Szpitale i ich pracownicy w Powstaniu Warszawskim

[Albinos]

Powstanie Warszawskie to nie tylko heroiczna walka, to nie tylko niezliczone bitwy i starcia, to nie tylko bohaterowie pola walki, ale także dziesiątki ludzi, którzy ratowali im życie, którzy w najcięższych warunkach dokonywali niemalże cudów. Narażali siebie, aby uratować życie komuś niejednokrotnie zupełnie nieznanemu. Powstanie to także historia szpitali powstańczych, urządzanych w różnych miejscach.

Jak oceniacie pracę lekarzy, pielęgniarek i sanitariuszy podczas powstania? Jakie historie związane ze szpitalami, utknęły Wam najbardziej w pamięci? Jak to możliwe, że w takich warunkach, potrafiono przeprowadzać nawet najtrudniejsze operacje?

[dzionga]

Jakie historie związane ze szpitalami, utknęły Wam najbardziej w pamięci?

Mi najbardziej utkwiły w pamięci dwa wydarzenia. Jedno z nich to zrzucenie bomby na nowy szpital przy Miodowej, gdzie zginął Jan 'Bonawentura' Romocki, a drugi taki przypadek to wykorzystanie przez Niemców kobiet, dzieci i starców do utworzenia żywej tarczy przed ogniem powstańców (nie jestem pewna czy to jest bezpośrednio związane ze szpitalem czy z domem opieki).

[widiowy7]

Jakie historie związane ze szpitalami, utknęły Wam najbardziej w pamięci?

W jednym ze staromiejskich szpitali, lekarze przeprowadzili operację trepanacji czaszki.

Użyli do tego dentystycznej bormaszyny. Niestety, nie pamiętam czy udało się pacjenta uratować :clap:

Mam wrażenie, że czytałem to w jednej z książek o "Zośce" lub "Parasolu".

[Albinos]

Szkoda tylko, że żołnierze niemieccy, którzy potem mordowali pacjentów i obsługę szpitali nie potrafili tego docenić i uszanować międzynarodowego prawa humanitarnego (pomimo próśb ratowanych Niemców).

Tym bardziej szokują pojedyncze przypadki, kiedy to jednak decydowali się na ocalenie Polaków, ale o tym tutaj: http://www.historia.org.pl/forum/viewtopic.php?t=3711 .

W jednym ze staromiejskich szpitali, lekarze przeprowadzili operację trepanacji czaszki.

Od razu przypomina mi się tutaj sytuacja kiedy to Andrzej Karpiński "Leszek" z "Chrobrego II" był operowany przez Andrzeja Zaorskiego "Andrzeja", studenta tajnej Akademii Muzycznej. Podczas patrolu wzdłuż ulic Żelaznej, Złotej i Chmielnej, gdy był na Chmielnej, został poważnie ranny. Dzięki jego dowódcy, kapitanowi "Zawadzkiemu", lekarz usunął z jego ciała blisko 20 odłamków. Ale to nie był koniec:

Dokuczał mi nieustanny ból głowy z chwilowymi utratami przytomności. Przy każdym poruszeniu głową przez mózg przebiegał jakby prąd elektryczny. Andrzej dokładnie przyjrzał się ranie. Po długim namyśle postawił diagnozę:

- Słuchaj uważnie. Masz w głowie odłamek, który dotyka mózgu. Jest on niestety dziwnego kształtu. Wszedł od szerokiej strony, a wystaje tylko szpic, trzeba cię natychmiast operować. Do szpitala nie można cię przetransportować, bo odłamek może wejść głębiej.

- Co zatem radzisz? Sam mi rozłupiesz czaszkę?

- Mogę spróbować, nic nie ryzykujesz- pocieszył mnie szybko- to jedyny ratunek. Zabieg przeprowadzę tu, na twoim łóżku, nie będziesz długo cierpiał, może 15, może 20 minut. Będzie mocno bolało, bo nie mamy środków znieczulających, za to mam pięciu chłopów na schwał. Oni mi pomogą, to znaczy będą trzymać cię za ręce, nogi i głowę, żebyś się nie rzucał. Ja natomiast tym oto dłutkiem powiększę otwór, aby ci wyciągnąć odłamek. Zgoda?

Zanim zdążyłem odpowiedzieć, już byli przy mnie. Złapali za ręce i nogi, przewrócili na brzuch, a najsilniejszy wskoczył na łózko, chwycił moją głowę i troskliwie umieścił ją między swoimi kolanami, zaciskając je jak kleszcze. Od razu straciłem przytomność i to na bardzo długo. Nie słyszałem stukotu młotka i dłutka stolarskiego, nie czułem żadnego ucisku w głowie. Nie słyszałem także słów Andrzeja, który sam sobie dodawał otuchy, jako że była to pierwsza w jego życiu operacja.

Wszystko skończyło się dobrze. Operacja udała się, a "Leszek" przeżył powstanie, choć w jego organizmie pozostało 5 odłamków, z którymi jak sam pisał: Żyjemy już ze sobą wiele lat w pełnej harmonii.

Cyt. za: Wspomnienia Powstańców, Heroizm ludzi i miasta: Warszawskie Termopile 1944, pod red. Troński B., Warszawa 2004.

[Albinos]

Znowu coś z literatury:

Urbanek B., Pielęgniarki i sanitariuszki w Powstaniu Warszawskim 1944 r., Warszawa 1998, ss. 536.

Od sanitariatu w konspiracji, po działalność w Powstaniu.

Wiśniewska M., Sikorska M., Szpitale powstańczej Warszawy, Warszawa 1991, ss. 304.

Podział na dzielnice wraz z opisem szpitali i punktów sanitarnych.

Kopf S., Powstańcze służby sanitarne, Warszawa 2004, ss. 162.

Książka z serii WT. Podzielona na trzy części, od okresu przedpowstaniowego, przez działalność w warunkach bojowych, po opis szpitali.

[Albinos]

Zastanawia mnie jedna sprawa, czy ktoś z Was ma może dostęp do spisu wszystkich szpitali, jakie działały podczas Powstania? Spisanie ich na forum mogłoby być ciekawą sprawą. Na razie za Stachiewiczem wypis z ewidencji na dzień 17 sierpnia, jaką to "Wachnowskiemu" przedstawił szef służby sanitarnej Grupy "Północ" ppłk Stefan Tarnawski "Tarło":

- szpital chirurgiczny nr 1- Długa 7 (przypadki nagłe), Podwale 25, 44, 46 i 50;

- szpital chirurgiczny nr 2- Freta 10 (ciężko ranni z ewakuacji szpitala Jana Bożego);

- szpital chirurgiczny nr 3- Miodowa 23 (dla lekko rannych i przypadki nagłe);

- szpital nr 4- Bonifraterska (Jana Bożego nierozwojowy do ewakuacji);

- punkt opatrunkowy nr 1- przy batalionie "Gustaw"- Kilińskiego 3;

- punkt opatrunkowy nr 2- przy batalionie "Gozdawa"- Długa 15;

- punkt opatrunkowy nr 3- w dyspozycji szefa sanitarnego PWPW- Sanguszki 1;

- punkt opatrunkowy nr 4- w dyspozycji szefa sanitarnego- Miodowa 24;

- punkt opatrunkowy nr 5- przy batalionie "Parasol"- Długa 24;

- punkt rozdzielniczo-chirurgiczny- Długa 7 (na parterze).

Co do pomocy medycznej dla ludności cywilnej, tą zapewniali lekarze-interniści:

- dr Wąsowski- Długa 8a;

- dr Markowska- Długa 9;

- dr Korytkowski- Hipoteczna 5;

- dr Otto- Rynek Nowego Miasta (niedaleko kościoła Panny Marii);

- dr Majewski- Rynek Starego Miasta 40;

Za: Stachiewicz P., Starówka 1944, Warszawa 1983, s. 163-164.

I teraz pytanie. Skoro ten wykaz przedstawia stan na 17 sierpnia, to czy ktoś jest w stanie podać dane dla okresu wcześniejszego i późniejszego? Już nie wspomnę o tym, czy ktoś byłby chętny do zaprezentowania informacji odnośnie pozostałych dzielnic/wydzielonych punktów oporu. Nie ukrywam, że szczególnie interesują mnie Wola i Czerniaków.

[secesjonista]

Całkiem porządnie zachowały się oddziały, które dotarły do szpitala na Miodowej:

"Wśród opadającej kurzawy widzę zielone mundury... Niemcy. Żona w białym fartuchu lekarskim niemal szarpie się z ich oficerem. Ten odsuwa ją łagodnie i daje jakby uspokajający znak... potem wyciąga wielki pistolet, podnosi go i strzela... w górę. Wysoko mknie rakiet - sygnał: zaprzestać ognia! Niemców coraz więcej. Oficer wypytuje:

- Co tu jest... lazaret? Ranni Niemcy - są?

Pojawiają się przysłani przed kilku dniami przez tatę-Jeżyckiego jeńcy niemieccy, którzy spełniali róże ciężkie posługi szpitalne, nosili wodę. Coś tam żywo tłumaczą. Oficer wydaje rozkazy. (...)

Mijają długie minuty. Wreszcie wracają. Sprawdzili. Tam na dole znaleźli zwłoki jakiegoś porucznika Wehrmachtu. Ciężko ranny w brzuch, był nie do uratowania, jednak został uczciwie zoperowany i opatrzony. Potwierdzili to poza tym inni jeńcy, dodając, że i ich doktorzy polscy uczciwie opatrywali.

To zapewne przechylało szalę na naszą korzyść".

/A. Słomczyński "W warszawskim Arsenale", w: "Walka o dobra kultury. Warszawa 1939-1945" red. S. Lorentz, T. I, Warszawa 1970, s. 561-562/

[secesjonista]

(...)

I teraz pytanie. Skoro ten wykaz przedstawia stan na 17 sierpnia, to czy ktoś jest w stanie podać dane dla okresu wcześniejszego i późniejszego? Już nie wspomnę o tym, czy ktoś byłby chętny do zaprezentowania informacji odnośnie pozostałych dzielnic/wydzielonych punktów oporu. Nie ukrywam, że szczególnie interesują mnie Wola i Czerniaków.

Do wykazu punktów medycznych, można dorzucić informacje z Dziennika Obwieszczeń Rejonowego Delegata Rządu Warszawa-Południe (Nr 2, Warszawa walcząca, dnia 21 sierpnia 1944 r.):

punkty przyjęć lekarzy dzielnicowych:

I Dzielnica

Dr. Łukasiewicz ul Mokotowska 51/53

ul. Książęca, ul. Mokotowska (od placu 3-ech Krzyży do Piusa), ul. Wilcza (pomiędzy Al. Ujazdowskimi a Mokotowską)

II Dzielnica

Dr. Karwowski ul. Nowogrodzka 2 (obecnie punkt Krucza 38)

ul. Bracka, Nowogrodzka, Żórawia, ul. Krucza z obydwóch stron do rogu Żórawiej od Al. Jerozolimskich, ul. Marszałkowska z obydwóch stron od ul. Żórawiej

III Dzielnica

Dr. Kaszyn Punkt Sanitarny ul. Wspólna 5

ul. Wspólna, ul. Hoża do ul. Kruczej od pl. 3-ech Krzyży, strona parzysta ul. Kruczej od Żórawiej do ul. Hożej

IV Dzielnica

Dr. Wernic ul. Wspólna 30 m 7

ul. Wspólna, Hoża, Skorupki, Wilcza, Piusa (pomiędzy Marszałkowską i Kruczą, począwszy od ul. Hożej do Żórawiej nieparzystą stronę Kruczej, ul. Marszałkowska parzysta strona od ul. Żórawiej

V Dzielnica

Dr. Fenske ul. Wspólna 20 m 6

ul. Wilcza począwszy od ul. Mokotowskiej do ul. Kruczej, ul. Krucza począwszy od ul. Hożej parzysta strona i nieparzysta od ul. mokotowskiej

VI Dzielnica

Dr. Bacia ul. Wspólna nr 49 m 8

ul. Wspólna, Hoża, Wilcza od ul. Marszałkowskiej do ul. Poznańskiej, ul. Koszykowa od ul. Mokotowskiej do Lwowskiej, ul. Śniadeckich, ul. Marszałkowska strona nieparzysta od ul. Żórawiej do Placu Zbawiciela.

VII Dzielnica

Dr. Lebert ul. Poznańska 14 m 8

ul. Wspólna, Hoża, Wilcza, Piusa, od Poznańskiej do granic AK., ul. Poznańska obydwie strony, ul. Lwowska i 6-go sierpnia.

Tamże podano też apteki:

- mgr S. Bukowski ul. Marszałkowska 54 (dojście przez kino)

- mgr Cyfracka ul. Bracka 2

- mgr Głuchowska ul. Krucza 28

- mgr Hübner ul. Marszałkowska 72

- mgr Kuciński ul. Marszałkowska 72

- mgr Lewandowski ul. Mokotowska 43

- mgr Motak ul. Hoża (róg Poznańskiej)

- "Pod Politechniką" ul. Koszykowa (róg Piusa 19)

- mgr Wierzbięta ul. Marszałkowska 94

Dodajmy za "Codziennymi Wiadomościami Powstańczymi" (nr 19, 28.8.44) punkt badania krwi, dla osób chcących oddać krew, mieszczący się przy ul. Górskiego 4 m 1

Edytowane 22 Kwiecień 2012 przez secesjonista

[secesjonista]

Co do personelu...

Szef szpitala powstańczego na Ochocie - doktor Józef Bogusz, podczas okupacji prowadził w Warszawie przychodnię chirurgiczną i pracował na oddziale neurochirurgii Szpitala im. Dzieciątka Jezus.

Jego zaangażowanie zawodowe było o tyle niebezpieczne, że w rzeczywistości był żydowskiego pochodzenia i nazywał się Józef Birkenfeld, nazwiska i stosownej metryki użyczyła mu pielęgniarka z którą był związany, po wojnie pozostał przy nowym nazwisku.

[secesjonista]

Do zestawienia można dodać:

- szpital powstańczy mieszczący się w szkole przy ul. Czarnieckiego 49, który był kierowany przez dra Jerzego Szulca "Konrada"

- szpital dla dzieci przy ul. Śliskiej 51, prowadzony przez dra med. Rajmunda Barańskiego

- szpital Ubezpieczalni Społecznej przy ul. Solec 93

- szpital powstańczy przy ul. Jaworzyńskiej

Do literatury dodac można;:

Z. Woźniewski "Książka raportów lekarza dyżurnego. Szpital Wolski w okresie Powstania Warszawskiego" oprac. M. Gepner-Woźniewska

J. Misiewicz "W Szpitalu Wolskim podczas powstania", "Przegląd Lekarski" 1967, 23, 147

także w: "Okupacja i medycyna"

J. Zieliński "Szpital Dobrej Woli. Szpital Wolski w latach 1939-1945"

F. Olbrychski "Pamiętny sierpień Szpitala Wolskiego", "Służba Zdrowia" 1950, nr 32 z 6 sierpnia

Z. Woźniewski "Pierwsze dni Powstania Warszawskiego w szpitalach na Woli", "Polski Tygodnik Lekarski" 1947, 2

tegoż, "W Szpitalu Wolskim tego nie było (na marginesie wspomnień o powstaniu warszawskim", "Biuletyn Głównej Biblioteki Lekarskiej" 1959, 8

tegoż, "Szpital Wolski w latach okupacji 1939-1944", "Archiwum Historii Medycyny" 1958, 21

L. Manteuffel "Szpital Wolski w czasie Powstania", "Za i Przeciw" 1969, nr 29 z 20 lipca, nr 31 z 3 sierpnia, nr 32 z 10 sierpnia, nr 33 z 17 sierpnia

[secesjonista]

Planowano wykorzystać:

Żoliborz:

- szpital w klasztorze Sióstr Zmartwychwstanek

- szkoła Rodziny Wojskowej przy pl. Inwalidów

Wola:

- Szpital Dziecięcy Karola i Marii

Śródmieście:

- Klinika Pediatryczna ul. Sienna 51

- punkt opatrunkowy w schronach PKO ul. Jasna

- punkt opatrunkowy w lecznicy "Sano" przy ul. Lwowskiej

- punkt opatrunkowy w lecznicy św. Józefa przy ul. Emilii Plater

Ochota:

- planowano umieszczenie szpitala w budynku Monopolu Tytoniowego

- punkt opatrunkowy w gmachu przy ul. Wawelskiej 69

Mokotów:

- szpital Sióstr Elżbietanek.

Na Pradze przewidywano korzystanie z:

- Szpital przemienienia Pańskiego (w gmachu d. żydowskiego Domu Akademickiego) przy ul. Brukowej

- Szpital Kolejowy przy ul. Brzeskiej

- Szpital Skarbowców w d. Instytucie Weterynaryjnym przy ul. Grochowskiej

- punkt opatrunkowy przy ul. Wileńskiej 69

- w szkole przy ul. Oszmiańskiej

- w mieszkaniu prywatnym przy ul. Tykocińskiej

- w Ubezpieczalni Społecznej przy ul. Jagiellońskiej

- w gmachu d. Zbrojowni przy ul. Stalowej

- w szkole przy ul. Obrońców 23

Zorganizowano szpital przy ul. Saskiej 101 (60 łóżek) wyposażony sprzętem ze zlikwidowanego punktu przy ul. Obrońców.

inne tytuły:

W. Kosiński "Szpital Przemienienia Pańskiego, rok 1944", "Służba Zdrowia" nr 37, 13 wrzesień 1964

tegoż "Z historii Szpitala Przemienienia Pańskiego', "Szpitalnictwo Polskie" 1 września 1966

S. Bayer "Służba Zdrowia Warszawy w Walce z okupantem 1939-1945"

"Pamiętnik II Zjazdu Lekarzy ZBoWiD"

Z. Woźniewski "Rys historyczny Szpitala Wolskiego", "Przegląd Lekarski" 1947

tegoż, "Pierwsze dni powstania warszawskiego w szpitalu na Woli", "Polski Tygodnik Lekarski" t. II

S. Wesołowski "Pamiętniki chirurgów"

[secesjonista]

Śródmieście:

lekarz naczelny mjr lek. Wacław Kafliński "Jur", zastępca kpt. lek. Zdzisław Sutorowski "Inżynier"; miejsca postoju: Bar "Satyr" il. Marszałkowska 81, Zakład Gimnastyczny ul. Hoża 41.

I. Główny punkt opatrunkowy zgrupowania "Zaremba" (potem batalion "Piorun") początkowo w Zakładzie Sióstr Rodziny Marii przy ul. Hożej przeniesiony do pomieszczeń PZUW przy ul. Poznańskiej 41.

Podległe mu punkty opatrunkowe:

- ul. Hoża 39

- ul. Poznańska 15, przeniesiony z sanatorium św. Józefa

- ul. Wspólna 37

dodatkowo działał zakład rentgenowski doc. Witolda Zawadowskiego ul. Poznańska 17

II. Szpital polowy w pomieszczeniach firmy Władysława Boye ul. Wilcza 61

III. Lecznica "Sano" ginekologiczno-położnicza dr. Radzisława Tchórznickiego ul. Lwowska 13

IV. Batalionowy punkt opatrunkowy batalionu "Golski" przekształcony w szpital dla lżej rannych, "Architektura" ul. Koszykowa 31

V. Po zdobyciu Feldlazarettu w gimnazjum "Przyszłość" ul. Śniadeckiego 17, zorganizowano tam duży szpital polowy

VI. Szpital w pomieszczeniach prywatnej stacji pogotowia ratunkowego, jak i w prywatnych mieszkaniach przy ul. Marszalkowskiej 71/73

VII. Kilkanaście łóżek rozlokowanych w pomieszczeniach firmy "Skiba i Wyporek" ul. Marszałkowska 65

VIII. Jeden z większych szpitali w tym rejonie zorganizowany przy pomocy sióstr Zgromadzenia Rodziny Marii przy ul. Mokotowskiej 55

a) powyższy szpital posiadać miał filię przy ul. Chopina, przeznaczoną dla batalionu "Gozdawa" obsługiwany przez prof. Jana Szmurło

IX. Szpital rozwinięty z punktu opatrunkowego w gimnazjum Platerówny przy ul. Piusa XI 24

X. Duży szpital w pomieszczeniach biurowych przy ul. Wspólnej 27

a) szpital nadzorował punkt opatrunkowy w restauracji "Narcyz"

XI. Zaimprowizowany przez lekarzy i mieszkańców szpital w pomieszczeniach szkoły przy ul. Hoża 13

XII. Początkowo w prywatnym mieszkaniu dr. Stanisława Zameckiego, potem w innych pomieszczeniach szpital przy ul. Marszałkowskiej 40. Szpital

został przeniesiony pod koniec powstania do pomieszczeń i piwnic restauracji Jabłońskiego

Do końca powstania przetrwały punkty opatrunkowe przy ul. Wilczej 13 - dr Leon Plocker, ul. Hoża 24 - płk lek. Stanisław Akudowicz, ul. Krucza 13

- dr Z. Wojciechowski. Do końca działań powstańczych trwała praca szpitala przy ul. Jaworzyńskiej zorganizowany przez Zarząd Okręgu Warszawskiego

PCK, pod kierunkiem dr. Michała Miszewskiego i dr. Bartoszewskiego. Placówka w dniu kapitulacji zajmował kilka domów.

Podobwód Śródmieście Północ:

lekarz naczelny por. lek. Jerzy Teter "Pigoń", miejsce postoju: Urząd Miar i Wag przy ul. Złotej 22

I. Szpital Zapasowy "Struga", rozwinięty przy ul. Widok, po kilku godzinach przeniesiony do hotelu "Terminus" przy ul. Chmielnej

II. Szpital Zapasowy ul. Chmiela 36 umiejscowiony w prywatnej lecznicy, początkowo na V piętrze, potem przeniesiony na parter i do piwnic

III. Punkt opatrunkowy zgrupowania "Gurt" przekształcony w szpital, umiejscowiony w gimnazjum Niklewskiego, ul. Złota 58

IV. Doraźnie zorganizowany punkt opatrunkowy ul. Złota, róg Sosnowej

V. Przekształcony punkt opatrunkowy batalionu "Chrobry" w szpital polowy przy ul. Siennej 59

VI. Szpital w Klinice Pediatrycznej ul. Sienna 51

VII. Punkt opatrunkowy w prywatnej lecznicy dr. Edmunda Stachowiaka ul. Chłodna 66

VIII. Główny punkt opatrunkowy, który z konieczności przekształcono w największy szpital polowy dla północnej centralnej dzielnicy Warszawy.

Rozlokowany w kompleksie budynków (Jasna, Marszałkowska, Świętokrzyska) Szpital PKO

IX. Przekształcony punkt opatrunkowy dla zgrupowania "Gurt" w szpital polowy mieszczący się w Urzędzie Miar i Wag przy ul. Złotej 22

X. Punkt opatrunkowy ulokowany przy ul. Brackiej 22 - Dom Towarowy Bracia Jabłkowscy

XI. Doraźnie zorganizowany szpital w dawnym gmachu Ubezpieczalni Społecznej ul. Mariańska

XII. Krótko działający punkt opatrunkowy przy ul. Granicznej 10 w kuchni RGO.

/wykaz opracowany na podstawie dokumentów ZOW PCK uzgodnionych z mjr. Lesławem Węgrzynowskim i ppłk. Henrykiem Lenkiem przez Stanisława Bayera/

Edytowane 11 Luty 2013 przez secesjonista

[Albinos]

Wola:

- Szpital Dziecięcy Karola i Marii

No nie tylko to planowano wykorzystać. Z lenistwa wkleję fragment wpisu z innego tematu:

W III Obwodzie AK Wola za referat sanitarny odpowiadała "Janina" (NN). Pielęgniarkami i sanitariuszkami kierowała Kazimiera Skoszkiewicz-Lubańska. Przygotowanych miało być 7 punktów sanitarnych, do których przydzielono 72 sanitariuszki/pielęgniarki, z ogólnej liczby 129 zarejestrowanych w WSK na Woli. Pozostałe 57 miało służyć w 12 patrolach sanitarnych. Głównym punktem sanitarnym na Woli miał być Szpital Wolski przy Płockiej 26. Przed Powstaniem gromadzono tam w tajemnicy duże ilości środków opatrunkowych, leków (w tym około 3 tys. ampułek ze środkami przeciwbólowymi i znieczulającymi). Szpital dysponował około 480 łózkami, z czego 270 było wolnych. W szpitalu podjęto także działania, mające na celu zabezpieczenie zapasów krwi:

29 VII 1944

Dyżur spokojny. (-) K. Drozdowski

W dniu dzisiejszym zorganizowano ośrodek krwiodawczy na terenie szpitala pod kierownictwem dra Kubickiego i p. Buraczewskiej; dokonano 12 oznaczeń u wolontariuszy szpitala, którzy wyrazili gotowość oddania swej krwi w razie potrzeby.

Za: Z. Woźniewski, Książka raportów lekarza dyżurnego. Szpital Wolski w okresie Powstania Warszawskiego, Warszawa 1974, s. 61.

Dla potrzeb powstańczych zaadaptowano również Zakaźny Szpital św. Stanisława przy Wolskiej 37. Ze względu na jego specyfikę do użytku służb sanitarnych III Obwodu oddano jedynie jego część. Przygotowano oddzielny blok dla rannych, salę operacyjną. Plany zakładały także przystosowanie plebanii kościoła św. Wawrzyńca przy Wolskiej 140, tuż przy Reducie 56, Szpitala św. Łazarza i Szpitala im. Karola i Marii.

[secesjonista]

Nastąpiło nieporozumienie - w tamtym poście pisałem o niektórych placówkach, które planowano wykorzystać. Z wybuchem powstania placówki te wykorzystano zgodnie z planem, bądź nie.

Nie jest to wykaz realnego stanu rzeczy podczas powstania.

[Albinos]

Nie wiem czy zaszło nieporozumienie - zwyczajnie uzupełniłem Twój wpis secesjonisto pod kątem planów na Woli. Ot i wszystko