Amfory a kontakty handlowe w Imperium Romanum

[Furiusz]

Amfory służyły jak wiadomo do transportu różnego rodzaju towarów, ich klasyfikacje i stemple pozwalają na dyskusje na temat powiązań handlowych wewnątrz Imperium Romanum. Ciekawa sprawa.

A. Starac, Promet amforama prema nalazima u rovinjskome podmorju, "Histria archaeologica", t.37 (2006), s. 85-116

Wczesne greko-italskie amfory datowane od IV po poł II wieku aC są w północnej części M. Adriatyckiego rzadkie, znacznie się zwiększają liczebnie po podboju rzymskim w II wieku aC, szczególnie popularne są amfory typu 2 wg Lamboglia czasem noszące stempel DIONYSIOS - częste tez na nizinie nadpadańskiej. Datowane są na 3 ćw. I wieku aC. Typ Dressel 6 A tez jest tu popularny, produkowany był w 2 poł I wieku aC - I wieku AD na wybrzeżu M. Tyrreńskiego. W I wieku aC - II wieku AD mamy tez amfory z Rodos i Kos ale w mniejszej liczbie. Pojawiają sie też typy Dressel 7-11 i 20 z Hiszpanii z I-II wieku AD. Liczne stają się też amfory północnoafrykańskie datowane na II-V wieku AD a pod sam koniec panowania rzymskiego w V-VI wieku jest trochę amfor syryjskich choć dalej funkcjonują północnoafrykańskie.

[secesjonista]

A jak się przedstawia klasyfikacja?

[Furiusz]

To zależy Dressel swoja robił jeszcze pod koniec XIX wieku, Lambogla tworzył swoja dla strefy adriatyckiej w latach 50tych. Obecnie jest coraz więcej lokalnych klasyfikacji amfor.

[secesjonista]

No ale dla laika (jak ja) na czym polegała ta klasyfikacja?

[Furiusz]

Na określeniu kształtu amfor, konkretne warsztaty - czy raczej regiony, miały swoja wyjściową formę amfory (jedną lub kilka) które następnie co oczywiste ewoluowały. Tak ustala się łańcuch zmianowych amfor co pozwala na datowanie względne, potem nawiązuje się do konkretnych zespołów w ramach których takie amfory odkryto by zakotwiczyć je na osi czasu i ustalić jakieś zręby chronologii bezwzględnej. Miejsce produkcji często ustala się na bazie stempli.

Trzeba przy tym pamiętać, że np w basenie M. Czarnego pewne ośrodki produkowały same amfory które następnie inne miasta wykorzystywały do transportu swoich towarów. Do tego o możliwości istnienia podróbek etc.

Z czasem po zwiększeniu się ilości materiału sprawa się strasznie skomplikowała i dziś tworzy się najwyżej lokalne klasyfikacje amfor lub modyfikuje starsze klasyfikacje. Podstawowy zrąb klasyfikacji Dressela jest tutaj.

[Furiusz]

P. Komar, Wina greckie w ekonomii rzymskiej w okresie wczesnego cesarstwa [w:] Roma, Romae, Romae ... Tom III i IV, pod red. T. Dzirdzik, Warszawa 2014, s.95-112 to cały tekst poświęcony importowi wina na półwysep apeniński ale warto zacytować s.106 - Podsumowując, można stwierdzić, że region egejski był jednym z głównych dostawców wina do rzymskiej Italii. Jednakże w przeciwieństwie do tego , co sugerują źródła pisane, głównymi konsumentami greckich trunków była nie arystokracja a niższe i średnie warstwy rzymskiego społeczeństwa. Wydaje się zatem, że masowy import przeciętnych win greckich z ekonomicznego punktu widzenia był bardziej istotny niż handel luksusowymi trunkami z Chios czy Tazos. Dodajmy, że chodzi o produkty kreteńskie i rodyjskie przede wszystkim.

Warto bowiem wiedzieć, że produkcja wina na eksport na Krecie, rozpoczęła się wraz z okresem dominacji rzymskiej, wcześniej produkowano tu wino na potrzeby własne bądź w ograniczonym stopniu na handel wewnątrz wyspy a jedynym towarem eksportowym Krety w okresie hellenistycznym byli najemnicy. W czasach rzymskich eksporterami wina były miasta Lythos, Gortyn, Kantanos, Aptera i inne, znamy kilka rodzajów wina a nawet z Chersonesu kreteńskiego z jamy odpadkowej zapiski kupieckie na sprzedaż wina z 3 miesięcy jednego roku z II wieku AD. Ciekawa sprawa bo prowadzono odmiennie handel bardziej detaliczny (przynajmniej odmiennie odnotowywano to na ostrakonach) a inaczej handel hurtowy z dużymi ilościami sprzedawanych metretai (jednostka miary płynów). A. Chaniotis, Inscribed instrumenta domestica and the economy of hellenistic and roman Crete [w:] Making, moving, and managing. The new world of ancient economies, pod red. Z.H. Archibald, J.K. Davies, V. Gabrielsen, Oksford 2005, s.92-116

Ciekawostką, choć może niezbyt ciekawą jest to, że pojemność amfor knidyjskich z czasem zmniejsza się - w III w aC to 40 l w II w aC już 31 a w I-II w AD jedynie 17 litrów. natomiast najstarszym znanym producentem wina knidyjskiego jest Dionysios - jego stemple odkryto na amforach datowanych ba połowę III wieku AD w Patara. Wskazuje to też oczywiście na funkcjonowanie handlu miedzy tymi miastami w tym okresie. E. Dunar, Remarks on the Possible uses of a Late Cnidian Stamped Amphora from Patara, "Adalya" t.16 (2013)

[Furiusz]

M. Dolci, Coperchi a'anfora dagli scavi dell'ecole Francoise de Rome e dell'universite di Trieste al porto fluviale di Aquileia, "Quaderni friulani di Archeologia" t.22/23 (2012/13) s. 57-65 badania portu rzecznego Akwilei dały ok 2400 korków od amfor, stemplowanych z warstw datowanych na I wiek aC - I wiek AD. Większość z owych amfor i ich korków pochodziła ze strefy adriatyckiej a jak uważają autorzy ich nagromadzenie w tym miejscu wskazuje, że Akwileja była centrum dystrybucji towarów (wina i oliwy) na Panonię i Noricum.

[Furiusz]

T.J. Barako, Amphoras through the Ages [w:] Ashkelon, Volume 1: Introduction and Overview (1985–2006), pod red. L. E. Stager, J. D. Schloen, D. M. Master, Eisenbrauns 2008 w okresie dominacji rzymskiej już na samym początku ale aż do III wieku AD pojawiają się tu amfory północnoafrykańskie z Trypolitanii. Bardzo popularne są też miejscowe amfory przez cały ten czas a w późnym antyku - podobno za sprawa chrześcijaństwa i mody na pielgrzymki znacząco wzrasta produkcja lokalnych amfor na wino, które podobno miało mieć właściwości lecznicze. W V-VII wieku AD docierają tu jeszcze amfory znad Nilu.

[Furiusz]

E.A. Rikaman, Wopros datirowki importnyh wjesziei w pamjatnikah pljemien czerniahowskoj kultury dnjestrowsko-prutskogo mjeżdurecija, "Sowietskaja arheologija" z.4 (1972), s. 84-101

Tekst z jednej strony bardzo dobry bo zwraca uwagę na masowość importów amfor w międzyrzeczu Dniestru i Prutu - przez pryzmat materiałów osadowych a nie cmentarzyskowych. Otóż na wszystkich przebadanych osadach wystąpiły amfory rzymskie, z różną frekwencją co prawda - od 1% materiału ceramicznego aż po 38%. Wskazuje to na to, że handel, głównie winem - choć autor wymienia też oliwę z oliwek, był istotnym elementem dla gospodarki ludności gockiej w tym rejonie.

Jednocześnie brakuje map - czy ilość amfor na osadach spada wraz z oddalaniem się od centrów rzymskich czy też nie. To co udało się wyciągnąć w tym względzie z tekstu wskazuje, że raczej nie, choć może to być po prostu kwestia stanu badań i nierównomiernego przebadania stanowisk.

Problematyczne jest też moim zdaniem tworzenie bardzo heterogenicznych grup ceramicznych, na bazie materiału czerniachowskiego a nie zastosowanie do badania owych amfor już istniejących typologii ceramiki rzymskiej. Grupy te są wydzielone zresztą nie o cechy formalne ale na bazie datowania ich na osadach czerniachowskich więc jedną grupę tworzą nie raz bardzo różne typologicznie amfory co jest nieco bez sensu. Utrudnia to zdecydowanie autorowi rozważania na temat pochodzenia owych amfor - zresztą autor zauważa jedynie, że w III wieku AD dominują amfory małoazjatyckie. Moim zdaniem da się tu zauważyć też amfory kreteńskie ale to może być myślenie życzeniowe bo akurat rysunki i ich skala jest nienajlepsza. Jest to tym bardziej dziwne, że autor dysponował całymi amforami.

Ma to jednak i pozytywne skutki bo od razu widać dynamikę napływu amfor na te tereny. Wynika z tego, że w 2 połowie II-III wieku był on stały i na wysokim poziomie, po czym import zdecydowanie spada (4 krotny spadek ilości) w IV wieku by pojawiać się jedynie okazjonalnie w okresie datowanym na schyłek kultury czerniachowskiej.