Eugenistów polskich ród, legionistów wzmocni trud

[secesjonista]

Niedługo po tym jak Francis Galton wprowadził do społecznego obiegu termin "eugenika" (w pracy pt. "Inquiries into Human Faculty and its Development") jego koncepcje poczęły budzić zainteresowanie na ziemiach polskich (dwutygodnik "Czystość" powstaje w 1905 r.; jego ideową koncepcję nakreślił Benedykt Dybowski). Elementy programu eugenicznego przewijały się w działalności szeregu instytucji, typu: Towarzystwo do Walki z Chorobami Wenerycznymi i Szerzenia Zasad Abolicjonizmu, Towarzystwo Czystości Obyczajów, Polskie Towarzystwo Walki ze Zwyrodnieniem Rasy. W pierwszych dniach listopada 1918 r. w Warszawie miał miejsce I Zjazd w Sprawie Wyludnienia Kraju, który uznaje się zarazem za pierwszy kongres polskich eugeników. Choć już na II Zjeździe Higienistów Polskich w Warszawie (1917 r.) w swym referacie zatytułowanym "Zadania eugeniczne w Polsce" dr Jan Boguszewski stwierdzał:

"... jednym z zadań nowopowstającego Państwa polskiego ma być świadome hodowanie jednolitego, a zdrowego typu obywatela polskiego. Dla istnienia państwa nie dość mieć terytorium, rząd i wojsko, należy mieć (...) typ narodowy zdolny do przyjęcia i kontynuowania tej państwowości"

/"Walka o Zdrowie", nr 6-7, 1918, s. 239/

Rozproszone środowisko znalazło nową platformę do krzewienia swych idei kiedy Leon Wernic organizuje Polskie Towarzystwo Eugeniczne, którego tubą propagandowo-informacyjną było pismo: "Zagadnienia Rasy" (od 1937 r. jako "Eugenika Polska").

Przy "eugenicznym stole" spotykali się całkiem różni ludzie, idee szły w poprzek podziałów politycznych. Elementy eugenicznego programu odnajdziemy i u: Stanisława Posnera, Zofii Daszyńskiej-Golińskiej, Teresy Lipkowskiej, Eugenii Waśniewskiej, Henryka Nusbauma, Jana Mydlarskiego, Janusza Korczaka, Tomasza Janiszewskiego, Juliana Szymańskiego, Ludwika Krzywickiego, Stanisława Żejmo-Żejmisa, Stanisław Studencki, Stefana Kramsztyka, Witolda Chodźki, Karola Strojanowskiego, Haliny Milicer, Henryka Żółtowskiego, Władysława Spasowskiego czy nawet u księdza Ignacego Świrskiego, który to propagował "ubezpłodnienie" niektórych osób!

Co zawierały projekty ustaw sterylizacyjnych propagowane przez naszych eugeników? Jaki projekt eugeniczny Polacy wnieśli pod obrady Ligi Narodowej?

Na czym polegał "sojusz" polskich feministek z eugenikami? Jak polscy eugenicy zapatrywali się na projekty i realne skutki działań niemieckich eugeników?

Czy oprócz Świrskiego były przypadki innych duchownych opowiadających się za tego typu rozwiązaniami?

[secesjonista]

Na łamach "Eugeniki" (wyd. w Zakopanem, R. II, nr 6, czerwiec 1919 r.) w drugiej części artykułu autor zajmuje się kwestią "dysgenicznego patriotyzmu". W sumie to pomysły autora można streścić w słowach: wojny są złe bo wraz z tradycją nabywamy "szału" (ów nieszczęsny dysgeniczny patriotyzm), pożądanym jest patriotyzm nie związany ściśle z jakimś krajem czy państwem (internacjonalizm? kosmopolityzm?).

I taki fragment, który z pewnością spodobał by się fraszce:

"Gdyby te matki, które wysyłają synów na poniewierkę wojenną, na możliwość kalectwa, lub cierpień w niewoli, nie mówiąc o śmierci jako najlepszej z tego wszystkiego, gdyby one rozporządzały uczuciem macierzyńskiem nieosłabionem przez sugestjonerów dysgenicznego patrjotyzmu, nie dopuściłyby do wojen".

I dalej konkluduje:

"Rozwiązanie problemu ogólno ludzkiego może nastąpić tylko po długiej dyskusji wszechludzkiej, wszech ziemskiej (...)

Jaka rada? Zniwelować stopę życiową w drodze przymusu ustawowego do eugenicznego poziomu. Niziny społeczne dźwignąć, elitę społeczną przygiąć do eugenicznego umiarkowania - dla szczęścia każdego i wszystkich".

Jakieś ideowe skojarzenia?

[fraszka]

Secesjonisto,

1/ uważasz, że tylko mnie podobają się takie słowa, wyrwane notabene z kontekstu?

Jak może matka dopuścić by jej dziecko spotkał los polskiego żołnierza, o którym pisał Władysław Broniewski:

Ze spuszczoną głową powoli

idzie żołnierz z niemieckiej niewoli.

Dudnią drogi, ciągną obce wojska,

a nad nimi złota jesień polska.

Usiadł żołnierz pod brzozą u drogi,

opatruje obolałe nogi.

Jego pułk rozbili pod Rawą,

a on bił się, a on bił się krwawo,

szedł z bagnetem na czołgi żelazne,

ale przeszły, zdeptały na miazgę.

Pod Warszawą dał ostatni wystrzał,

potem szedł. Przez ruiny. Przez zgliszcza.

Jego dom podpalili Niemcy

A on nie ma broni, on się nie mści...

Hej! ty, brzozo, hej ty brzozo-płaczko,

smutno szumisz nad jego tułaczką,

opłakujesz i armię rozbitą

i złe losy, i Rzeczpospolitą...

Siedzi żołnierz ze spuszczoną głową,

zasłuchany w tę brzozową skargę,

bez broni, bez orła na czapce,

bezdomny na ziemi - matce.

2. skojarzenie z Pismem Świętym - wszyscy są równi.

cyt. Na koniec zaś bądźcie wszyscy jednomyślni, współczujący, pełni braterskiej miłości, miłosierni, pokorni (1 List św. Piotra 3.6.)

Ktoś ma inne skojarzenie?

Edytowane 10 Lipiec 2015 przez fraszka

[secesjonista]

Ja w sumie nie wiem o jakim to kontekście napisała fraszka: własnej wypowiedzi czy twórcy artykułu w "Eugenice"?

"skojarzenie z Pismem Świętym - wszyscy są równi".

To jest całkowicie przekręcony cytat, proszę podać z jakiego to ustępu wzięła go fraszka.

"Ktoś ma inne skojarzenie?".

Ja: eugenika + 66 Collegium Novum = totalitaryzm.

[fraszka]

Secesjonisto, z pracy przez Ciebie wylecę no ale oprzeć się nie mogę, by Ci nie odpowiedzieć:

1/ Słowa cytowane przez Ciebie o matkach, nie chcących wojen, a mające mi się podobać są wyrwane z pewnej większej całości, czyli kontekstu. A więc nie wiem, czy mi się podobają czy nie (podejrzewam podstęp z Twojej strony). Sam cytowany przez Ciebie tekst jest wg mnie słuszny i PODOBA mi się. I tylko tyle.

2/ Wobec Boga wszyscy są równi, co niby przekręciłam?

3/ Sala nr 66 Collegum Novum? Ale jakiego kolegium? I kto tam zbierał się w piątki? Tego nie wiem:(

4/ Pytanie o inne skojarzenie to tzw. podpucha:) :thumbup:

[secesjonista]

Co do poszczególnych punktów:

1. Czy wyrwane z kontekstu można się przekonać samemu, akurat ten numer jest zdigitalizowany i dostępny na portalu: bodajże małopolskiej biblioteki cyfrowej (bądź mazowieckiej).

2. Ja widzę różnicę pomiędzy stwierdzeniem: "wszyscy są równi" a "wszyscy są równi przed Bogiem".

3. Chodzi oczywiście o polskich pacyfistów.

4. Gdzieżby tam.

Na łamach "Zagadnień Rasy" niejaki Stanisław Budzyński przekonywał:

"Świadomym hodowcą swego narodu ma być państwo. Państwo powinno zabezpieczać jego normalny rozwój i tężyznę oraz nadać odpowiedni charakter. Państwo musi zwrócić więcej uwagi na tworzenie się dziedzicznie uzdolnionych rodzin urzędników państwowych, któreby przekazywały pewne cechy i automatyzmy duchowe drogą dziedziczenia swym potomkom; rodziny te wytworzą potężny aparat urzędniczy, któryby (...) podtrzymywał potęgę państwa".

/K. Kawalec "Spór o eugenikę w Polsce w latach 1918-1939", "Medycyna Nowożytna", nr 7/2, 2000, s. 91, cyt. z artykułu: "Sprawa urzędnicza a eugenika", "Zagadnienia Rasy", nr 7-8, wrzesień - grudzień 1929/

Wspomniany wyżej Krzysztof Kawalec napisał w swym artykule (niepozbawionym kilku faktograficznych błędów) o dość radykalnej wizji:

"Wszelkie rekordy w tym względzie biła wizja, zawarta w książce Włodzimierza Spasowskiego, byłego dyrektora Instytutu Pedagogicznego w Warszawie, wolnomularza, socjalisty - w latach zaś trzydziestych skłaniającego się sympatiami ku komunizmowi. Marzył on o państwie światowym, kształtującym nowego człowieka, w pełni uspołecznionego, a także uszlachetnionego rasowo, uwolnionego od chorób dziesiątkujących populacje ludzkie. Wiarę

w możliwość ziszczenia się podobnej perspektywy wiąże się dziś z inżynierią genetyczną; w latach trzydziestych w grę wchodziły środki stosowane przez hodowców zwierząt. Aby je zastosować, państwo musiałoby mieć nad poddaną sobie ludnością taką władzę, jak hodowca nad swoją trzodą. Spasowski postulował, by państwo czuwało nad kojarzeniem się par, pod względem antropologicznym i eugenicznym najkorzystniej dobieranych, a także

by przeciwdziałało rozrodowi typów uznanych za patologiczne. Miało to być osiągnięte zarówno przez administracyjne zakazy, jak i sięgnięcie po aborcję jako środek polityki demograficznej. Sprawując pełną kontrolę nad przyrostem ludności, sterując zarówno ilością, jak i jakością materiału ludzkiego - państwo na każdy rok wyznaczałoby kontyngent (limit) noworodków".

/tamże, s. 92-93; w oparciu o: W. Spasowski "Wyzwolenie człowieka w świetle filozofii, socjologii pracy i wychowania ludzkości", Warszawa 1933/

I takie pytanie... jak do eugeniki podchodziły środowiska: komunistyczne i radykalnych nacjonalistów? Dal tych pierwszych inżynieria społeczna była chyba kusząca; dla tych drugich zachowanie substancji narodowej (rasowej?) też było w kręgu zainteresowań.

Zna ktoś wypowiedzi w tym zakresie środowisk politycznych?

[secesjonista]

W myśl projektu Ustawy z zakresu eugeniki zapobiegawczej, miały powstać kartoteki metryk zdrowia prowadzone przez wykwalifikowanych eugeników. Kandydaci do małżeństwa mieliby mieć obowiązek uzyskania odpowiedniego wypisu z tych metryk. Takie świadectwo mogło być: całkowite bądź warunkowe, ewentualnie mógł być to zakaz. Bez tego typu zezwolenia urzędnik stanu cywilnego nie mógł udzielić ślubu.

W ramach projektu Ustawy z zakresu eugeniki twórczej (pozytywnej) zamyślano utworzenie specjalnego funduszu dla wsparcia niezamożnych młodych małżeństw, znajdujących się w złej sytuacji materialnej. Co ciekawe na ów fundusz mieli łożyć: kawalerowie i małżeństwa bezdzietne, trwające dłużej niż pięć lat.

W myśl projektu Ustawy z zakresu eugeniki ograniczającej (negatywnej) - przewidywano powstanie sądów do spraw dziedzicznych i zdrowotnych. Ich obrady miały być tajne, a głównym ich zadaniem było podejmowanie decyzji co do "wyjaławiania płciowego".

/za: L. Wernic Odczyt o projektach ustaw eugenicznych z 11 maja 1934 r., "Zagadnienia Rasy" 1934, R. 16 t. 8, nr 2/

[secesjonista]

Wyjdźmy poza sztywne ramy zakreślone przez odzyskanie niepodległości, cofając się do początków XX wieku.

Wątek eugeniczny odnajdujemy w "Zemście", oczywiście nie tej najbardziej znanej - z imć panem Raptusiewiczem. Mam na myśli "Zemstę. Nowelę" Bolesława Prusa, której pierwodruk ukazał się na łamach "Kuriera Warszawskiego" w 1908 roku. Fabuła to historia polskiej kolonii, oto pod naporem niemieckim Polacy opuszczają Prusy szukając nowej ojczyzny w Afryce. Tak, tak, nie tylko włodarze II RP hołubili "imperialistyczne mrzonki" o koloniach, autor "Kronik" szybko przystał do tzw. "stronnictwa wyprawowego". Kiedy przywołujemy postać Prusa, myślimy o pozytywiście, mistrzu realizmu, ogólnie: miłym starszym panu w binoklach:

"Rozpięty na niepoliczonych egzemplarzach tego samego portretu, zawisł Prus w setkach szkolnych klas i zastygł tam, w binoklach i surducie, sympatyczny, staroświecki — Wielki Tato polskiej powieści".

/R. Koziołek "Szary geniusz", dostępne na: www.polityka.pl/

 

W tym kolonialnym projekcie: "Najważniejsza jednak reforma społeczna polegała na tym, że dzieci wolno było mieć tylko małżeństwom zdrowym i zdolnym. Skutkiem tego ludność polska wzrastała bardzo powoli, ale rasa odznaczała się niezwykłymi zaletami". I nie jest to jedynie element fikcjonalnej rzeczywistości noweli. Eugeniczne elementy odnajdujemy w jego publicystyce, jak w cyklu "Nasze obecne położenie". Pozytywną recenzję Prusa zdobyły pomysły eugeniczne zawarte w H.G. Wellsa zawarte w : "Anticipations of the Reaction of Mechanical and Scientific Progress upon Human Life and Thought", gdzie zawarto dość przerażający program:

"... życie będzie przywilejem i odpowiedzialnością, a nie czymś w rodzaju przytułku nocnego dla nikczemnych i pustych umysłów. Trzeba będzie żyć szeroko, wspaniale, skutecznie – albo umierać".

/tegoż, "Wizje przyszłości, czyli o wpływie rozwoju wiedzy i mechaniki na życie i myśl ludzką", spolszczył J. Kleczyński, Warszawa 1904, s. 150/

[secesjonista]

I jeszcze o autorze "Lalki", jeszcze przed odzyskaniem niepodległości istniało Towarzystwo Higieny Praktycznej (przy którym w 1905 r. powstała sekcja eugeniczna) dla którego za patrona obrano właśnie Bolesława Prusa, założone przez Leona Wernica Towarzystwo przemianowano na: Towarzystwo Walki ze Zwyrodnieniem Rasy (ok. 1919 r.), by w 1921 r. przemianować je na: Polskie Towarzystwo Eugeniczne.

Polskie państwo nieszczególnie wspierało działania tego Towarzystwa; acz i nie przeszkadzało; Departament Zdrowia dotował działalność na ogół kwotą w wysokości: 30 000 zł (a w 1930 r. zmniejszono tę kwotę do 15 000 zł) rocznie.

Staraniem głównie warszawskich działaczy Towarzystwa powstało w pod Niekłaniem muzeum ludoznawcze i eugeniczne. Spotkał się ktoś z opisem zbiorów tej placówki?

Towarzystwo wydawało też serię: "Biblioteka Eugeniczna" (do czerwca 1930 r. wydano w jej ramach 53 tomy), której redaktorem był Adam Straszyński, podówczas - docenta nauk medycznych, późniejszego twórcy Poznańskiej Szkoły Dermatologicznej i autora popularnego podręcznika dermatologii i wenerologii, w jej skład wchodziły cykle: biologiczny, eugeniczny, dla lekarzy, o macierzyństwie, małżeństwie, macierzyństwie i dziecku. Jakie tytuły pojawiły się w ramach tego cyklu?

Towarzystwo otworzyło nawet kino pod nazwą "Uranja" (przemianowane potem na: "Los") gdzie za niską opłatą wyświetlano różne filmy o tematyce społecznej i medycznej (w 1927 r. - wyświetlono 1080 razy).

W 1927 r. Towarzystwo zorganizowało własną ekspozycję na Międzynarodowej Wystawie Medycyny Wojskowej i Farmacji, jaka odbyła się we Francji, gdzie udało się zdobyć nawet złoty medal. Co zaprezentowano wówczas?

/za: R. Zabłotniak "Dzieje Polskiego Towarzystwa Eugenicznego".../

 

 

 

 

Z literatury:

K. Uzarczyk "Podstawy ideologiczne higieny ras i ich realizacja na przykładzie Śląska w latach 1924-1944"

tejże, "W trosce o zdrowie narodu: Polskie Towarzystwo Eugeniczne w latach międzywojennych", w: "Przełomy w historii Polski. Pamiętnik XVI Krajowego Zjazdu Historyków Polskich", vol. 3, cz. 4, 1998
tejże, "Główne nurty rozwoju międzynarodowego ruchu eugenicznego", w: "Studia z dziejów kultury medycznej", t. 5 "Społeczno - ideowe aspekty medycyny i nauk przyrodniczych XVII-XX w" red. B. Plonka-Syroka

M. Gawin "Rasa i nowoczesność. Historia polskiego ruchu eugenicznego"

"Eugenika – biopolityka – państwo. Z historii europejskich ruchów eugenicznych w pierwszej połowie XX w." red. M. Gawin, K. Uzarczyk

K. Kawalec "Spór o eugenikę w Polsce w latach 1918–1939", "Medycyna Nowożytna", T. VII, z. 2, 2000
E. Baum, M. Musielak "Eugenika jako jeden z elementów schematu fabularnego antyutopii", tamże, T. XIV, z. 102
M. Musielak "Eugenika hitlerowska w interpretacji Karola Stojanowskiego - antropologa i ideologa narodowego", w: "Między wielką polityką a narodowym partykularyzmem" red. B. Koszela
tegoż, "Sterylizacja ludzi ze względów eugenicznych w Stanach Zjednoczonych, Niemczech i w Polsce (1899-1945). Wybrane problemy"

G. Radomski "Eugenika i jej przejawy jej recepcji w polskiej myśli politycznej do 1939 roku", "Historia i Polityka", nr 4 (11), 201

A. Strządała "Od Galtona do Watsona. Przemiany pojmowania eugeniki w XIX i XX w"

R. Kujawski "Polskie środowisko neuropsychiatryczne wobec ustaw sterylizacyjnych w latach trzydziestych XX wieku", "Psychiatria Polska", 48, 2014
T. Rzepa, R. Żaba "Leon Wernic jako zwolennik i propagator eugeniki", "Postępy Psychiatrii i Neurologii", 22, 2013
 

K. Stojanowski "Rasowe podstawy eugeniki", Poznań 1927
Z. Parnass "Kwestia żydowska w świetle nauki", Lvov 1921
G.G. Lewin "Ochrona zdrowia i eugenika w Biblii i Talmudzie", Warszawa 1934

S. Dąbrowski "Eugenika ze stanowiska katolickiego", Poznań 1935

J. Neugebauer "Eugenika i położnictwo", Warszawa 1913

J. Mydlarski "Podstawowe zagadnienia eugeniki", Warszawa 1929

G. Szulc "Lekarz wojskowy jako eugenista", Warszawa 1936

J. Kirschner "Uwagi o projekcie ustawy eugenicznej", Warszawa 1936

(odbitka z nru 1—3 "Higieny Psychicznej")

L. Wernic "Aktualne zagadnienia ruchu eugenicznego w ogóle, a w Polsce w szczególności", Warszawa 1929
R. Zabłotniak "Dzieje Polskiego Towarzystwa Eugenicznego", "Kwartalnik Historii Nauki i Techniki", nr 16, 1971

 

tegoż, "Antivenereal Activity of the Polish Eugenics Society in Warsaw 1916-1939", "Przegląd Dermatologiczny", nr 57, 1970

"The History of East-Central European Eugenics, 1900-1945: Sources and Commentariesed" ed. M. Turda
T. Ziółkowska "The Originis of the Poznań Eugenic Society and its Significance for the Development of Physical Education in Poland", "Studies in Physical Culture and Tourism", nr 9, 2002

"Blood and Homeland. Eugenics and Racial Nationalism in Central and Southeast Europe 1900-1940" ed. M. Turda, P.J. Weindling.