Bliadhna Thearlaich - od Glenfinnan do Culloden

[secesjonista]

Kiedy w czerwcu książę Karol Stuart wsiadał na pokład "du Teillay" w Saint Nazaire był przekonany o powodzeniu swego przedsięwzięcia, choć wyprawa, której celem był tron, od początku nie miała szczęścia. Z dwu statków do szkockich wybrzeży dotarł tylko jeden, "Elizbaeth" po wymianie ognia z HMS "Lyon" powrócił do portu.

Pierwsza wizyta na wyspie Barra, przyniosła jedynie złe wieści m.in. o aresztowaniu sir Hectora MacLeana z Duart, na wyspie Eriskay książę uzyskał jedynie poradę od Alexandra MacDonalda z Boisdale by wrócił na kontynent, przywódcy klanów z wyspy Skye byli wręcz wstrząśnięci myślą o udziale w poczynaniach, które groziły oskarżeniem o zdradę stanu...

kiedy książę oczekiwał na zalążek swej armii w poniedziałkowy dzień sierpnia 1745 r. w Glenfinnan, musiał mieć czarne myśli, przez długi czas jedyne osoby jakie się pojawiały to pasterze. Wreszcie przybyła niewielka ilość ludzi MacDonalda z Morar i James Mor - syn Rob Roya Mac Gregora. Nie był to zachęcający początek, a jednak około godziny szesnastej zabrzmiały dźwięki pibroch i przybył klan Cameronów, co istotniejsze z Lichielem Młodszym na czele. To już było istotne wzmocnienie.

Jak potoczyła się późniejsza kampania?

Jakie błędy popełniono w chwili powzięcia decyzji odwrotu z Derby?

Jak przebiegała komunikacja z posiłkami francuskimi (bo chyba coś tu mocno szwankowało)?

Czemu po przeszło pięćdziesięciu latach Szkoci jednak zaangażowali się w to powstanie, zaważyła niechęć do rządów dynastii hanowerskiej czy przywiązanie do pewnej tradycji?

[secesjonista]

Jak wyglądał sytuacja kiedy Karol stanął w Derby?

Gdzie wtedy znajdowali się Francuzi pod wodzą brata księcia Perth - lorda Johna Drummonda?

[secesjonista]

"Gdy w sierpniu 1745 r. wylądował w Szkocji, z miejsca porwał za sobą 3 tys. górali, z marszu zdobył Edynburg i ruszył przez całą niemal długość Wyspy na Londyn (...) Do dziś Szkoci czczą Florę MacDonalds, która przebrała księcia w strój kobiety i przeszmuglowała na wyspę Skye, skąd uciekł do Francji".

/A. Stempin "Klęska pod Culloden", "Ale Historia", 22 września 2014/

 

Doktor Arkadiusz Stempin powinien chyba pozostać przy publicystyce czy historii współczesności i nie zagłębiać się w dalsze rejony przeszłości. Już kiedyś zadziwił mnie, gdy syna Simona I of St Liz, 1st earla Northampton - Waltheofa (Waldefa), późniejszego przełożonego opactwa Melrose (w Roxburghshire) nazywał, nie wiedzieć czemu: "von Melrose". 

Tak na prawdę to Bonnie Charlie osobiście nie zdobył Edynburga, gdy Szkoci wtargnęli do miasta przebywał jeszcze gdzieś na wysokości wioski Corstorphine, gdzie wcześniej przyjął deputację z miasta (drugą już tego dnia), która omawiała ewentualne rygory poddania. I właśnie ta powracająca  w "hackney-coach" delegacja dała (pośrednio) fortunną okazję do ataku oddziałom pod dowództwem Lochiela Camerona (z Lochaber). Dopiero potem książę (czy jak chcieliby jego zwolennicy: Karol III) nadciągnął przez wzgórza Braid Hills i Prestonfield by w Grange House uraczyć się szklanicą wina.

"This second deputation was unsuccessful, and returned to Edinburgh (...) Meantime, half the Prince's army under Lochiel was sent quietly, by Merchiston and Hope Park, to the Netherbow Port. An accident gave them admittance. The  coach which had carried back the deputation was returning to stables in the Canongate: the gate was opened to let it pass, and at five in the morning, in broad daylight, Lochiel rushed in, overpowered the Guard, and Edingurgh was in the hands of Prince Charles".

/W.B. Blaikie "Edinburgh at the Time of the Occupation of Prince Charles"; odczyt wygłoszony w Old Edinburg Club, w marcu 1909 r./

 

"Następnym celem był był Edynburg. Pod jego murami oczekiwało tysiąc MacDonaldów i Cameronów, zamierzając przypuścić szturm 17 września. O świcie tego dnia otworzyła się brama Netherbow Port i wyjechał jakiś powóz. Szkoci błyskawicznie skorzystali z szansy, jaką podsunął im przypadek, i z Lochielem na czele przypuścili szturm".

/P. Pniński "Dziedzic Sobieskich", Poznań 2013, s. 68-69/

 

To zdobycie z marszu można potraktować oczywiście niedosłownie, wreszcie książę był formalnie dowódcą powstania, ale skąd u autora wyspa Skye - jako miejsce z którego książę miał powrócić do Francji? Można się spierać czy uznane w tradycji miejsce ("Prince's Cairn") gdzie książę miał wejść na pokład "L'Heureux" odpowiednio jest zlokalizowane. Wydawało mi jednak, że ktokolwiek zajął się powstaniem jakobickim, wie, że Karol Stuart w tym samym miejscu przybył na Wyspy i w tym samym miejscu opuścił Szkocję. A tym miejscem jest otwarte jezioro Loch nan Uamh (Jezioro Jaskiń), czyli jakieś dwadzieścia kilometrów od południowych krańców wyspy Skye. I myślałem, że każdy wie, że na pokład francuskiego statku udał się z kryjówki ("Cluny's Cage") urządzonej przez Ewena MacPhersona z Cluny na górze Ben Alder.

Po przegranej pod Culloden Karol rzeczywiście udał się na Skye, choć i to niebezpośrednio, wpierw dotarł na Benbecula, a na wyspie Skye przebywał raptem jeden dzień by potem udać się na wyspę Raasay. I nie był to koniec jego peregrynacji, potem powrócił na "ląd" i z Moidart udał się do Knoydart, potem ukrywał się na wzgórzach Corriegoe, na północ od Loch Cluanie, gdzie przyłączyła się doń grupa samozwańczych strażników, znana jako "Seven Men of Glenmoriston". Potem ukrywał się na północ od zrównanej z ziemią wioski Achnacarry by stamtąd skryć się zboczach Ben Alder.

 

Czy równie trafna jest ocena tego autora:

"Owiany do dziś legendą romantycznego buntownika Karol Edward Stuart był raczej awanturniczym miłośnikiem przygód, któremu udało się namówić szkockie klany na bardzo ryzykowną eskapadę".