Czaszki, panterki... czyli umundurowanie w Powstaniu

[Albinos]

Umundurowanie w Powstaniu Warszawskim było tak różnorodne, ile było dzielnic czy oddziałów, a przecież niektóre oddziały z czasem, zmieniały swoje umundurowanie. Jaki rodzaj umundurowania był najpowszechniejszy? Jakie rodzaje oznaczeń stosowano? Skąd brano mundury?

[dzionga]

Wyprzedziłeś mnie Wczoraj wieczorem też myślałam, żeby założyć taki temat

Kirchmayer mało tym pisze:

Opaski biało- czerwone na rękawie jako ogólny znak wyróżniający.

Niekiedy częściowe umundurowanie wojskowe (np. czapki)- własnym staraniem powstańców. W czasie powstania- ze zdobyczy w magazynach niemieckich.

Najpowszechniejsze to chyba były panterki, wydaje mi się, że zdobyto ich bardzo wiele. Co do tego częściowego umundurowania wojskowego- żołnierze AK starannie przechowywali jakieś mundury po starszym pokoleniu, to mogło tworzyć niezłą mozaikę

[Andreas]

Na fotografiach pojawiają się żołnierze w hełmach typu ''Adrian''(kawaleria0 i piechoty, mundury to raczej były panterki Waffen-SS, mundury policji niemieckiej, Wehrmachtu oraz SS, często też ubrania cywilne, bywali też umundurowani w inne rodzaje mundurów-pewno polskie też były.

[Albinos]

Na fotografiach pojawiają się żołnierze w hełmach typu ''Adrian''

Hełmy to były najróżniejsze. Od chyba najpopularniejszych niemieckich M-42, przez polskie wrześniowe (to właśnie w takim hełmie chodził "Radosław, był to prezent od rodziny Bednarskich, pamiątka po Tadeuszu Bednarskim, który zmarł 2 października '39, po tym jak 25 września podczas obrony Warszawy został ranny), Gladiatory, po nawet brytyjskie MkII. W takim właśnie hełmie na pewnym zdjęciu widać Zbigniewa Klotza z VIII Zgrupowania.

mundury to raczej były panterki Waffen-SS, mundury policji niemieckiej, Wehrmachtu oraz SS, często też ubrania cywilne, bywali też umundurowani w inne rodzaje mundurów-pewno polskie też były.

Mundurów była cała masa. Od właśnie tych Panterek ze Stawek, przez mundury polskie przedwojenne (kiedyś chyba widziałem zdjęcie pewnego oddziału ze Śródmieścia, na którym mieli płaszcze naszego wojska), po nawet stare mundury beliniackie.

Co do tego o czym pisała dzionga. Otóż 11 sierpnia pojawił się rozkaz regulujący zasady umundurowania:

Rozkaz nr 14 Komendanta Okręgu Warszawa AK z 11 VIII 1944 r.

(druk)

Komenda Okręgu AK

w Warszawie

Rozkaz nr 14

(...)

Pkt 4/I. Oznaki zewnętrzne i ubiór żołnierzy AK - wytyczne tymczasowe

Wobec stwierdzenia wśród żołnierzy AK różnorodności w oznakach zewnętrznych na nakryciach głowy i ubiorze, polecam wszystkim d-com bezzwłocznie przystąpić do uregulowania tej sprawy w myśl poniższych wytycznych:

1. Każdy żołnierz AK występuje w opasce biało-czerwonej, na białej części opaski - litery WP, między literami pośrodku - godło państwowe (orzeł), pod orłem - nr oddziału. Opaska na prawym przedramieniu ponad łokciem. Służby noszą ponadto na końcu prawego rękawa opaskę szerokości 5 cm z nadrukiem swej służby.

2. Jako nakrycie głowy można nosić furażerki, berety, czapki okrągłe, hełmy wzgl. rogatywki.

3. Dystynkcje posiadanych stopni wojskowych mają być noszone wg obowiązujących przepisów i regulaminów WP, tylko na nakryciu głowy i na naramiennikach. Na furażerce z lewej strony furażerki, na berecie z przodu pośrodku, na czapce - na otoku czapki pod orzełkiem. Zamiast orzełka można nosić wstążkę biało-czerwoną w formie prostokąta o wymiarach 2 na 5 cm - noszoną na przedzie czapki, beretu, hełmu.

4. Wobec braku przepisowych dystynkcji obowiązujących w WP, obowiązuje tymczasowo ujednostajniony wzór biało-czerwonych proporczyków o wymiarach 2 na 5 cm, noszonych na obu bokach kołnierza, wzgl. klapach płaszcza, bluzy lub kurtki.

Zabraniam stosowania przez żołnierzy AK indywidualnych, własnego pomysłu oznak i upiększeń w postaci różnych wstążeczek, kokardek itp. noszonych na czapkach, hełmach, mundurach lub ubraniach.

(...)

Komendant Okręgu

(-) Monter

[Antoni Chruściel]

Za: K. Komorowski, Bitwa o Warszawę '44: Militarne aspekty Powstania Warszawskiego, Warszawa 2004, s. 428-432; ZS WBBH, sygn III/42/1, k. 162-163.

[Albinos]

Na forum MPW znalazłem ciekawe zestawienie odnośnie Panterek, którego autorem jest user kuczor (z tego miejsca, wyrazy uznania za wykonaną pracę, mam jednocześnie nadzieję, że nie palnąłem gafy wykorzystując tutaj to zestawienie ). Otóż te podzielić można na dwa główne zbiory: zdobyte na Stawkach, gdzie znajdowały się magazyny Waffen-SS, i pochodzące ze szkoły na Rybakach, gdzie znajdowało się umundurowanie Wehrmachtu.

Najpierw zajmijmy się Stawkami. Oprócz Panterek znajdowały się tam także bele materiału, czapki, pokrowce na hełmy, spodnie, buty, szelki i szare kurtki Panzer, które noszono pod Panterkami. Był to zestaw dość często spotykany wśród żołnierzy "Radosława". Zwłaszcza "Parasol", "Kolegium A" i "Czata 49" celowały w tym. Do tego jeszcze szare spodnie.

Ogólnie co do Panterek, to na Stawkach były następujące typy:

A/ Panterki M38, M42, M42-II Waffen SS

I M38 Palm / Palmowy/ dwustronny lato–jesień.

Spotykane w: "Zaręba-Piorun", "Czata 49";

I M38 Overprint, /Plane Tree Number 1/2/3/4/5/6 /Groszkowy/ dwustronny lato–jesień.

Spotykane w: Kolegium A, "Zośka", "Parasol", "Pięść", "Chrobry I", "Miotła";

I M38 Oak A, /Dębowy/ dwustronny lato–jesień.

Spotykane w: "Pięść", "Czata 49", "Zośka";

II M42 /Dębowy/ dwustronny lato–jesień.

Spotykane w: "Pięść", "Czata 49", "Zośka";

II M42 Overprint /Plane Tree Number 1/2/3/4/5/6//Groszkowy/ dwustronny lato–jesień.

Spotykany w: "Kolegium A", "Zośka", "Parasol", "Pięść", "Chrobry I";

II M42 i Blurred i I M38 Blurred /Rozmyty/ dwustronny lato–jesień.

Spotykany w: "Gustaw-Harnaś", "Zośka", "Parasol", "Bończa", "Wigry", "Miotła" itp.

B/ Małpy Parka – kamuflaż zimowy.

Spotykane w: "Pięść".

SS Parka /Dębowy/ odcienie kolorów– zielony, brązowy, jasno brązowy– jednostronny.

Druga strona biała.

C/ 44 Dot /?/ podobny do groszkowego, jednostronny. Drelichowy materiał, tkany w jodełkę.

W szkole na Rybakach spotkać można było manierki, szelki, plecaki, menażki.

A/ Tarnschupfjacke- kamuflaż Splittertarnmuster 39/43 Wehrmacht, również nazywane

Panterkami. Szyte bardzo podobnie. Wzór materiału- kanciasty z deszczykiem dwustronnym, różniły się odcieniem. Poza "Radosławem", spotykane ponoć w każdym oddziale.

Sumpftarnmuster 43/44 (błotny) z kapturem jak i bez Wehrmacht –

też nazywane Panterkami, plamy rozmyte. Spotykane na Starówce, Mokotowie i w Śródmieściu.

Splittertarnmuster 39/43 i Sumpftarnmuster 43/44 Parka Wehrmacht

Tkz. (Małpy) spotykane na Starówce.

Do południa 2 sierpnia ze Stawek można było pobierać co się chciało. Powstaniec wchodził i brał co chciał. Dopiero po południu 2 sierpnia "Radosław" postanowił ukrócić tę samowolkę i ustawił przy magazynach straże. Żołnierze "Radosława" we wszystkich oddziałach nosili jednocześnie różne typy tychże Panterek. Z drugiej strony jest tutaj druga wersja odnośnie "ubierania się" oddziałów. Otóż te podsyłały swoje plutony pojedynczo dla pobrania umundurowania. Biorąc pod uwagę, że były to magazyny wojskowe, Panterki powinny być ułożone według typów. Tak więc trudno wyobrazić sobie sytuację, w której to żołnierze z danych plutonów chodzą sobie po magazynie i wybierają kolor Panterki, bo ta za jasna, a ta ma plamy niesymetrycznie ułożone. Tak więc, albo dobieranie na "dziko", ale wszystko zależało od terminu, kiedy to pluton został wysłany na Stawki. Swoją drogą, ciekawą sprawę poruszył również na forum MPW whatfor. Otóż w MWP znajduje się wehrmachtowska bluza sznurowana "Sumpftarn". Należała ona do Stanisława Komornickiego "Nałęcza". A skoro tak było, to czy oznacza to, że na Stawkach znajdowało się także umundurowanie Wehrmachtu?

To idziemy dalej. Kiedyś umieszczałem na forum opis porucznika Zdzisława Zołocińskiego "Piotra" z "Czaty 49", autorstwa Pani Haliny Jędrzejewskiej "Sławki" z "Miotły". Oto jego fragment:

Najbardziej pamiętam go z walk na Stawkach, jak szedł lekko pochylony, miał czarny esesmański mundur i czapeczkę.

Czarny esesmański mundur? Czy coś takiego było możliwe? Przyznam, że sam nie znam się za bardzo na mundurach, dlatego byłbym wdzięczny, gdyby ktoś powiedział mi, co to mogło być. Oto zdjęcie porucznika "Piotra":

Zdjęcie pochodzi z wikipedia.pl

[Lu Tzy]

Albinos, co to za helm: gladiator? Poszperalem nieco na sieci, ale bez rezultatow.... W zyciu o tym nie slyszalem, wiec mnie intryguje

[Albinos]

Jest chociażby tutaj: http://www.axishistory.com/index.php?id=5429 . Tutaj też są: http://www.powstanie-warszawskie-1944.ac.pl/helmets.htm , trzeba poszukać na dole. Jakby co, mogę jeszcze trochę poszperać, i wrzucić parę fotek z Gladiatorami z Powstania

[Lu Tzy]

Dziekuje najpiekniej! Nie dosc, ze nie slyszalem, to pierwszy raz na oczy widze. Swiadomie, znaczy. Jakas wersja niemieckiego stahlhelm dla obrony przeciwlotniczej?

P.S. Kajam sie, nie doczytalem danych pod drugim linkiem.

Dziekuje jeszcze raz!

[Andreas]

Tak, przeznaczony typowo dla Luftschutzu. Kiedyś o tym było sporo na whatforze.

Co do fragmentu Albinosa: otóz esesmani mieli owszem czarne mundury, ale tylko w jednym przypadku: galowe i tylko galowe! Takiego munduru na pewno nie nosił żaden Niemiec podczas PW. To raczej był albo czarny skórzany płaszcz, albo moze mundur czołgisty niemieckiego.

A tu mamy gladiatora: http://www.powstanie-warszawskie-1944.ac.p..._post_ak_44.jpg

[Albinos]

Co do fragmentu Albinosa: otóz esesmani mieli owszem czarne mundury, ale tylko w jednym przypadku: galowe i tylko galowe! Takiego munduru na pewno nie nosił żaden Niemiec podczas PW.

Andrea$ie, tutaj pełna zgoda. Mnie interesuje jednak to, czy w Powstaniu mógł taki mundur się pojawić. We fragmencie, który podałem, jest mowa o czarnym mundurze esesmańskim. Tylko czy autorka tych słów, pomyliła go z mundurem pancerniaka, a o którym pisałem w kontekście magazynów na Stawkach, czy naprawdę porucznik Zołociński nosił taki mundur.

To raczej był albo czarny skórzany płaszcz, albo może mundur czołgisty niemieckiego.

Płaszcze były noszone na początku Powstania przez żołnierzy "Barrego". Potem zamienili je na Panterki. Mundury czołgistów o ile mnie pamięć nie myli, były spotykane chociażby w "Kolegium A". I jakby wynikało z fragmentu o "Piotrze", także w "Czacie 49".

[Andreas]

Nie mógł-po pierwsze, szczerze wątpię, by mógł ów powstaniec zdobyć mundur galowy podczas PW, a jesli nawet by go zdobył, jakoś nie mógłbym uwierzyć, by mógl go nosić-idealny cel dla snajpera, a i swoi mogliby go postrzelić przypadkowo.

Dla Polaków przez długi czas mundury pancerniaków z trupimi czaszkami i esesmańskie galowe były jednościa-nie bylo różnic. Zawsze w książkach się powtarzało:''esesman w czarnym mundurze'', ''czarne szeregi SS'', ''czarne płszcze esemanów''. i bardzo trudno po latach tego dowieść.

Mundur ze zdjęcia przypomina mi najbardziej kurtkę grenadierów pancernych lub czołgistów, najpewniej w kolorze feldgrau.

Jeśli rzeczywiście był to czrny mundur SS, to trzeba się zastanowić, czy powstańcy zdobyli tego rodzaju mundury.

[Albinos]

Mundur ze zdjęcia przypomina mi najbardziej kurtkę grenadierów pancernych lub czołgistów, najpewniej w kolorze feldgrau.

Co biorąc pod uwagę, że "Czata" umundurowanie pobierała ze Stawek, gdzie miały występować szare kurtki Panzer, wydaje się być prawdopodobne. Tylko dalej ten kolor trochę nie pasuje. A więc albo kurtki ze Stawek były innego koloru, albo sam już nie wiem co.

Nie mógł-po pierwsze, szczerze wątpię, by mógł ów powstaniec zdobyć mundur galowy podczas PW, a jesli nawet by go zdobył, jakoś nie mógłbym uwierzyć, by mógl go nosić-idealny cel dla snajpera, a i swoi mogliby go postrzelić przypadkowo.

A tego to nie rozumiem za bardzo. Co ma do tego wszystkiego to, że swoi mogli go postrzelić? A gdy byli poubierani w Panterki, to jak się rozpoznawali? Przecież były opaski. Cel dla snajpera. Wielu z nich było celem dla snajpera z racji ubioru (vide mundury z Mokotowa).

Jeśli rzeczywiście był to czrny mundur SS, to trzeba się zastanowić, czy powstańcy zdobyli tego rodzaju mundury.

I o to mi cały czas chodzi

[Andreas]

Z dużej odleglości nie wiem czy zobaczyliby opaskę. Taki mundur mogliby zdobyć tylko i wyłącznie przy zajmowaniu magazynu lub koszar. Jeślio takowy mundur miał być w magazynie, to jestem ciekaw ile takich tam było.

[Albinos]

Z dużej odleglości nie wiem czy zobaczyliby opaskę.

Ale to na tej samej zasadzie można dyskutować nad tym, jak rozpoznawali się nawzajem będąc ubranymi w Panterki. A z tym jakoś problemów nie było. Chociaż wypadki zdarzały się.

[Don Pedrosso]

Ale to na tej samej zasadzie można dyskutować nad tym, jak rozpoznawali się nawzajem będąc ubranymi w Panterki. A z tym jakoś problemów nie było. Chociaż wypadki zdarzały się.

Słyszałem o tym, że Niemcy wracając na swoje pozycje, ściągali hełmy, by nie być rozpoznani jako powstańcy.