Zdrada Lipków

[Pancerny]

Na wiosnę 1672 roku chorągwie tatarskie służące w wojsku koronnym,zbuntowały sie i opuściły granice Rzeczpospolitej przechodząc na stronę Turcji.

Co spowodowało,że Tatarzy(zwani Lipkami)podjęli taką decyzję?

[Vissegerd]

W czasie wojen ze Szwecją, Kozakami i Rosją gwałtownie wzrosła liczba chorągwi tatarskich na polskim żołdzie. Zaciągali się do nich nie tylko Tatarzy mieszkający od lat w Polsce, ale również wszelkiej maści awanturnicy nogajscy, budziaccy, ocakowscy i inni. To spowodowało, że żołnierze tatarscy często zachowywali się w Rzeczpospolitej jak w podbitym kraju. Coraz częstsze konflikty z miejscową ludnością sprawiły, że zaczęto ich szczerze nienawidzieć. Zatarg o nie wypłacony żołd spowodował wśród Tatarów niezadowolenie i poczucie krzywdy.

Nasilające się niezadowolenie ludności muzułmańskiej ze złej sytuacji materialnej, ograniczeń prawnych i religijnych doprowadziło do omawianych wydarzeń. Zaburzenia w szeregach jazdy tatarskiej przerodziły się w 1672 roku w otwarty bunt.

W 1669 Michał Korybut Wiśniowiecki próbował uratować sytuację, przywracając Tatarom i potwierdzając dotychczasowe przywileje (zrównianie w prawach przed sądem, prawo nabywania ziemii, itd.). Niestety nie wypłacany żołd doprowadził wiele tatarskich rodzin do nędzy. Dlatego też coraz częściej spoglądali w stronę Turcji. Sytuacja polityczna, jaka zapanowała w drugiej poł. lat 60-tych tylko ułatwiła Tatarom zmianę orientacji. Krym ponownie stał się wrogiem Polski, uległy zaostrzeniu stosunki polsko-tureckie.

Zimą 1671/1672 wśród chorągwi tatarskich rozrzuconych po Ukrainie i Podolu coraz częściej dochodziło do zaburzeń i niepokojów. Żołnierze tych formacji, latami nie opłacani, wygłodzeni i obdarci byli do buntu nader sposobni. Toteż bez większych oporów dali się wyprowadzić swoim rotmistrzom i porucznikom na stronę Turcji. Dowódcy zapewne też zostali obsypani przez sułtana różnymi obietnicami.

Lapidarnie rzecz ujmując, poszło głównie o pieniądze

Pozdrawiam.

[Pancerny]

W Turcji też szczęścia nie zaznali i 1674 roku Jan III przyjął ich z powrotem.Mnie ciekawi jak oni byli traktowani w Turcji,bo niby muzułmanie ,ale wychowani u"Lachów",wielokrotnie walczyli po stronie polskiej przeciw Turcji,i sułtan doskonale o tym wiedział.

[Vissegerd]

Z największą przyjemnością zaspokoję Twój głód wiedzy

Przyczyny niezadowolenia ze służby u sultana są w zasadzie dwie.

Oznaki niezadowolenia dały się zauważyć już na początku 1673 roku. Objawy depresji dały się zauważyć w pierwszym rzędzie wśród Tatarów osiadłych w RON od wielu pokoleń. W znacznym stopniu spolonizowani, przyzwyczajeni do szlacheckich przywilejów (i dziwić się, że my, polska szlachta tak o nie walczyliśmy...), przywiązani do swych posiadłości na Litwie nie mogli przyzwyczaić się do tureckiego despotyzmu. Coraz częściej też zaczęli z nienawiścią spoglądać na swych przywódców, którzy wyprowadzili ich z RON.

I tu dochodzimy do drugiej przyczyny (i znowuż pieniądz). Wyniesienie na bejostwo barskie Aleksandra Kryczyńskiego spotęgowało rozgoryczenie wśród innych rotmistrzów tatarskich. Kryczyński miał wielu antagonistów, więc nie trudno się domyśleć, że ci ostatni tylko skonsolidowali swe siły. Na przeszkodzie pełnego porozumienia z rozgoryczonymi Lipkami stanęła nie tylko obustronna nieufność, podejrzliwość Turków, ale również próby zgładzenia komisarza hetmańskiego, czynione przez Kryczyńskiego właśnie. I tak sprzysiężeni rotmistrzowie tatarscy dogadali się z Sobieskim.

Mam jeszcze w posiadaniu tekst warunków, które przedłożyli hetmanowi dowódcy tatarscy. Jeśli Cię to Pancerny interesuje, to szarpnę kończynę i zacytuję

Pozdrawiam.

[Pancerny]

Mam jeszcze w posiadaniu tekst warunków, które przedłożyli hetmanowi dowódcy tatarscy.

Wszystko co tyczy tego tematu,bo źródeł niestety nie posiadam,a przywileje które dostali ponoć oburzały szlachtę.

[Vissegerd]

Poniżej cytuję w oryginale tekst warunków powrotu zbuntowanych chorągwi lipkowskich do Rzeczypospolitej, jaki przekazali komisarzowi hetmańskiemu, panu Boguszowi, zbuntowani rotmistrzowie.

"1. Jeżeli przez to żadnych przymowisk, cośmy zgrzeszyli przed majestatem Króla Jego Mości i całą Rzeczpospolitą, mieć nie będziemy.

2. W wierze i nabożeństwie naszem jeżeli żadnej przeszkody mieć nie będziemy; także meczety na gruntach swoich jeżeli wolno stawiać będzie.

3. Sądy kryminalne jeżeli tak, jako szlachcie, sądzone będą: także w sprawach, świadectwach jeżeli równy będzie Tatarzyn szlachcicowi.

4. Także głowy zabitego Tatarzyna w Statucie położone będą, jeżeli Król Jego Mość i cała Rzeczpospolita zniosą i jako szlachcie położą.

5. Stare zasługi, dla którycheśmy się narazili majestatowi Jego Królewskiej Mości i całej Rzeczypospolitej, jeżeli nam przywrócone będą, albo respektem onych zasług według pocztu naszego klucz jaki jeżeli na w dziedzictwo obrócą.

6. Rotmistrzom, którzy by się nawrócili, jeżeli zaraz listy przepowiednie dane będą, żołd i chleb zarówno z polskimi chorągwiami jeżeli będzie dochodził, i teraz z nowozaciężnymi.

7. W Księstwie Litewskim pozostałe majętności wszystkim jeżeli znowu przywrócone będą.

8. Asekuracja Króla Jego Mości i Ich Mości Panów hetmanów koronnych i litewskich i dwunastu senatorów jeżeli nam dane będą na to, iż nasz występek sejmem zniosą, a te punkta konstytucji stwierdzą.

9. I na te punkta jeżeli Jego Mość Pan komisarz nam za granicą przysiężne, a my gdzie będzie tego potrzeba, gotowi pojedynkiem przysiąc, że do gardeł naszych życzliwymi poddanymi Jego Królewskiej Mości będziemy i całej Rzeczypospolitej sługami.

10. Pod chorągwiami szlacheckimi jeżeli będzie wolno towarzyszowi służyć."

Pozdrawiam.

[widiowy7]

Piękne warunki stawiają zdrajcy ni krzty przyzwoitości :evil:

[Pancerny]

Piękne warunki stawiają zdrajcy ni krzty przyzwoitości :evil:

Masz rację. Ciekawe po kiego diabła ich ściągano z powrotem.

Kryczyński został bejem barskim i strasznie łupił ziemię polskie.Jeszcze jeden lipek został bejem kamienieckim i podając się za polskie chorągwie razem z Kryczyńskim najeżdżali polskie ziemię i strasznie ja pustoszyli.

[Vissegerd]

Ciekawe po kiego diabła ich ściągano z powrotem.

A to była sprawka Jana Sobieskiego akurat. Był zwolennikiem ściągnięcia Lipków z powrotem i przekonał do tego sejm. Widać miał zrozumienie dla ich wcześniejszych niedoli. Może sentyment? A może była to chłodna kalkulacja? Turków osłabi, siebie wzmocni.

Mówi najlepiej o tym jego memoriał o przygotowaniach wojny z Turcją, którego posiadany fragment, ze względu na słabą dostepność materiałów, pozwolę sobie zacytować.

"Tatarom, którzy zdradziecko poszli od nas, amnestię i skuteczną obiecać łaskę, bo i ci już tego żałują, że od nas poszli i odzywają się, że znaczną uczynią przysługę, byle mogli mieć cecuritatem wrócenia się do nas."

Pozdrawiam.

[Pancerny]

A to była sprawka Jana Sobieskiego akurat. Był zwolennikiem ściągnięcia Lipków z powrotem i przekonał do tego sejm.

Trzy tysiące dobrej jazdy za darmo w tym okresie to siła nie mała.Ale ,tu ciekawostka,Tatarzy litewscy nie wzięli udziału w buncie.Uciekły tylko chorągwie mieszkające w Koronie.

[Vissegerd]

Trzy tysiące dobrej jazdy za darmo w tym okresie to siła nie mała.Ale ,tu ciekawostka,Tatarzy litewscy nie wzięli udziału w buncie.Uciekły tylko chorągwie mieszkające w Koronie.

Bo mieli do czego wracać, mieli też inne przyzwyczajenia, jak pisałem. Może im było łatwiej wybaczyć? Nie wiem.

Natomiast wtedy, kiedy powstały cytowane warunki, do ugody nie doszło, właśnie z powodów, o których mówiliśmy. Były zbyt wygórowane.

Tatarzy ponownie zaczęli nękać ziemie Rzeczypospolitej jesienią 1673 roku. W październiku zginął Aleksander Kryczyński i nowym bejem barskim został Hussejn Murawski, który miał przygotować miasto do obrony. Mimo, że po bitwie pod Chocimiem wzrósł rozdzwięk wśród Lipków, dalej prowadzili swoje najazdy. Pod Chocimiem natomiast, warto wspomnieć, że w wojskach Rzeczypospolitej służyły 3 chorągwie lipkowskie.

Lipków wziętych do niewoli często wycinano. Czynili tak np. Sieniawski, Silnicki, Złotnicki.

Do końcowego aktu w 1674 roku doszło po zdobyciu Baru przez wojska Rzeczypospolitej 12 Listopada. W twierdzy znajdowało się ok. 1200 Lipków, których Sobieski przyjął na służbę polską.

C.d.n.

Pozdrawiam.

P.S.: Powyższe treści staram się opracować dla Was na podstawie książki Piotra Borawskiego, pt. "Tatarzy w dawnej Rzeczypospolitej", Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza Warszawa 1986.

[Pancerny]

To sprawdź z łaski swojej (jeżeli nie problem)kto to byli czeremisi,szukam w sieci ale mi tylko pan Zagłoba wyskakuje.

[Vissegerd]

Mówisz Waćpan i masz

Oto, co udało mi się wyczytać.

Nie znane są przyczyny osiedlenia się Czeremisów na Podolu, ludu pochodzącego z okolic środkowej Wołgi. Najprawdopodobniej powodem były niesnaski z Tatarami kazańskimi.

Brali udział w wojnach prowadzonych przez Rzeczpospolitą, np. pod starostą barskim Bernardem Pretwiczem (poł XVI w.). W większości osiedlili się w Barze i okolicach. W 1565 roku naliczono 50 domostw czeremyskich w tym mieście. Zamieszkiwali głównie w tzw. Górnym Barze oraz wsi Czeremysy, choć nie tylko. Występowali też na przedmieściach Brzeżan i Kamieńca. W innych miejscach również, lecz nie w większych skupiskach.

Wieś Czeremysa została nadana przez królową Bonę w 1547 roku, zapewne za zasługi położone w walce z Ordą Krymską.

Wg zestawienia z 1607 roku, byli zobowiązani do wystawiania jednej chorągwi w liczbie 70 ludzi. Zbierano też znacznie większe oddziały.

Pierwszy raz do zdrady Czeremisów doszło podczas oblężenia Baru w 1649, kiedy to ich oddziały (ok. 500 ludzi) przeszły na stronę wroga.

Powstanie Cmielnickiego przyniosło ogromne straty osadnictwu czeremyskiemu, na całym Podolu zostało zaledwie 10 domostw (wg spisu z 1661 roku). Część Czeremisów przestała prowadzić życie osiadłe, część zaczęła się trudnić rozbojem, itd. W 1672 roku zbrojne watażki Czeremisów przyłączyły się do buntu Lipków. Tak, jak trudna jest do ustalenia dokładna liczba Lipków-zdrajców (tak jak wspomniał Pancerny szacuje się na ok. 3000 głów), tym trudniejsza jest do ustalenia liczba Czeremisów.

Część z nich powróciła w latach 1674-75 do Rzeczypospolitej, ale ile, zupełnie nie wiadomo.

Podojrzewa się, że Czeremisów nie było zbyt wielu. Relacje staropolskie często utożsamiają Lipków z Czeremisami, stąd trudność w ustaleniach liczbowych.

A oto opis Czeremisów oraz ich przywilejów sporządzony za rok 1565 w ilustracji starostwa barskiego (baaaardzo ciekawy dokument):

"Czeremiskie miasto, albo Górny Bar leży na drugiej stronie rzeki Rowu za stawem. w tym miasteczku mieszkają czeremiscy ludzie narodu tatarskiego, a jest ich domów przeszło 50; którzy Czeremisowie żadnych podatków nie dawają, ani z domów, ani z roli, chociaż orzą, i owszem mają, wedle swego przywileju, wioskę dla folwarków swych i staw dobry na rzece Ladowie pod miasteczkiem Jołtuszkowem, którego spust sprzedają, gdy trzy lata wynijdą, za złotych 180, i młyn, z którego pożytek między siebie dzielą, nadto z prowentu starostwa barskiego dawają im każdego roku złotych 200 monety i liczby polskiej. Między tymi Czeremisami mieszkają Polacy i Ruś, którzy z każdego domu płacą czynszu dorocznego po groszy 15, a tego czynszu przychodzi wójtowi tamtego miasta czeremyskiego dziedzicznemu groszy 6, a jest domów 45, a iż gospodarze w nich mieszkają, rolę orzą, dają owsa po 3 trzecinniki, ale do tego wójt nic nie ma."

Wygląda więc na to, że wcale źle w RON nie mieli. A jednak też się zbuntowali...

Pozdrawiam.

[Pancerny]

Tu trochę o organizacji Tatarów litewskich:

"Organizacja wojskowa Tatarów z 1627roku opierała się na ściahach (chorąstwach), których na całej Litwie było sześć. Oto chorągwie wg liczebności (podaję też nazwiska rodów chorążowskich oraz przynależne terytoria):

1. juszyńska Ujszunów (ściah trocki)

2. ułańska Ułanów Assanczukowiczów (grodzieński)

3. baryńska Barynów (nowogródzki)

4. najmańska Najmanów (oszmiańsko-wileński)

5. jałoirska Jałoirów (nowogródzko-wileński)

6. kondracka Kondratów (mereszlański)

Oddziały tatarskie nieodmiennie stawały konno. Niestety, ubodzy na ogół Tatarzy nie mogli pozwolić sobie ani na dobre wierzchowce, ani na broń, służyli więc na byle jakich szkapinach, z kiepskimi szablami i łukami, często natomiast używali arkanów. Sześć ściahów w poł. XVI w. wystawiać powinno łącznie ponad 600 koni, liczba ta jednak ciągle malała, zwiększając się na krótko po lustracjach dóbr tatarskich, potem znów malejąc, a zdarzało się, że na wojnę stawało tylko 200 jeźdźców. Stąd częste uchwały sejmów przeciwko wyprzedaży tatarszczyzn i powtarzane co jakiś czas rewizje."

M.Mochocki

[marcin29]

Kontrreformacja i likwidacja meczetów oraz negowanie szlachectwa były przyczyną buntu lipków