Meandry radzieckiej historii starożytnej

[Furiusz]

W temacie tym chciałbym poruszyć kwestie niezwykle ciekawą mianowicie historię ewolucji poglądów badawczych uczonych sowieckich na pewne kwestie związane z historią starożytną. Oczywiście temat jest bardzo duży i zachęcam wszystkich do dzielenia się uwagami czy przemyśleniami. Sam ograniczyłbym się do trzech kwestii - Bałtów Wschodnich, Słowian i ludów germańskich. Należałoby też od razu zastosować jakąś periodyzację - okres formowania się doktryny radzieckiej (do powstawania tzw marryzmu, okres do 1950 (okres błędów i wypaczeń marryzmu) i okres do upadku ZSRR.

[Furiusz]

No i pierwsze miłe zaskoczenie - W.W. Sedow, Formirowanije slawianskogo naselenija srjednjego podnjeprowaja, "Sowietskaja Arheologija" z.4 (1972), s.121 autor stwierdza, że dane archeologiczne nic nie wskazują na to by kultura przeworska była kulturą słowiańską - wbrew temu co chcą polscy badacze. Zastrzega się przy tym, że szereg danych wskazuje, że mogli oni (Słowianie) stanowić jeden z elementów kultury przeworskiej.

A więc w latach 70tych mamy już ukształtowany pogląd o tym, że ani kultura przeworska ani czerniachowska nie mogą być w pełni słowiańskie, o czym świadczy też publikacja tekstu I. Werner, K proishożdjeniju i rosprostranjeniju Antow i Sklawenow, "Sowietskaja Arheologija" z.4 (1972), s.102-111.

Wspomniany wcześniej Sedow też widzi w kulturze czerniachowskiej Gotów, choć ma tendencję do znacznego umniejszania ich roli w powstaniu tej kultury a mocno akcentuje Scyto-sarmatów (i słusznie) i Dako-Karpów (zdecydowanie mniej słusznie) a nawet kultury przeworskiej. Innym ciekawym zabiegiem jest próba łączenia przeworczyków - co do których autor się zgodził, że mogli tam być Słowianie, z regionalnymi wariantami kultury czerniachowskiej, konkretnie z rejonem zbiornika krzemieńczuckiego i dalej na północ pod Kijów. Trochę na wyrost szukanie jest tych powiązań. Ludność kultury przeworskiej na Ukrainie była, w kulturze czerniachowskiej też, ale to pachnie mi próbą połączenia domniemanych Słowian z kultury przeworskiej ze Słowianami z kultury kijowskiej już późniejszej.

Nieco ciekawe jest wiązanie kultury przeworskiej i zarubinieckiej jako bliskich sobie poprzez kulturę pomorską która ekspandowała w kierunku kultury miłogardzkiej. Co ostatecznie prowadzi go do tezy o slawianizacji kultury czerniachowskiej. Brak mu jednak na to argumentów.

[Furiusz]

I.S. Winokur, Lesostepnyje Pljemiena II - V ww. n.e. i ih rol w istorii jugo-wostoćnoj Ewropy, "Sowietskaja Arheologija" z.4 (1972) to próba ratowania słowiańskiego charakteru kultury czerniachowskiej podyktowana chyba publikacją tekstu Wernera w tym samym zeszycie. Już na ówczesny stan wiedzy tekst kuriozalny.

Autor dużo poświęca uwagi roli kultury zarubinieckiej i przeworskiej w powstaniu kultury czerniachowskiej - zupełnie bezsensownie. Gdzieś tam na rubieżach pewnie bytowali, Przeworczycy pewnie w rejonie Wołynia (a nawet na pewno) ale główny napływ ludności kultury przeworskiej na tereny ukraińskiego lasostepu spowodowany był ruchem migracyjnym ludności gockiej i to on po ich wchłonięciu sprowadził na te tereny elementy przeworskie.

Zupełnie absurdalne jest to co robi autor który udowadnia, że obrządek szkieletowy kultury czerniachowskiej ma swoje korzenie w kulturze przeworskiej. Obrządek szkieletowy nigdy nie był typowy dla tej jednostki w przeciwieństwie do kultury wielbarskiej czy jakbyśmy ją nie zwali, z jej birytualizmem. W środowisku przeworskim szkieletowy obrządek jest zawsze wyjątkiem, często wyraźnie oddzielonym od reszty cmentarzyska. Wiedziano już o tym wtedy. Winokurow wiedział o tym a mimo to o tym pisał by dorobić słowiańskości czerniachowskiej kultury - w odniesieniu do kultury przeworskiej polega na J. Kostrzewskim.

Do tego podkreśla rolę Geto-Daków ale kompletnie minimalizuje rolę plemion irańskich i zwłaszcza Gotów. Mimo znalezisk z Brześcia które były publikowane w 2 połowie lat 60tych i początku lat 70tych (cmentarzysko wielbarskie już wtedy uznawane za gockie) autor Gotów absolutnie pomija w procesie formowania się kultury czerniachowskiej stwierdzając wręcz, że jednostka ta uformowała się przed pojawieniem się Gotów i miała charakter autochtoniczny. Podstawą do odrzucenia udziału Gotów jest zabawa jeśli nie manipulacja chronologią. Otóż wedle autora Goci na terenie kultury czerniachowskiej pojawili się w III-IV wieku a sama kultura czerniachowska powstała w II wieku. O tyle prawda, że już wtedy uznawano, ze jednostka ta pojawiła się na przełomie II i III wieku lub pod koniec II wieku, podczas gdy cmentarzysko w Brześciu oryginalnie datowane było na przełom II i III wieku lub 1 połowę III wieku. Chronologia więc się zazębia, choć autor woli podawać dla Brześcia jedynie datę III wiek AD.

Jak więc autor tłumaczy Gotów na stepach Ukrainy? Tak jak Gotów w Italii, Galii czy Hiszpanii. Ot przybyli, zwyciężyli ale generalnie żyli obok ludności miejscowej tworząc dwa odrębne nieco światy - tam gocki i rzymski tu gocki i czerniachowski (w domyśle słowiański).

[Furiusz]

O.I. Popow, Do naidawnioszoj istorii slowjanstwa, "Arheologija" (AN USSSR), t.9 (1954), s. 54-66 bardzo dobry tekst operujący głownie danymi językoznawstwa i choć można by przyczepić się do rozłożenia akcentów to byłoby to czepialstwo tylko i wyłącznie. Tekst położyła interpretacja przedstawionych danych jakiej dokonał autor na sam koniec. Mimo to początek świetny - rozpoznaje, że w warstwie językowej blisko nam do Bałtów i mamy silne związki z Germanami i ludami irańskimi (choć autor koncentruje się bardziej na owych indoirańczykach tym samym zdecydowanie źle rozkładając akcenty ale pamiętajmy to rok 54 - 9 lat po wojnie, nie dziwi mnie więc to rozłożenie akcentów). Autor poprawnie stwierdza, że początkowo aż do, oo najmniej środkowej epoki żelaza Słowianie stanowili małą grupę zajmującą dość niewielki obszar i grupę pozostającą ze sobą w ścisłym kontakcie.

Tekst kładzie jednak interpretacja w myśl której autor widzi w kulturze czerniachowskiej Słowian, nieco zresztą wbrew danym które sam przytacza. Naciąganie widać wyraźnie w momencie w którym analizuje zapożyczenia leksykalne w językach słowiańskich z łaciny czy języków romańskich, co jest mu konieczne by łączyć Słowian z kulturą czerniachowską bo wedle niego owe zapożyczenia powstały w momencie w którym Słowianie nasunęli się na tereny Dacji (choć to akurat bardzo wąska ilość zapożyczeń, większość jest średniowieczna i późniejsza) - a kultura czerniachowska i Sintana de Mures właśnie na tereny Dacji się nasuwały.

Tekst jednak bardzo dobry.