Pamięć i odpowiedzialność

[Semper]

Pamięć i odpowiedzialność. Dziedzictwo Jana Karskiego

Książka wydana w koedycji z Fundacją Edukacyjną Jana Karskiego

Koncepcja i redakcja: Eugeniusz Smolar

Współpraca: Anna Geller

Książka stanowi zbiór oryginalnych artykułów oraz wypowiedzi uczestników konferencji „Jan Karski – pamięć i odpowiedzialność”, zorganizowanej w 100-lecie J. Karskiego w listopadzie 2014 r. w Warszawie przez Fundację Edukacyjną Jana Karskiego i Muzeum Historii Polski. Konferencja i książka zostały sfinansowane przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Fundacja dziękuje Kancelarii Prawniczej Linklaters za wsparcie finansowe projektu

ISBN 978-83-7507-178-8

format B5, s. 298

Spis treści

Eugeniusz Smolar, Jan Karski – pamięć i odpowiedzialność

INAUGURACJA KONFERENCJI

Prezydent RP Bronisław Komorowski, Przesłanie do uczestników konferencji

Andrzej Rojek, Przewodniczący Rady Fundacji Edukacyjnej Jana Karskiego

Robert Kostro, Dyrektor Muzeum Historii Polski

Małgorzata Omilanowska, Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego

I. JAN KARSKI – NIEZAKOŃCZONA MISJA CZŁOWIEKA MORALNEGO W NIEMORALNYCH CZASACH

Szymon Rudnicki, Jan Karski – antybohaterski bohater

Stephen D. Mull, Jan Karski jakiego znałem

Maciej Kozłowski, Czy na pewno nieudana misja?

Rabin Harold White, Wspomnienie o Janie Karskim

Martin Smith, Spotkanie z emisariuszem z Polski

II. EUROPA A ŻYDZI: HOLOKAUST – PAMIĘĆ – POJEDNANIE –…?

Jerzy Jedlicki, Zagłada jako unikalne doświadczenie cywilizacji europejskiej

Paweł Śpiewak, O wyjątkowości i niepowtarzalności Zagłady Żydów

Karolina Wigura, Epoka Przebaczenia, Nieprzebaczalne i radykalny synkretyzm

III. CHRZEŚCIJANIE WOBEC ZAGŁADY

Bp Grzegorz Ryś, Zagłada – Nostra aetate – Kościół

o. John T. Pawlikowski, OSM, Zagłada i jej etyczne znaczenie dzisiaj

Krzysztof Dorosz, Żyd urojony

Jan Grosfeld,Chrześcijańskie opłakiwanie Shoah

IV. PAMIĘĆ TOTALITARYZMÓW NA WSCHODZIE I ZACHODZIE A HOLOKAUST – KONSEKWENCJE DOŚWIADCZEŃ

Andrzej Nowak, Spowiedź – uwagi o pamięci totalitarnych zbrodni

Jarosław Hrycak, Historia Ukrainy i ukraińska historia Holokaustu

Heiko Pääbo,Holokaust i estońska pamięć zbiorowa

Pieter Lagrou, Pamiętanie Holokaustu. Asymetria pamięci – Wschód, Zachód i Holokaust

V. POLACY – ŻYDZI: EWOLUCJA POLSKIEJ TOŻSAMOŚCI

Joanna Tokarska‐Bakir, Przeciw edytowaniu historii Jana Karskiego

Jan Tomasz Gross, Żydzi jako polski problem? A dlaczego nie część polskiej historii?

Robert Kostro, Żydzi,polska tożsamość i polskie spory

Piotr M. A. Cywiński, Zrozumieć Europę

VI. PRZEŁAMYWANIE TABU. KULTURA POLSKA WOBEC ZAGŁADY

Jacek Bocheński, Zaduma i tabu

Dominika Kozłowska, Kultura polska wobec Zagłady. Trzy dekady przełamywania tabu

Iwona Kurz, Między konfliktem a kiczem

Weronika Szczawińska, Tryumfalizm i blokada. Kilka uwag o najnowszym polskim teatrze

Tadeusz Słobodzianek, Tabu i katharsis

VII. DZIEDZICTWO JANA KARSKIEGO – PAMIĘĆ I ODPOWIEDZIALNOŚĆ

Eugeniusz Smolar, Dziedzictwo Jana Karskiego – odpowiedzialność za los innych

Radosław Sikorski, Pamięć i odpowiedzialność. Jan Karski i Rafał Lemkin

Assumpta Mugiraneza, Ludobójstwo Tutsi. Europejskie korzenie rwandyjskiej historii

Anthony Dworkin, Odpowiedzialność za ochronę – ambicje i wyzwania

Payam Akhavan, Przeciwstawianie się ludobójstwu a granice prawa

Adama Dieng, Pamięć – odpowiedzialność – sprawiedliwość

szczegółowy opis on-line

Autorzy i autorki

Payam Akhavan

Profesor prawa międzynarodowego Uniwersytetu McGill w Montrealu, Visiting Fellow na Oxford University. Tytuł doktora otrzymał na Harvard Law School. Pracuje jako prokurator i obrońca w Międzynarodowym Trybunale Karnym, Międzynarodowym Trybunale Karnym ds. byłej Jugosławii, Europejskim Trybunale Praw Człowieka, Międzynarodowym Trybunale Sprawiedliwości, Międzynarodowym Trybunale Prawa Morza. Reprezentował m.in. Ugandę przeciwko Josephowi Kony’emu, Libię przeciwko Kaddafiemu, był też obrońcą w procesie Ante Gotoviny. Pracował w Biurze Wysokiego Komisarza NZ ds. Praw Człowieka. Jest również autorem licznych publikacji z zakresu międzynarodowego prawa karnego i praw człowieka, takich jak Reducing Genocide to Law: Definition, Meaning, and the Ultimate Crime (2012), Confronting Genocide (co‐ed.) (2011), Making Human Rights Sexy: Authenticity in Glamorous Times, “Harvard Human Rights Journal” (2013), Preventing Genocide: Measuring Success by What Does Not Happen, “22 Criminal Law Forum 33” (2011), Are International Criminal Tribunals a Disincentive to Peace? Reconciling Judicial Romanticism with Political Realism, “31 Human Rights Quarterly 624” (2009). Mieszka w Montrealu.

Jacek Bocheński

Urodzony w 1926 r. we Lwowie. Pisarz, autor m.in. powieści Tabu (1965), Trylogii Rzymskiej (Boski Juliusz 1961, Nazo poeta 1969, Tyberiusz Cezar 2009), tomu esejów o współczesnych zmarłych Zapamiętani (2013). Na prośbę Marka Edelmana napisał przedmowę do jego książki I była miłość w getcie (2009). Był współtwórcą i redaktorem naczelnym „Zapisu” – niezależnego pisma wydawanego poza cenzurą od 1977 r. – oraz działaczem opozycji antykomunistycznej. Pełnił funkcję prezesa Polskiego PEN Clubu i przewodniczącego Rady Stowarzyszenia Autorów ZAiKS. Odznaczony Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski. Mieszka w Warszawie.

Piotr M. A. Cywiński

Dr historii, mediewista, autor szeregu artykułów i tekstów historycznych, w szczególności poświęconych epoce średniowiecza oraz zagadnieniom związanym z Zagładą i Miejscami Pamięci. Od 2006 r. Dyrektor Państwowego Muzeum Auschwitz‐Birkenau. Współtwórca i od 2009 r. prezes Fundacji Auschwitz‐Birkenau. Członek Międzynarodowej Rady Oświęcimskiej oraz wiceprzewodniczący Rady Międzynarodowego Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście. Członek Rady Muzeów przy Ministrze Kultury (od 2009) i Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa (od 2010). W latach 1996‐2000 wiceprezes, a w latach 2000‐2010 prezes warszawskiego Klubu Inteligencji Katolickiej. W latach 2004‐2008 był prezesem na Europę światowej federacji intelektualistów katolickich Pax Romana. Od maja 2002 r. członek Zespołu Episkopatu Polski do rozmów z Kościołem greckokatolickim na Ukrainie. W 2008 r. został mianowany ambasadorem Europejskiego Roku Dialogu Międzykulturowego. Mieszka w Warszawie – pracuje w Oświęcimiu.

Adama Dieng

Od 2012 r. Specjalny Doradca Sekretarza Generalnego ONZ ds. Zapobiegania Ludobójstwu. Przez ponad 11 lat kierował Rejestrem Międzynarodowego Trybunału Karnego dla Rwandy. Przed rozpoczęciem pracy w strukturach ONZ przez 10 lat pełnił funkcję Sekretarza Generalnego Międzynarodowej Komisji Prawników z siedzibą w Genewie. Jest ekspertem w zakresie praw człowieka, demokracji i rządów prawa. Był jednym z architektów powstania Afrykańskiego Trybunału Praw Człowieka i Ludów oraz twórcą projektu przyjętej przez Unię Afrykańską Konwencji o Zwalczaniu i Zapobieganiu Korupcji. Jest członkiem Africa Leadership Forum, zasiadał również w radach instytucji takich jak: The International Institute for Democracy and Electoral Assistance, The San Remo Institute of Humanitarian Law oraz The René Cassin Institute of Human Rights. Jest honorowym przewodniczącym World Justice Project. Mieszka w Nowym Jorku.

Krzysztof Dorosz

Doktor anglistyki, pisarz i eseista, autor wielu artykułów o tematyce religijnej. Opublikował trzy książki: Maski Prometeusza, Sztuka wolności oraz Bóg i terror historii. Blisko 20 lat pracował jako dziennikarz radiowy w Polskiej Sekcji Serwisu Światowego BBC w Londynie. W latach 70. i 80. ubiegłego wieku współpracował z emigracyjnym kwartalnikiem „Aneks”. Od 1989 r. publikuje eseje z dziedziny kultury i religii w krakowskim miesięczniku „Znak”, warszawskiej „Więzi” i gdańskim „Przeglądzie Politycznym”. W latach 2002‐2003 redaktor naczelny miesięcznika „Jednota” wydawanego przez Kościół Ewangelicko‐Reformowany w RP. Członek polskiego PEN Clubu. Mieszka w Warszawie.

Anthony Dworkin

Senior policy fellow w European Council on Foreign Relations, specjalista z zakresu praw człowieka, demokracji oraz sprawiedliwości. Analityk m.in. unijnych polityk w zakresie praw człowieka, strategii dotyczących wsparcia transformacji ustrojowych w Afryce Północnej, przeciwdziałania terroryzmowi oraz wzmacniania praw człowieka. Autor wielu analiz przygotowanych dla ECFR, takich jak Towards an EU Human Rights Strategy for a Post‐Western World (z Susi Dennison, 2010), The Struggle for Pluralism After the North African Revolutions (2013) oraz najnowsza International Justice and the Prevention of Atrocities (2014). Przed rozpoczęciem współpracy z ECFR pełnił funkcję dyrektora wykonawczego Crimes of War Project, był również redaktorem książki Crimes of War: What the Public Should Know (wyd. II, 2007). Jest członkiem Komitetu Doradczego ds. zwalczania terroryzmu przy Human Rights Watch oraz autorem licznych publikacji w czasopiśmie „Prospect”. Mieszka w Londynie.

Jan Grosfeld

Profesor politologii, kierownik Katedry Teorii Polityki i Myśli Politycznej w Instytucie Politologii Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego. Wcześniej był kierownikiem katedry Cywilizacji i Kultury Europejskiej oraz katedry Współczesnej Myśli Społecznej Kościoła w tymże Instytucie. Zajmuje się badaniem relacji między polityką a religią, antropologią polityczną, judeochrześcijańskimi korzeniami cywilizacji europejskiej, dialogiem międzyreligijnym, szczególnie chrześcijańsko‐żydowskim. Jest autorem licznych książek, m.in. Od lęku do nadziei. Chrześcijanie, Żydzi, świat (2011), Czekanie na Mesjasza (2003), Krzyż i gwiazda Dawida (1999), O pokusie zejścia z krzyża (1996) oraz redaktorem naukowym prac zbiorowych, m.in. Pięćdziesiąt lat później. Posoborowe dylematy współczesnego Kościoła (2014). Tłumacz angielskiej i francuskiej literatury naukowej i religijnej. Jest redaktorem naczelnym czasopisma naukowego „Chrześcijaństwo‐Świat‐Polityka” oraz członkiem Rady Programowej kwartalnika „Atheneum. Polskie studia politologiczne”. Wieloletni członek Komitetu Episkopatu Polski ds. Dialogu z Judaizmem, wcześniej także Rady Społecznej Episkopatu. Mieszka w Warszawie.

Jan Tomasz Gross

Historyk i socjolog. Profesor historii na Uniwersytecie Princeton. Zajmuje się badaniami nad historią najnowszą Polski oraz Europy Środkowo‐Wschodniej. Związany z opozycją antykomunistyczną jeszcze w czasach liceum w latach 60. Zmuszony do wyjazdu w następstwie antysemickiej nagonki 1968 r., również za granicą angażował się w działania na rzecz demokratycznej opozycji. Publikował w emigracyjnym kwartalniku „Aneks”. W swoich badaniach zajmuje się m.in. problematyką relacji polsko‐żydowskich i chrześcijańsko‐żydowskich zwłaszcza w kontekście tzw. trzeciej fali Zagłady. Wyniki jego badań, opublikowane w takich książkach jak Sąsiedzi (nominacja do NIKE), Strach czy Złote żniwa, spotęgowały debatę o postępowaniu Polaków wobec Zagłady oraz obecnego w Polsce antysemityzmu, umożliwiając konfrontację z bolesnymi, dotychczas przemilczanymi kartami polskiej historii. Mieszka w Nowym Jorku.

Jarosław Hrycak

Profesor historii współczesnej na Katolickim Uniwersytecie Ukraińskim we Lwowie. Wykładał na amerykańskich uniwersytetach Columbia (1994, 2004), Harvarda (2000‐2001) i na Central European University w Budapeszcie (1996‐2009). Autor licznych publikacji na temat historii współczesnej Europy Wschodniej. Laureat wielu nagród, m.in. Anton Gindely‐Preis für Kultur und Geschichte Mittel‐, Ost‐ und Südosteuropas (Austria, 2010), dwóch polskich orderów: Pro Publico Bono (2010) i Krzyża Kawalerskiego Orderu Odrodzenia Polski (2013), oraz nagrody za intelektualną odwagę przyznawanej przez nie‐ zależny dziennik ukraiński Yi (2010). Biografia Iwana Franko Prorok w swoim kraju: Iwan Franko i jego wspólnota (2006) została wybrana ukraińską Książką Roku 2007 oraz uhonorowana nagrodami im. Antonowicza (Ukraina, 2007) i Giedroycia (Polska, 2013). W 2013 r. znalazł się na liście 100 najbardziej wpływowych osób w Ukrainie. Mieszka we Lwowie.

Jerzy Jedlicki

Urodzony w 1930 r., emerytowany profesor historii. Zajmuje się dziejami gospodarczymi i społecznymi ziem polskich w XIX w. oraz historią idei w nowożytnej Europie. Od 1954 do 2009 r. pracował w Instytucie Historii Polskiej Akademii Nauk, gdzie w latach 1991‐2006 kierował pracownią dziejów inteligencji. Pod swoją redakcją wydał Dzieje inteligencji polskiej do roku 1918 (2008), w tym tom II Błędne koło 1832‐1864 jego autorstwa. W latach 1978‐1981 należał do grona wykładowców nielegalnego Towarzystwa Kursów Naukowych, w stanie wojennym internowany. Fellow Woodrow Wilson International Center for Scholars w Waszyngtonie 1989‐1990. Do jego najważniejszych książek należą: Jakiej cywilizacji Polacy potrzebują (1988, 2002), Źle urodzeni, czyli o doświadczeniu historycznym (1993), Świat zwyrodniały: lęki i wyroki krytyków nowoczesności (2000). Mieszka w Warszawie.

Bronisław Komorowski

Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej. Historyk po studiach na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego. Działacz opozycji antykomunistycznej od 1968 roku. Uczestniczył w akcjach pomocy dla represjonowanych robotników w 1976 r. – współpracował z Komitetem Obrony Robotników i Ruchem Obrony Praw Człowieka i Obywatela. Był drukarzem, dziennikarzem, kolporterem i wydawcą prasy podziemnej. Wielokrotnie aresztowany i represjonowany. Pracował w Ośrodku Badań Społecznych NSZZ „Solidarność” Regionu Mazowsze (1980‐1981). W stanie wojennym internowany; od września 1982 r. był redaktorem podziemnego pisma „ABC” (Adriatyk – Bałtyk – Morze Czarne). Wykładał historię w niższym seminarium duchownym w Niepokalanowie (1983‐1989). Poseł na Sejm od 1991 do 2010 r.; pracował w Komisji ds. Polaków poza granicami kraju, w Komisji Obrony Narodowej i w Komisji Spraw Zagranicznych. Przewodniczył sejmowej Komisji Obrony Narodowej (1997‐2000) i był zastępcą jej przewodniczącego (od 2001) oraz członkiem Sejmowej Komisji Spraw Zagranicznych. Wybrany na wicemarszałka (2005) i Marszałka Sejmu (2007). 1989‐1990 – dyrektor gabinetu A. Halla w Urzędzie Rady Ministrów; 1990‐1993 – wiceminister obrony narodowej w rządach T. Mazowieckiego, J. K. Bieleckiego i H. Suchockiej. 2000‐2001 – minister Obrony Narodowej w rządzie J. Buzka. W wyniku tragicznej śmierci prezydenta Lecha Kaczyńskiego w katastrofie smoleńskiej jako Marszałek Sejmu RP wykonywał obowiązki Prezydenta RP (10.04.2010 – 8.07.2010). Wygrał wybory prezydenckie 4.07.2010 roku. Urząd Prezydenta RP objął 6.08.2010 roku.

Robert Kostro

Historyk, publicysta, dyrektor Muzeum Historii Polski w Warszawie od 2006 roku. Ukończył Wydział Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego. Pracował jako dyrektor Departamentu Spraw Zagranicznych w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów oraz dyrektor gabinetu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Był komisarzem generalnym festiwalu Europalia 2001 Polska oraz współtwórcą i dyrektorem programowym Instytutu Adama Mickiewicza. Jest członkiem Rady Naukowej Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Autor wielu artykułów w pismach takich, jak: „Rzeczpospolita”, „Gazeta Wyborcza”, „Życie”, „Tygodnik Powszechny”, „Przegląd Polityczny”, „Więź”. Współautor książek, napisanych m.in. wspólnie z Rafałem Matyją Świat polityki, dyplomacji, idei – słownik podręczny oraz z Tomaszem Mertą Pamięć i odpowiedzialność. Mieszka w Warszawie.

Dominika Kozłowska

Doktor filozofii, publicystka, redaktorka naczelna miesięcznika „Znak”. Zajmuje się związkami między demokracją a religią, Kościołem katolickim w Polsce, zmianami społecznymi i kulturowymi w Europie. Studia na Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie (obecnie Uniwersytet Papieski Jana Pawła II) rozpoczynała w czasach, gdy Wydziałem Filozoficznym kierował ks. prof. Józef Tischner. Związana ze środowiskiem uczniów i przyjaciół ks. Tischnera, skupionych wokół Instytutu Myśli Józefa Tischnera. W latach 2005‐2011 redaktorka naczelna „Thinking in Values”, pisma prezentującego dorobek naukowy środowiska Instytutu. Od 2006 r. pracuje w Społecznym Instytucie Wydawniczym Znak; początkowo jako redaktorka w Redakcji Literatury Religijnej i Filozoficznej, a od końca 2010 r. jako redaktorka naczelna miesięcznika „Znak”. Mieszka w Krakowie.

Maciej Kozłowski

Historyk i dyplomata. Po studiach na Uniwersytecie Jagiellońskim wyjechał na rok do Londynu i Paryża, gdzie rozpoczął współpracę z „Kulturą”. Skazany w procesie taterników za przemyt do Polski zagranicznej prasy. Represjonowany działacz opozycji antykomunistycznej, od lat 80. publicysta i redaktor „Tygodnika Powszechnego”, autor książek Krajobrazy przed Bitwą (1986 – nagroda Podziemnej „Solidarności”, podziemnego Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich i nagroda Andrzeja Struga) oraz Między Sanem a Zbruczem (1990 – nagroda „Polityki”, wyd. II, 1999 pod tytułem Zapomniana Wojna). Od 1990 r. dyplomata, najpierw jako zastępca ambasadora w Waszyngtonie, a od 1993 jako charge d’affaires ambasady. W latach 1999‐2003 ambasador Polski w Izraelu, następnie wicedyrektor Departamentu Afryki i Bliskiego Wschodu oraz Pełnomocnik Ministra Spraw Zagranicznych ds. stosunków polsko‐żydowskich. Wykładowca na uniwersytetach w USA, Europie i Izraelu, w Polsce związany z Collegium Civitas. Działa w fundacji Forum Dialogu, redaktor publikacji Trudne pytania w dialogu polsko‐żydowskim. Mieszka w Warszawie.

Iwona Kurz

Dr nauk humanistycznych, wykłada w Instytucie Kultury Polskiej na Uniwersytecie Warszawskim. Zajmuje się historią nowoczesnej kultury polskiej ujmowanej przez pryzmat obrazu, antropologią kultury wizualnej oraz problematyką ciała i gender. Autorka książki Twarze w tłumie (2005, Nominacja do Nagrody Nike, Nagroda im. Michałka za najlepszą książkę filmoznawczą), współautorka Obyczajów polskich. Wiek XX w krótkich hasłach (2008), redaktorka antologii Film i historia (2008), współredaktorka podręczników akademickich Antropologia ciała (2008) oraz Antropologia kultury wizualnej (2012). Mieszka w Warszawie.

Pieter Lagrou

Profesor współczesnej historii Europy na Université Libre de Bruxelles od 2003 roku. Studiował historię na Uniwersytecie w Leuven, Yale University oraz European University Institute we Florencji, wykładał w Université d’Aix‐Marseille oraz Sciences‐Po Paris. Zajmował się także badaniami w Institut d’Histoire du Temps Présent w Paryżu (1998‐2003). Jest autorem licznych publikacji, m.in. The Legacy of Nazi‐occupation. Patriotic Memory and National Recovery in Western Europe, 1945‐1965 (2000), „Historical trials: getting the past right – or the future?”, w: The Scene of the Mass Crime. History, Film and International Tribunals, Ch. Delage i P. Goodrich (red.) (2013), „Europe as a Place for Common Memories? Some Thoughts on Victimhood, Identity and Emancipation from the Past”, w: Clashes in European Memory. The Case of Communist Repression and the Holocaust, M. Blaive, Ch. Gerbel i T. Lindenberger (red.) (2010). Mieszka w Brukseli.

Assumpta Mugiraneza

Współtwórczyni i dyrektorka Centrum Digitalizacji Dziedzictwa IRIBA. Ukończyła psychologię społeczną oraz nauki polityczne na l’Université Paris VIII, gdzie wykłada obecnie psychologię. Bada mowę nienawiści oraz prowadzi badania porównawcze nad ludobójstwem w Rwandzie i Zagładą Żydów. Przez 10 lat współpracowała przy realizacji filmu Anne Aghion dotyczącego sądów Gacaca – rwandyjskiego mechanizmu wymierzania sprawiedliwości po ludobójstwie 1994 r. oraz procesu odbudowy i pojednania społeczeństwa. Autorka wielu artykułów dotyczących ludobójstwa na Tutsi. Od 20 lat angażuje się w badania dotyczące historii ludobójstwa, współredaktorka tomu Review of the History of Shoah: Rwanda 15 years later. Writing and thinking about the history of Tutsi génocide. Jest, wraz z Joël Hubrecht, współautorką książki Enseigner l ’histoire et la prévention des génocides: Peut‐on prévenir les crimes contre l’umanité? (2008). Jest również współautorką publikacji edukacyjnych mających na celu walkę z nienawiścią, antysemityzmem, negrofobią i rasizmem, m.in. Antisemitism; the generic hatred (na cześć Simona Wiesenthala – 2007), Containing antisemitism: A paradigm to combating negrophobia? (2008), Combating Intolerance, Violence and Exclusion through Holocaust Education. Rebuilding Rwanda Challenges in Education on the Genocide (2009), Les mots du génocide, Quelques mots du génocide des Tutsi (2011). Co roku organizuje wydarzenia naukowe, kulturalne i artystyczne z partnerami krajowymi i międzynarodowymi. Mieszka w Kigali.

Stephen D. Mull

Ambasador Stanów Zjednoczonych w Rzeczypospolitej Polskiej od września 2012 roku. Wcześniej pracował jako sekretarz wykonawczy w Departamencie Stanu, starszy doradca podsekretarza stanu ds. politycznych Williama Burnsa, koordynował działania dyplomatyczne Stanów Zjednoczonych wobec Iranu, zarządzał działaniami kryzysowymi prowadzonymi przez Departament Stanu w czasie wojny rosyjsko‐gruzińskiej w sierpniu 2008 r. oraz prowadził negocjacje w różnych kwestiach dotyczących obrony narodowej USA, m.in. uczestniczył w rozmowach o umowie umożliwiającej przeloty amerykańskich wojskowych samolotów dostawczych do Afganistanu przez rosyjską przestrzeń powietrzną. Na początku kadencji prezydenta Obamy kierował pracami Biura Podsekretarza ds. Bezpieczeństwa Międzynarodowego i Kontroli Zbrojeń. Dwukrotnie otrzymał Presidential Meritorious Service Award, jak również inne liczne nagrody za służbę dyplomatyczną. Do służby dyplomatycznej dołączył w marcu 1982; obecnie w randze ministra.

Andrzej Nowak

Profesor zwyczajny w Instytucie Historii PAN w Warszawie oraz kierownik Zakładu Historii Europy Wschodniej i Studiów nad Imperiami XIX‐XX wieku tamże, od 2004 r. także profesor i kierownik Zakładu Dziejów Europy Wschodniej w Instytucie Historii UJ. Od końca 1994 r. do 2013 r. redaktor naczelny dwumiesięcznika „Arcana”. Specjalizuje się w zakresie historii politycznej i intelektualnej Europy Wschodniej, stosunków polsko‐rosyjskich oraz studiów porównawczych nad imperiami XIX‐XX wieku. Wykładał historię Polski i Rosji na wielu zagranicznych uniwersytetach, m.in. Columbia, Harvarda, University of Toronto, Cambridge University, Tokio University. Członek Polsko‐Rosyjskiej Komisji Historycznej PAN‐RAN. Od 1980 r. zaangażowany w działalność publicystyczną. Najpierw, w latach 80. poza cenzurą, poświęconą stosunkom Polski z jej wschodnimi sąsiadami, obecnie członek kolegium redakcyjnego „Kwartalnika Historycznego”, „Dziejów Najnowszych”, a także redaktor naczelny „Studiów z Dziejów Rosji i Europy Środkowo‐Wschodniej”. Do jego najważniejszych publikacji należą: Polska i „trzy” Rosje. Studium polityki wschodniej Józefa Piłsudskiego (2001), History and Geopolitics: A Contest for Eastern Europe (2008), Od Polski do post‐polityki. Intelektualna historia zapaści RP (2010), Imperiological Studies. A Polish Perspective (2011), Strachy i Lachy. Przemiany polskiej pamięci 1982‐2012 (2012). Wyróżniony m.in. nagrodą im. Jerzego Giedroycia, medalem Wacław Jędrzejewicz History Medal przyznanym przez Instytut Józefa Piłsudskiego w Nowym Jorku oraz nagrodą naukową im. Włodzimierza Pietrzaka, za badania nad dziejami Europy Wschodniej. Mieszka w Krakowie.

Małgorzata Omilanowska

Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego od 17.06.2014 roku. Historyk sztuki, prof. dr hab., specjalizuje się w problemach architektury XIX i XX wieku, teorii sztuki i opieki nad zabytkami. Absolwentka Uniwersytetu Warszawskiego, studiowała także na Wydziale Architektury Uniwersytetu Technicznego w Berlinie. Doktoryzowała się na Uniwersytecie Warszawskim w 1995 r., a habilitowała w Instytucie Sztuki PAN (2005). W 2013 r. otrzymała tytuł naukowy profesora. Odbyła też studia podyplomowe w zakresie finansów i podatków w SGH w Warszawie (dyplom 2003). Od 1985 r. – pracownik w Instytucie Sztuki Polskiej Akademii Nauk, wicedyrektor (1999‐2007), a ostatnio – redaktor naczelna Słownika Architektów Polskich. Jednocześnie od 2006 r. – profesor nadzwyczajny w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego i jego dyrektor (2008‐2012). Była stypendystką kilkunastu europejskich instytucji naukowych i uczestniczyła w wielu międzynarodowych projektach naukowych. Była odpowiedzialna za przygotowanie dwujęzycznej publikacji towarzyszącej berlińskiej wystawie „Obok. Polska – Niemcy 1000 lat historii w sztuce”, zor‐ ganizowanej w 2011 r. przy okazji prezydencji Polski w Radzie UE. Jest autorką wielu artykułów i licznych książek naukowych: Most i wiadukt im ks. Józefa Poniatowskiego, Stefan Szyller (1857‐1933). Warszawski architekt doby historyzmu, Atlas zabytków architektury w Polsce (współautorstwo), Świątynie handlu. Warszawska architektura komercyjna doby wielkomiejskiej, Nadbałtyckie Zakopane. Połąga w czasach Tyszkiewiczów. Zajmowała się także popularyzacją wiedzy o historii sztuki i zabytkach, wydając m.in. książki: Zagadki z historii sztuki, Polska. Pałace i dwory, Polska. Świątynie, klasztory i domy modlitw. Mieszka w Warszawie.

o. John T. Pawlikowski, OSM

Członek zakonu Serwitów, profesor etyki społecznej w Catholic Theological Union w Chicago, dyrektor programu studiów katolicko‐żydowskich tamże. Zajmuje się problematyką Zagłady, wojny i pokoju w kontekście teologii chrześcijańskiej oraz dialogiem chrześcijańsko‐żydowsko‐islamskim. Autor licznych książek i artykułów naukowych poświęconych tej tematyce, m.in. Good and Evil after Auschwitz (1982), Biblical and theological Reflections on the „Challenge of Peace” (1984), The Challenge of the Holocaust for Christian Theology (1990), Christ in the light of the Christian‐Jewish dialogue (2001). Przez wiele lat redaktor naczelny „New Theology Review”, członek rady naukowej czasopism „Journal of Ecumenical Studies”, „The Journal of Holocaust and Genocide Studies” oraz „Irish Theological Quarterly”. Przez sześć lat przewodniczący Międzynarodowej Rady Chrześcijan i Żydów, członek Illinois Holocaust and Genocide Commission, przez lata jeden z dyrektorów National Polish‐American‐Jewish American Council. Z nominacji prezydenta Cartera i jego następców – Clintona oraz Busha – od 1980 r. przez cztery kadencje zasiadał w radzie United States Holocaust Memorial Museum (Muzeum Holokaustu w Waszyngtonie). Był też członkiem Komitetu Doradczego ds. stosunków katolicko‐żydowskich przy Episkopacie USA. Był delegatem na Szczycie Milenijnym ds. Pokoju ONZ. Odznaczony medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata (1986), uhonorowany wieloma nagrodami za działania na rzecz pokoju i tolerancji. Mieszka w Chicago.

Heiko Pääbo

Doktor politologii, kierownik Centre for Baltic Studies oraz wykładowca w Institute of Government and Politics na Uniwersytecie w Tartu w Estonii. Zajmuje się badaniami nad konfliktem rozbieżnych pamięci zbiorowych w przestrzeniach postimperialnych ze szczególnym uwzględnieniem obszaru dawnego Imperium Rosyjskiego. Przeprowadził analizę porównawczą treści podręczników do nauczania historii używanych w Estonii, Gruzji, Rosji oraz Ukrainie. Analizował również rozwój i przemianę estońskiej narracji historycznej od czasów sowieckich po okres odzyskania niepodległości. Obecnie zajmuje się badaniem rozwoju narracji o Zagładzie w wydawanych w Estonii podręcznikach historii. Jest autorem monografii Potential of Collective Memory Based International Identity Conflicts in Post‐Imperial Space. Comparison of Russian Master Narrative with Estonian, Ukrainian and Georgian Master Narratives (2011) oraz wielu artykułów naukowych. Mieszka w Tartu.

Andrzej Rojek

Przewodniczący Rady Fundacji Edukacyjnej Jana Karskiego w Warszawie i Jan Karski Educational Foundation w Chicago. Jeden z inicjatorów utworzenia Jan Karski U.S. Centennial Campaign, której działania doprowadziły do przyznania Janowi Karskiemu przez prezydenta Baracka Obamę Prezydenckiego Medalu Wolności w 2012 roku. Od 1986 r. pełnił kierownicze funkcje w amerykańskim i międzynarodowym sektorze finansowym. Ostatnio w firmie Advent Capital Management, w której do czasu przejścia na emeryturę pełnił funkcję Dyrektora Zarządzającego. Wcześniej był jednym z założycieli globalnego funduszu Lydian Asset Management. Był również Dyrektorem Zarządzającym i Partnerem w Bankers Trust oraz grupy kapitałowej Merrill Lynch. Ukończył z wyróżnieniem ekonomię na Uniwersytecie Warszawskim w 1979 roku. Uzyskał także tytuł magistra ekonomii na Uniwersytecie Columbia w 1985 roku. Zasiada w Radzie Powierniczej Fundacji Kościuszkowskiej w Nowym Jorku, Radzie Powierniczej Packer Collegiate Institute w Nowym Jorku oraz jest członkiem komitetu inwestycyjnego w Mount Holyoke College. Zaangażowany w liczne inicjatywy filantropijne w Polsce (m.in. Muzeum Historii Żydów Polskich) i w USA (Katedra Studiów Polskich na Uniwersytecie Columbia). W 2012 r. został odznaczony przez Prezydenta RP, Bronisława Komorowskiego, Krzyżem Kawalerskim Orderu Zasługi RP za pracę na rzecz Jan Karski U.S. Centennial Campaign. Mieszka w Nowym Jorku.

Szymon Rudnicki

Historyk, urodzony w 1938 r., emerytowany profesor zwyczajny Instytutu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego. Autor książek i artykułów na temat polskiej prawicy nacjonalistycznej i konserwatywnej, ziemiaństwa oraz stosunków polsko‐żydowskich. Wydawca źródeł. Prace jego były drukowane w wielu krajach. Poznał osobiście Jana Karskiego w czasie jego pobytu w Warszawie na stypendium Fulbrighta w latach 70. Autor licznych książek, m.in. Narodowa Demokracja w Warszawie, 1918‐1939 (1972), Obóz Narodowo‐Radykalny. Geneza i działalność (1985), Żydzi w parlamencie II Rzeczypospolitej (2003), Równi, ale niezupełnie (2008). Laureat nagród „Polityki” i Klio oraz Nagrody im. Jana Karskiego i Poli Nireńskiej. Mieszka w Warszawie.

Bp Grzegorz Ryś

Biskup Pomocniczy i Wikariusz Generalny Arcybiskupa Metropolity Krakowskiego, historyk, doktor habilitowany nauk humanistycznych specjalizujący się w historii Kościoła. Jest kierownikiem Katedry Historii Kościoła w Średniowieczu w Instytucie Historii Wydziału Historii i Dziedzictwa Kulturowego Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II. Członek komisji historycznej w procesie beatyfikacyjnym Jana Pawła II. Związany z neokatechumenatem, w obszarze jego zainteresowań i działań leży również ekumenizm i dialog międzyreligijny. Przewodniczy Zespołowi ds. Nowej Ewangelizacji przy Komisji Duszpasterstwa Episkopatu Polski. Publicysta m.in. miesięcznika „Znak” oraz „Tygodnika Powszechnego”. Od 2012 r. członek Międzynarodowej Rady Oświęcimskiej. Mieszka w Krakowie.

Radosław Sikorski

Marszałek Sejmu RP, były minister Spraw Zagranicznych w rządzie Donalda Tuska. Absolwent Uniwersytetu Oksfordzkiego na kierunku filozofia, nauki polityczne i ekonomia. Reporter podczas wojen w Afganistanie i Angoli (1986‐1989). Laureat nagrody World Press Photo w kategorii zdjęć reporterskich za zdjęcie z Afganistanu. Jako wiceminister obrony narodowej w 1992 r. był orędownikiem przystąpienia Polski do NATO. W latach 1998‐2001 podsekretarz stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych oraz przewodniczący Rady Fundacji Pomoc Polakom na Wschodzie. Był członkiem rzeczywistym (resident fellow) American Enterprise Institute w Waszyngtonie (2002‐2005) oraz dyrektorem wykonawczym New Atlantic Initiative. Autor książek wydanych w kilku językach, m.in. Prochy Świętych (nt. wojny w Afganistanie), The Polish House – an Intimate History of Poland. Był redaktorem cyklu publikacji analitycznych European Outlook, a także organizatorem konferencji międzynarodowych, m.in. na temat reformy ONZ, przyszłości NATO i 25‐lecia „Solidarności”. Mieszka w Warszawie.

Tadeusz Słobodzianek

Krytyk teatralny, dramaturg, reżyser i producent. Twórca i dyrektor artystyczny Laboratorium Dramatu, dyrektor Teatru na Woli im. Tadeusza Łomnickiego (2010‐2012), dyrektor Teatru Dramatycznego m. st. Warszawy (od 2013). Studiował teatrologię na Uniwersytecie Jagiellońskim. Jako kierownik literacki, reżyser i dramaturg współpracował z teatrami w Warszawie, Krakowie, Łodzi, Poznaniu, Gdańsku, Kaliszu i Białymstoku. W 1991 r. był współzałożycielem teatru Wierszalin. Jest autorem m.in. dramatów: Obywatel Pekosiewicz (1986), Turlajgroszek (1990), Prorok Ilja (1992), Merlin (1992), Kowal Malambo (1992), Sen pluskwy (2001), Śmierć proroka (2011), Młody Stalin (2013). Jest laureatem wielu nagród i wyróżnień, m.in. Nagrody Literackiej Fundacji im. Kościelskich, Paszportu „Polityki” w dziedzinie teatru. Za sztukę Nasza klasa, której premiera odbyła się w The National Theatre w Londynie, otrzymał literacką nagrodę Nike 2010. Założyciel pierwszej w Polsce szkoły dla dramatopisarzy (Szkoły Dramatu). Jego sztuki wystawiano m.in. w Wielkiej Brytanii, USA, Kanadzie, Brazylii, Japonii, Hiszpanii, Niemczech, Izraelu, Węgrzech, Macedonii, Czechach, Słowacji, Włoszech. Mieszka w Warszawie.

Martin Smith

Reżyser i scenarzysta licznych filmów dokumentalnych, które zyskały międzynarodowy rozgłos. Nagrodzony m.in. nagrodą EMMY, dwukrotnie Nagrodą George’a Peabody’ego i nagrodą Brytyjskiego Instytutu Filmowego za nadzwyczajne osiągnięcia w dziedzinie archiwistyki oraz nagrodą Royal Television Society. Kilkukrotnie był nominowany do nagrody BAFTA. Jego filmy odnosiły też wiele sukcesów na festiwalach filmowych na całym świecie. Do dzieł Smitha zaliczają się takie filmy, jak The World at War, Vietnam – a television history, The struggles for Poland oraz Cold War. Dla BBC zrealizował m.in. filmy dokumentalne States of Terror – Soldiers of God oraz China – The Giant Awakes. Za swoją pracę jako dyrektor wystawy w Muzeum Holokaustu (United States Holocaust Memorial Museum) w Waszyngtonie został odznaczony przez prezydenta Billa Clintona. Mieszka w Londynie.

Eugeniusz Smolar

Senior Fellow w Centrum Stosunków Międzynarodowych. Więzień polityczny po 1968 roku. W 1970 r. wyemigrował do Szwecji, gdzie ukończył studia socjologiczne na Uniwersytecie w Uppsali. W 1975 r. został dziennikarzem Sekcji Polskiej Radia BBC World Service w Londynie, której był wicedyrektorem, a następnie dyrektorem (1982‐1997). Przez lata współpracował z KOR‐em i z „Solidarnością” oraz innymi organizacjami związanymi z demokratyczną opozycją oraz podziemną prasą w Polsce i krajach bloku komunistycznego. Był współzałożycielem emigracyjnego kwartalnika politycznego „Aneks” oraz redaktorem „Uncensored Poland News Bulletin” i „The East European Reporter Quarterly”. Po powrocie do Polski został wiceprezesem Zarządu Polskiego Radia (1998‐2002) i jego dyrektorem programowym (2002‐2004). W latach 2005‐2009 był prezesem Centrum Stosunków Międzynarodowych. Był inicjatorem powołania i przewodniczącym Forum Polsko‐Czeskiego. Angażuje się w liczne formy dialogu z Niemcami, Ukraińcami i Rosjanami. Jako Dyrektor Programowy Fundacji Edukacyjnej Jana Karskiego opracował i zrealizował program wydarzeń związanych z obchodami Stulecia Jana Karskiego w 2014 roku. Mieszka w Warszawie.

Weronika Szczawińska

Doktor nauk humanistycznych, reżyserka, dramatopisarka, kulturoznawczyni. W swojej pracy zajmuje się historią polskiej kultury i odmianami pamięci zbiorowej. Zrealizowała, między innymi, spektakle: Jak być kochaną, Bałtycki Teatr Dramatyczny w Koszalinie, 2011; Źle ma się kraj według autorskiego scenariusza pisanego wraz z Mateuszem Pakułą, Teatr Polski w Bydgoszczy, 2012; RE//MIX Zamkow: 2 albo 3 rzeczy, które o niej wiem, Komuna Warszawa, 2012; Geniusz w golfie, Narodowy Stary Teatr w Krakowie, 2014; Dzieci Jarocina śpiewają Retrojutro. Za reżyserię spektaklu Zemsta otrzymała II nagrodę Koszalińskich Konfrontacji Młodych m‐teatr 2010; za reżyserię Jak być kochaną – nagrodę Jury Społecznego na Ogólnopolskim Festiwalu Sztuki Reżyserskiej „Interpretacje” w Katowicach (2012). Mieszka w Warszawie.

Paweł Śpiewak

Historyk idei i socjolog, prof. dr hab., od 1980 r. pracownik Instytutu Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego, najpierw jako adiunkt, następnie jako profesor. Od 2001 r. kierownik Zakładu Historii Myśli Społecznej i Politycznej w IS UW. W 2011 r. objął funkcję dyrektora Żydowskiego Instytutu Historycznego. Redaktor kwartalnika „Przegląd Polityczny”, członek Polskiego Związku Pisarzy oraz PEN Clubu. W 2012 r. uhonorowany nagrodą ks. Józefa Tischnera. Jest autorem wielu książek, m.in.: Anti‐Totalitarismus. Eine polnische Debatte (2003), Obietnice demokracji (2004), Bereszit ‒ komentarze (2004), Pamięć po komunizmie (2005), Żydokomuna (2012), Judaizm wobec Zagłady (2012). Publikuje m.in. w „Tygodniku Powszechnym”, „Znaku”, „Europie” i „Kulturze Liberalnej”. Mieszka w Warszawie.

Joanna Tokarska‐Bakir

Antropolożka kultury i religioznawczyni. Studiowała na Wydziale Polonistyki i Historycznym UW. Profesor dr hab., pracuje w Instytucie Slawistyki PAN, kieruje pracownią Archiwum Etnograficzne obejmującą systematyczne etnograficzne badania południowo‐wschodniej Polski w zakresie pamięci o Żydach i Holokauście. Zajmuje się antropologią historyczną, w tym przede wszystkim problematyką pogromów antyżydowskich, etnografią Zagłady, antropologią piętna. Laureatka nagrody „Res Publiki Nowej” za najlepszy esej roku 2001, Nagrody YIVO im. Jana Karskiego i Poli Nireńskiej w 2007 r., Nagrody im. ks. Stanisława Musiała za rok 2010. Autorka m.in. Rzeczy mgliste. Eseje i studia (2004), Legendy o krwi. Antropologia przesądu (2008), Okrzyki pogromowe. Szkice z antropologii historycznej Polski lat 1939‐1946 (2012). Stypendystka A. W. Mellona, A. von Humboldta, Davis Center for Historical Studies, Princeton University. Ostatnio uzyskała Marie Curie Fellowship w Institute for Advanced Study w Princeton (2013‐2015). Mieszka w Warszawie.

Rabin Harold White

Wykształcenie rabiniczne zdobył w Jewish Theological Seminary of America w Nowym Jorku. Pełnił funkcję naczelnego rabina duszpasterstwa akademickiego Georgetown University do czasu przejścia na emeryturę w 2009 roku. Pracę na Uniwersytecie Georgetown rozpoczął w 1968 r. i był pierwszym rabinem zatrudnionym w pełnym wymiarze na katolickim uniwersytecie. Jest silnie zaangażowany w rozwój dialogu żydowsko‐chrześcijańskiego. Poza działaniami w obszarze dialogu międzyreligijnego zajmuje się również badaniem Kabały oraz żydowskich korzeni literatury chrześcijańskiej. Wykładał na Wydziale Teologii Georgetown University, gdzie w 2004 r. tworzył również program studiów nad cywilizacją żydowską. Wcześniej był dyrektorem B’nai B’rith Hillel Foundation w American University, również naczelnym rabinem Dublina i Ann Arbor w stanie Michigan oraz rabinem marynarki wojennej USA. Ukończył studia na Wesleyan University w Middletown. Mieszka w Waszyngtonie.

Karolina Wigura

Szefowa działu politycznego w tygodniku internetowym „Kultura Liberalna” oraz adiunktka w Instytucie Socjologii UW. Studiowała socjologię, filozofię i nauki polityczne na Uniwersytecie Warszawskim i Ludwig‐Maximilians‐Universität w Monachium. Stypendystka m.in. Institute of Human Sciences (IWM) i German Marshall Fund w Wiedniu. Opublikowała książki: Wina narodów. Przebaczenie jako strategia prowadzenia polityki (nagroda im. J. Tischnera 2012) oraz wspólnie z Geoffreyem Karabinem Forgiveness: Promise, Possibility and Failure. Laureatka nagrody Grand Press za wywiad z Jürgenem Habermasem Europę ogarnia śmiertelny bezwład. Mieszka w Warszawie.

[Semper]

Ta książka ukazała się również w angielskiej wersji językowej.