołnierzy, których można uwzględnić w zestawieniu) trudno tutaj o wyciąganie szerszych wniosków. Na pewno uwagę zwraca wysoka średnia wieku.

Grupa czerniakowsko-mokotowsko-śródmiejska: 28 osób.

Wiek w 1939 r.: 20 i poniżej – 22; 21-25 – 3; 26-30 – 3; 31-35 – brak; 36-40 – brak; 41-45 – brak; 46 i powyżej – brak; średni wiek – 18,9.

Początek konspiracji: 1939 – brak; 1940 – 6; 1941 – 1; 1942 – 4; 1943 – 17; 1944 – brak.

Wiek wstąpienia do konspiracji: 20 i poniżej – 11; 21-25 – 11; 26-30 – 6; 31-35 – brak; 36-40 – brak; 41-45 – brak; 46 i powyżej – brak; średni wiek – 22.

Średnia wieku w zasadzie niewiele wyższa niż w przypadku grupy żoliborskiej. Tutaj maksymalnie 25 lat w 1939 r. miało 25 osób na 28. Ponownie brak w tamtym roku ludzi powyżej 30 roku życia. Tak samo nikt nie miał więcej jak 30 lat w momencie wstępowania do podziemia. Jak pamiętamy w oddziale żoliborskim były dwie takie osoby. Kolejny szok to etapy wstępowania do konspiracji. Między 1940 a 1942 r. swoje podziemne życie rozpoczęło 11 osób. Po czym w 1943 r. mamy nagle aż 17 osób, które dopiero wstępują do podziemia. Wiązało się to oczywiście z działalnością Zdzisława Zajdlera "Żbika" (sam w 1939 r. miał dopiero 20 lat).

Oddział sabotażowy ze Śródmieścia: 18 osób.

Wiek w 1939 r.: 20 i poniżej – 6; 21-25 – brak; 26-30 – 5; 31-35 – 2; 36-40 – 2; 41-45 – 3; 45 i wyżej – brak; średni wiek – 28.

Początek konspiracji: 1939 – 2; 1940 – 4; 1941 – 6; 1942 – 3; 1943 – 2; 1944 – 1.

Wiek wstąpienia do konspiracji: 20 i poniżej – 4; 21-25 – 2; 26-30 – 4; 31-35 – 2; 36-40 – 1; 41-45 – 5; 46 i powyżej – brak; średni wiek – 30,1.

Oddział składał się przede wszystkim z grupy doświadczonych konspiratorów, którzy swoją podziemną pracę zaczęli do końca roku 1941. Średnia wieku stosunkowo wysoka.

Grupa kolejowa – Grochów wagonownia: 7 osób.

Wiek w 1939 r.: 20 i poniżej – brak; 21-25 – brak; 26-30 – 1; 31-35 – 2; 36-40 – 2; 41-45 – 1; 46 i powyżej – 1; średni wiek – 38,1.

Początek konspiracji: 1939 – 2; 1940 – brak; 1941 – 2; 1942 – 3; 1943 – brak; 1944 – brak.

Wiek wstąpienia do konspiracji: 20 i poniżej – brak; 21-25 – brak; 26-30 – brak; 31-35 – 2; 36-40 – 3; 41-45 – 1; 46 i powyżej – 1; średni wiek – 40.

Podobnie jak w przypadku grupy kolejowej "Pika" trudno o wyciąganie szerszych wniosków. Wysoka średnia wieku (w 1939 r. zaledwie jedna osoba miała mniej niż 30 lat), żołnierze w konspiracji przynajmniej od 1942 r.

Z uwag ogólniejszych. Warte zauważenia jest to, że przynależność organizacyjna ludzi wziętych pod uwagę przy sporządzaniu zestawień, była dość jednorodna. To znaczy na łącznie 154 osoby zaledwie 5 nie związało się od razu z TOW bądź SZP/ZWZ/AK.

To wszystko to oczywiście jedynie niewielka część analizy, na jaką chciałbym sobie pozwolić (do tego dodać jeszcze wykształcenie, pochodzenie, stopień wojskowy, doświadczenie wojskowe itp.). Być może jak znajdę czas i odpowiednie materiały, to wezmę się za to. Na razie taki mały przyczynek do zastanowienia się nad tym, jak naprawdę ta konspiracja warszawska wyglądała (czyt. jak błędne jest wpychanie jej w ramy dyskusji nad "Zośką" i "Parasolem", które tak na marginesie też są postrzegane raczej dość stereotypowo).

[Albinos]

Już od jakiegoś czasu się z tym nosiłem. A chodzi mianowicie o zebranie najważniejszych adresów Oddziału Dyspozycyjnego "A". Od mieszkań prywatnych przez konspiracyjne i składy broni, a na lokalach alarmowych kończąc. Na dobry początek mieszkania prywatne kilku najważniejszych osób w oddziale, i kilka skrytek:

Tadeusz Wiwatowski "Olszyna" - Białobrzeska 39 (mieszkanie prywatne)

Stanisław Sosabowski "Stasinek" - Hauke-Bosaka 11 (mieszkanie prywatne)

Józef Roman Rybicki "Andrzej" - Dobra 90 (lokal konspiracyjny, skrzynka pocztowa, mieszkał tam w 1942 r.); Pańska 10 (mieszkanie prywatne Jadwigi i Wandy Zalutyńskich, główna skrytka Kedywu, mieszkał tam w 1944 r.)

Stefan Mrozowski "Pik" - Grzybowska 31 (mieszkanie prywatne)

Tomasz Wawrzyński "Przygoda" - Krasińskiego 18 (mieszkanie prywatne)

Franciszka Graszkiewicz - Koszykowa 74, sklep spożywczy z kawiarenką (punkt kontaktowy, magazyn broni podręcznej, punkt rozdzielczy prasy, punkt alarmowy)

Jadwiga i Wanda Zalutyńskie - Pańska 10 (mieszkanie prywatne, skrytka główna Kedywu)

Jan Barszczewski "Janek" - Górskiego 3 (mieszkanie prywatne)

Tadeusz Dembiński "Słoń" - Grójecka 80 (mieszkanie prywatne)

Bolesław Górecki "Śnica" - Natolińska 15 (mieszkanie prywatne)

Józef Tomaszewski "Klemens" - Grabowska (mieszkanie prywatne)

Aleksander Kabański "Brzozowski" - Bema 93 (mieszkanie prywatne)

Z czasem będę starał się uzupełniać to o kolejne adresy...

[Albinos]

Nie bardzo wiem gdzie to umieścić, ale niech będzie tutaj. Swego czasu wspominałem na forum (nie mogę sobie przypomnieć teraz, w którym temacie konkretnie) o planowanej przez OD "A" w lipcu 1944 r. akcji zdobycia broni z pociągu na stacji kolejowej w Jeziorkach. Dokument dt. tej akcji został opublikowany w tomie dokumentów OD "A" [Oddział Dyspozycyjny "A" warszawskiego Kedywu. Dokumenty z lat 1943-1944, oprac. H. Rybicka, Warszawa 2007, s. 116-117]. Oto co na temat akcji pisał kilka lat temu Stanisław Likiernik, który razem z Tadeuszem Wiwatowskim przeprowadzał rozpoznanie terenu [s. Likiernik, Uwagi na temat książki: Oddział Dyspozycyjny "A" Warszawskiego Kedywu, opracowanie Hanna Rybicka, Instytut Historii PAN, Warszawa 2007, "Dzieje Najnowsze" nr 3/2008, s. 233-237]:

Z zaskoczeniem przeczytałem (s. 116) napisany ponoć przeze mnie (nie pamiętam go) plan opanowania stacji kolejowej Jeziorki, w celu zdobycia i wyładowania wagonu z bronią lekką. Pamiętam natomiast, że spędziłem cały dzień z Tadeuszem Wiwatowskim "Olszyną" na rozpoznaniu terenu. Ta akcja wymagała bardzo wielu sprzyjających okoliczności: "mój" kolejarz miał zaznaczyć odpowiedni wagon z bronią ręczną (części zapasowe do czołgów nie były dla nas interesujące). Pociąg musiałby odjechać co najmniej 1 dzień po tym rozpoznaniu, i to odpowiednią trasą. Na to, żeby te wszystkie okoliczności zbiegły się ze sobą, można było bardzo długo czekać. Plan powstał, bo "Olszyna", tak jak i ja sam, był bardzo zaniepokojony naszym słabym uzbrojeniem.

Poza samym opisem tego co było potrzebne do przeprowadzenia akcji (to swoją drogą fascynujący temat: jak wiele rzeczy musiało się udać, aby przeprowadzić akcję, momentami można odnieść wręcz wrażenie, że tutaj potrzeba było cudu, aby coś się udało), szczególną uwagę zwraca ostatnie zdanie, które pogrubiłem. Oddział Dyspozycyjny "A" i tak jak na warunki konspiracyjne był uzbrojony bardzo dobrze - kto wie, być może miał jeden z lepszych wyników w Warszawie. Broń palną posiadali przecież wszyscy żołnierze oddziału. Tymczasem jego dowódca postanawia w połowie lipca jeszcze go dozbroić na wypadek wybuchu powstania. Fantastyczny przyczynek do rozważań nad stopniem przygotowania AK do rozpoczęcia otwartej walki o Warszawę. Można wręcz odnieść wrażenie, że ludzie będący w oddziałach bojowych lepiej zdawali sobie sprawę z beznadziei sytuacji, niż "góra"...

[Albinos]

Podział Grupy "Andrzeja"/OD "A" po listopadzie 1943 r. i jego zależność wydają się dość oczywiste. Dowódca Tadeusz Wiwatowski, grupą żoliborską kieruje Stanisław Sosabowski, mokotowską Zdzisław Zajdler, wolską Stefan Mrozowski/Adam Majewski, a później osobiście Wiwatowski. Całość podlega Józefowi Rybickiemu jako szefowi Kedywu OW. Tymczasem według relacji tego ostatniego, złożonej Tomaszowi Strzemboszowi w dniu 26 listopada 1967 r., grupa "Stasinka" bezpośrednio podlegała "Andrzejowi", a tylko "Żbika" Wiwatowskiemu. O Woli nie było żadnej wzmianki. Co więcej Rybicki stwierdził, że nie było możliwości, aby Wiwatowski wydawał Sosabowskiemu rozkazy (i zapewne na odwrót). Mogli rozmawiać, rozważać różne opcje podejmowanych działań, ale ponieważ "Stasinek" górował nad "Olszyną" doświadczeniem bojowym i pozycją w oddziale, to nic więcej nie wchodziło w grę.

Biorąc pod uwagę znane opisy funkcjonowania oddziału relacja co najmniej zaskakująca.

[Albinos]

Od dłuższego czasu zastanawiam się nad tym - czy w warszawskim podziemiu zbrojnym da się znaleźć oddział o szerszym przekroju społecznym? Popatrzmy co mamy. Robotnicy z Woli. Inteligencja z Żoliborza. "Zabijacki Czerniaków", żeby odwołać się do określenia J.R. Rybickiego. Arystokrację w osobach Leszka Rybińskiego i Beaty Branickiej. Studenci, naukowcy, dziennikarze, pracownicy fabryk, nauczyciele, marynarze, kolejarze. Rozstrzał jeśli chodzi o wiek, to od 20 do 50 lat (plus minus parę). Śmiem twierdzić, że byłoby trudno o coś lepszego. Ale może się mylę?

[Albinos]

Bywa trudny w rozmowie, ale gdy już człowiek usłyszy od niego kilka miłych słów, zaczyna się z tej dumy unosić dobre pół metra nad ziemią. Szczery do bólu, ironiczny, dzięki swojemu przyjacielowi, Romanowi Bratnemu vel Mularczykowi, symbol (a co najmniej jego połowa) całego pokolenia. Dzisiaj Stanisław Likiernik "Stach", jeden z trzech ostatnich żyjących żołnierzy Oddziału Dyspozycyjnego "A", kończy 92 lata.

Dla przypomnienia: Kolumb rocznik 23. Rozmowa ze Stanisławem Likiernikiem [Gazeta Wyborcza, Duży Format]

[Bruno Wątpliwy]

Szczery do bólu, ironiczny

Z powyższego wywiadu rzeczywiście widać, że to rozmówca niezwyklej wysokiej klasy i bystrości umysłu. Wypada życzyć Mu dużo zdrowia.

[Albinos]

Pan Stanisław ma przede wszystkim niesamowity dystans do siebie samego. Zero w nim chęci budowania własnej legendy. Choć to też może kwestia tego, że zrobił to za niego ktoś inny, a dodatkowo w ostatnim czasie skutecznie (chyba) ją przypomniano w postaci wydania Made in Poland.