Pomerium, Ager Romanus, Ager Gabinus

[secesjonista]

Na jakich zasadach wydzielano poszczególne obszary?

Czym się różniły?

Czy rzeczywiście pomerium - był to obszar "bez broni"?

Jakie bóstwa były przypisane do poszczególnych kategorii?

[Furiusz]

O pomerium pisał sporo prof. A. Ziółkowski - a z źródeł Liwiusz. Wywodzi on zwyczaj od Etrusków. Pomerium kilka razy przesuwano, chyba pierwszy raz przez Sulle. Co do strefy bez broni to zasadniczo tak to chyba miało wyglądać - stąd określenie cohors togata. Inna sprawa czy je przestrzegano, jak pokazuje historia Cezara - niespecjalnie.

[Furiusz]

Ager Gabinus to po prostu tereny wokół miasta Gabii w Lacjum - ponoć kwestia zawarcia traktatu z Rzymem.

Co do samej idei ager - różnego rodzaju agri było kilka najczęściej rozdzielano je viritim - czyli po prostu obywatelom. To spotkało w 232 aC ager Gallicus Picenus, to samo stało się z ager Campanus (nota bene łakomy kąsek bo vectigal ściągany z tego obszaru - podatek - był podobno gigantyczny i kilkukrotnie starano się o odzyskanie tej ziemi), to samo spotkało ager Veietianus.

Natomiast gospodarczą eksploatację ager publicus głównie przez najbogatszych Rzymian (jako pastwisk) ograniczał lex Licinia Sextia de modo agrorum. Historia trochę jak obecnie w USA. Co do ewentualnych konotacji religijnych - ziemia ta miała służyć między innymi do auspicjów.

Co do bóstw to kojarzę, że za pierwsze kary nałożone za nieprawne wykorzystywanie ager publicus ufundowano w 241 aC ludi Florales.

A. Ziółkowski, Historia Rzymu, Poznań 2008, s. 138-41 i 254-256

[secesjonista]

No nie jestem przekonany czy "ager Gabinus" to jedynie kwestia umowy z jednym, konkretnym miastem, o charakterze jedynie administracyjnym.

W materiale Ryszarda Pankiewicza pt. "Stosunek do obcych w Palestynie i diasporze (do I w.n.e.) w świetle tradycji hellenistyczno-judaistycznej i wczesnochrześcijańskiej. Próba bilansu" czytamy:

"Chyba najlepiej tego typu formą reagowania na wszechświat reprezentuje sposób rozumieniaprzez Rzymian domus i urbs, które oznaczay nie tyle same budynki i terytorium, ile pełną najrozmaitszych form życia przestrzeń albo inaczej strefa bezpieczeństwa (perfugium sanctum), życzliwą i opiekuńczą dla swoich, ale groźną dla wszystkich obcych; jej granicę stanowi próg albo pomerium (...)

Ten sposób widzenia świata - bliski jak się wydaje Izraelitom - znalazł swój wyraz m.in. w podziale przestrzeni na dwie nierówne pod względem bezpieczeństwa strefy, a mianowicie domi i fori. Owej niewidzialnej dzielącej je granicy nie sposób bezkarnie przekroczyć, zanim nie odprawi się przepisanych tradycji ofiar i modlitw, sprowadzających się w zależności od sytuacji do sakralizacji bądź desakralizacji osób i rzeczy (...)

To wszystko składało się na swoisty system pierścieniowo rozkładajcych się stref i pasów obszarów pośrednich, układajcych się koncentrycznie wychodząc od centrum, których stopień nieczysto&ci progresywnie zwiększa się w kierunku zewnętrznym. I tak poczynajc od urbs, wyznaczonym przez pomerium, i następnie poprzez ager Romanus, ager Gabinus wyznacza bezpieczną przestrzeń, w obrębie której miay miejsce wszelkiego typu praktyki religijne. Już poza nią rozciąga się ager peregrinus i jeszcze dalej wrogi ager hosticus, a następnie groźny i właściwie niezbadany ager incertus".

/"Grecy, Rzymianie i ich sąsiedzi", Materiay konferencji Komisji Historii Staroyżtnej PTH, Wrocław 21-23 września 2005, Wrocław 2006/

I podobnie Stefan Czarnowski:

"Każdy centralny ośrodek kultu jest równoważny światu całemu, każdy pas ziemi stanowiący granicę — przestrzeni zewnętrznej. Świętość objawia się w miejscu świętym oraz na każdej z otaczających je granicy koncentrycznych — na granicy samego miasta, na granicy miejskich posiadłości, obwodu administracyjnego, państwa, i tak aż do granicy przestrzeni nieokreślonej, pokrywającej się z granicą świata, poza którą znajdują się siedziby bogów, Pola Elizejskie i różne raje oraz krainy zmarłych. Pomiędzy owymi strefami intensywnych przejawów świętości rozciągają się obszary pośrednie, których stopień desakralizacji zmniejsza się w kierunku od wewnątrz do zewnątrz i z których każdy — ze względu na kierunek przejawiania się skutków świętości — jest przeciwstawieniem wszystkiego, co go otacza, podczas gdy każda strefa wewnętrzna równoważna jest całemu rozciągającemu się poza nią światu. To właśnie wyrażali bardzo jasno augurzy rzymscy, gdy wśród obszarów, otaczających Rzym, odróżniali różne

kategorie. A więc przede wszystkim samo miasto, Urbs, wyznaczone przez pomerium. Następnie Ager Romanus, z nim Ager Gabinus, tworzący z poprzednim jednorodną całość. Wyłącznie do tych dwóch agri odnosiły się zwykle praktyki wróżebne. Poza nimi rozciąga się ager peregrinus, dla którego trzeba było odprawiać osobne praktyki wró­żebne, jeszcze dalej Ager Hosticus — obszar nieprzyjacielski, a wreszcie obszar nieokreślony — ager incertus".

/tegoż, "Podział przestrzeni i jej ograniczenie w religii i magii", Warszawa 1939, s. 15-16/

[Furiusz]

No nie jestem przekonany czy "ager Gabinus" to jedynie kwestia umowy z jednym, konkretnym miastem, o charakterze jedynie administracyjnym.

Jak mówię - na chwile obecna bardziej nie będę pomocny. Z tego co kojarzę to Liwiusz w ten sposób tłumaczy powstanie ager Gabinus - miało to być miasto które jako pierwsze zawarło sojusz z Rzymianami i stąd ich terytorium nabrało dodatkowego sakralnego znaczenia.

[secesjonista]

W sumie to piszemy podobnie, tylko ja źle zrozumiałem twoją wcześniejszą wypowiedź - że strefa ta to jedynie efekt działań o charakterze porządkowo-administracyjnym (dyplomatycznym) bez innych uwarunkowań. Natomiast dwie kwestie mnie zastanawiają.

Raz, jeśli poszerzano pomerium to czy poszerzano wówczas kosztem ager Gabinus, czy raczej poszerzano niejako obie strefy ze względu na powszechne wówczas traktowanie niejako łącznie ich obu? Dwa - jak konkretnie umiejscowić pomerium patrząc na ówczesne miasto Rzym, jaką powierzchnię zajmowało? Czy pretorianie bądź służby o charakterze porządkowym też nie mogły w obrębie pomerium posiadać broni?

[Furiusz]

Czy pretorianie bądź służby o charakterze porządkowym też nie mogły w obrębie pomerium posiadać broni?

Ciekawa kwestia - przynajmniej zewnętrznie starano się tego przestrzegać stąd jednostka cohors togata - tak by nie naruszyć zakazu wnoszenia broni, stąd nie mieli zbroi a togi (i dlatego zwani są togata). Całkowity zakaz posiadania broni jednak nie wchodzi raczej w rachubę w przypadku tych jednostek. Co do pomerium i jego przesuwania sprawdzę jutro co pisał Tacyt.

[Furiusz]

Tacyt niewiele pisze - Later, the pomerium grew with the national fortunes: the limits as now determined by Claudius are both easily identified and recorded in public documents. Tacyt, Annales, XII. 24 niestety tylko po angielsku chwilowo mam.

Znalazłem też u Warrona ks. V.143 lub V.32 na tej stronie - http://www.thelatinlibrary.com/varro.ll5.html

Oppida condebant in Latio Etrusco ritu multi, id est iunctis bobus, tauro et vacca interiore, aratro circumagebant sulcum (hoc faciebant religionis causa die auspicato), ut fossa et muro essent muniti. Terram unde exculpserant, fossam vocabant et introrsum iactam murum. Post ea qui fiebat orbis, urbis principium; qui quod erat post murum, postmoerium dictum, eo usque auspicia urbana finiuntur. Cippi pomeri stant et circum Ariciam et circum Romam. Quare et oppida quae prius erant circumducta aratro ab orbe et urvo urbes; et, ideo coloniae nostrae omnes in litteris antiquis scribuntur urbes, quod item conditae ut Roma; et ideo coloniae et urbes conduntur, quod intra pomerium ponuntur

Czyli generalnie pozostałość zwyczajów po Etruskach , wyznaczane z powodów religijno-magicznych (tu pada np auspicja). Oznaczane było m.in. cippi czyli nagrobkami/kamiennymi stelami. Zresztą cippi pojawia się i u innych w kontekście pomerium. Do tego fosa i mur/wał.

Pomerium pojawia się jeszcze u Liwiusza, Ab Urbe, I.26 i I.44 to drugie to ekskurs etymologiczny oraz opis tego jak Fabiusz Piktor poszerzył pomerium. W pierwszym pojawia się kwestia prawna powstała po słynnym pojedynku 3 na 3 słynna legenda Horacjuszów i Kuracjuszów.