Jung Wilne - wileńscy jidyszyści

[secesjonista]

Krótka nota encyklopedyczna ze strony ŻIH:

"Jung Wilne"

(jid., Młode Wilno) – nazwa żydowskiej grupy literacko-artystycznej (nawiązująca do nazwy łódzkiej grupy „Jung Idysz”), działającej w Wilnie od 1929 do ok. 1939. Inicjatorami jej utworzenia był krąg literatów, skupionych wokół dziennika „Wilner Tog” (jid., Wileński Dzień), wydawanego przez Z. Rajzena. Do czołowych poetów tej grupy należeli: Abraham Suckewer, Ch. Grade, E. Wogler, Sz. Kaczergiński, L. Wolf, H. Glick. W skład „J.W.” wchodzili członkowie młodego pokolenia malarzy i grafików wileńskich: Mojżesz Behelfer, Rafał Chwoles, Szejna Efronówna (1909–1983), M. Lewin, Rachela (Róża) Suckewerówna (1904–1943), Lejb Zameczek, Mojżesz (Mosze) Worobiejczyk i B. Michtom. Twórczość grupy (literacką i artystyczną) cechowały: ideologia jidyszyzmu, dbałość o zachowanie związku z żydowską tradycją kulturową Europy Środkowo-Wschodniej, niechęć do syjonizmu, umiarkowane dążenie do nurtów awangardowych sztuki, tendencje lewicujące, a co za tym idzie – odniesienia do problematyki społ. (m.in. prace plastyczne Michtoma Bezrobotny, Suckewerówny Strajk w fabryce, Efronówny Wiec w fabryce). Grupa wydawała almanach w języku jidysz, zatytułowany „Jung Wilne”, w którym zamieszczano utwory literackie oraz krytyczne, prace plastyczne; Michtom projektował okładki kilku numerów tego pisma (1933, 1935, 1936). Artyści należący do grupy brali także udział w wystawach artystów żydowskich, organizowanych w Wilnie i w innych miastach Polski, a także za granicą".

W dwunastym numerze "Literatury na Świecie" poświęconym literaturze żydowskiej (tom z 1984 r.), w tekście Salomona Belis-Legisa pt. "Szkic do autoportretu" możemy przeczytać, że: "Wszyscy członkowie tej grupy byli wprost zakochani w poecie-ekspresjoniście Mojsze Kulbaku, który zaczynał dziesięć lat przed nimi". Spuścizna literacka Kulbaka nie jest szerzej znana polskiemu czytelnikowi. Ostatnio zaczęto jednak przypominać jego twórczość na łamach pisma "Cwiszn", m.in. fragmenty "Childe Harold z Dzisny", "Los" czy wreszcie tekst biograficzny Gołdy Tencer pt. "O Mojsze Kulbaku". Jest też krótka biografia autorstwa Daniela Kaca "Na krawędzi życia: Mojsze Kulbak - żydowski poeta, prozaik, dramaturg (1896-1937)".

Sama grupa doczekała się opracowania autorstwa Joanny Lisek pt. "Jung Wilne - żydowska grupa artystyczna". Ludzi związanych z tą grupą sportretował jej członek - Abraham Suckewer, w: "Bajm lejnen penimer", tłumaczenie tego tekstu ukazało się w "Cwiszn" (R. 1, nr 1/2, 2010). U Lisek, w zaprezentowanym utworze Lejzera Wolfa, zatytułowanym: "Der Jidyszist", poeta zwraca się do swych kolegów po piórze:

"Jestem jidyszystą.

Żyję jidysz.

Kocham go,

Cóż w tym dziwnego?

Nocą, po pracy,

Modlę się samotnie:

Perecuniu... Szolemie Alejchemku...

Mosze Lejbulku... Mosze Nadirku...".

Do kogo się zwracał?

Druga z wymienionych postaci nie nastręcza żadnego problemu, to Salomon Rabinowicz. Podobnie ostatnia, chodzi o Izaaka Reisa, związanego z nowojorską grupą "Di Junge". Do kogo się zwraca jako pierwszego? Czy chodzi o Icchoka Lejbusza Pereca uważanego, wraz z Mendele Mojcherem Sforim i autorem "Dziejów Tewji Mleczarza", za klasyka żydowskiego? A ów: "Lejbulek", czy ma się tu kryć Mojsze Lejb Halpern, czy może ktoś zupełnie inny?

Kto jeszcze związany był z tą grupą?

Czy pokusili się o stworzenie jakiegoś manifestu artystycznego?

Jak wyglądały ich sympatie polityczne?

[secesjonista]

Z krótkich charakterystyk zawartych we wspomnianym "Szkicu do autoportretu":

"Chaim Grade - tkwiący korzeniami w żydowskiej tradycji poetyckiej, pełen siły wyrazu, dynamicznego języka, który raził niczym ogień i stal, wrażliwy na otaczającą go rzeczywistość, zlepek emocji i myśli;

Abraham Suckewer, oderwany od tradycji literackiej modernista, wirtuoz słowa i formy poetyckiej, znany i uznany reprezentatywny przedstawiciel nowej poezji żydowskiej;

Eichonon Wogler - piewca białorusko-litewskiego, antropomorficznego, lirycznego krajobrazu, żył w świecie wyimaginowanym;

Lejzer Wolf - dalekie echo Heinricha Heinego, delikatny i brutalny. Dziwny to był człowiek i dziwne były jego wiersze. Pisał dużo. Nie potrafił odróżnić złota od piasku, a jednak złoto stale przeświecało w jego wierszach".

/tamże, s. 25/

Czy wileńscy "młodzi", podobnie jak o dziesięć lat starsi łódzcy pisarze skupieni wokół "Jung jidysz" Mojsze Brodersena, byli zwolennikami "realizmu bez granic"?