Jowisz

[Furiusz]

Chwilowo temat będzie nieco pustawy ale postaram się w święta może dorzucić nieco treści. Temat ma tytuł ogólny i spokojnie można w nim prowadzić różnorodne dyskusje o tytułowym bóstwie jak jednak chciałbym się zając dwoma formami Jowisza o militarnym charakterze - Jowisz Dolicheński i Jupiter Depulsor.

Mamy więcej epiteta deorum które wiążą Jowisza ze sferą militarną - Juppiter Victro (wiadomo dający zwycięstwo), Juppiter Stator (wstrzymujący cofające się oddziały) czy Invictus (niezwyciężony). Juppiter Depulsor to jak sama nazwa wskazuje Jowisz odrzucający. Pytanie jedynie co ów Jowisz miał odrzucać? R. Egger, Ausgrabungen in Feistritz a.d. Drau, Oberkarnten, "Jahreshefte des Osterreichischen Archaologischen Institute in Wien, t.35 (1927) uważa, że chodziło o choroby czy też zarazy, z kolei J. Kolendo, Juppiter Depulsor. Geneza i charakter jego kultu [w:] Pamiętnik X powszechnego zjazdu Historyków polskich w Lublinie 9-13 września 1969, pod red. A. Mączak, Warszawa 1971, s.178-191. Uważa, ze chodziło przede wszystkim o odrzucanie wrogich ataków na co wskazują inni bogowie z którymi współwystępuje Jowisz Depulsor na inskrypcjach.

Większość inskrypcji zawierający taki przydomek tego boga pochodzi z końca II i III w AD co nie dziwi bo jest to okres największej "produkcji" epigraficznej.

Ciekawostką jest, że tenże Kolendo, w innym swoim artykule, powołuje się właśnie na inskrypcje ku czci Jowisza Depulsora jako na dowód toczenia jakichś walk granicznych nad Dunajem przez cesarstwo tuż po zakończeniu wojen markomańskich - wojen (a może raczej walk) które nie zostały odnotowane przez źródła pisane.

Edycja

dopisek tworzący sens przy tytule tekstu Eggera.

[secesjonista]

Taki przyczynek:

"Several Jupiters with native (Celtic?) names or else with Latin epithets, but documented more or less locally, are attested in Celeia and its territory. Since Jupiter Depulsor seems to have been a Norican god (not necessarily of Celtic origin), perhaps he should be regarded as provincial god in the manner of Jupiter Repulsor(ius) and Solutorius in Lusitania".

/M. Šašel Kos "Celtic Divinities from Celeia and its Territory: Who Were The Dedicators"; dostepne na: www.iza.zrc-sazu.si/

Z literatury:

M. Haizmann "Jupiter Depulsor – die Norischen Befunde" w: "Orbis antiquus. Studia in honorem I. Piso" ed. L. Ruscu et all

[Furiusz]

Oto inskrypcję dedykowaną Jupiterowi Depulsorowi odkryto w 1946 podczas porządkowania dróg w Ptuj. R. Bratanić, Rimski napisi iz Ptuja, "Arheoloski Vestnik [Ljubljana]" t.2 z.1 (1951), s.9-16 ołtarz ufundowac miał Marcus Secundinus Vitalis, dekurion w alae I Thracorum, z żona i córką.

[secesjonista]

Pośród 63 inskrypcji poświęconych bogom kapitolińskim na terenie Hiszpanii na 58 pojawia się imię Jowisza. Oczywiście z różnymi przydomkami np.: Potentissimus, Capitolinus, Optimus Maximus itp.

Za lokalne, a więc nieznane w Rzymie, uważa się przydomki typu: Solutorius, Ladicus, Optimus Maximus Anderonus, Optimus Maximus Candiedonus, Candiamus. Większość tych przydomków wiąże się z nazwami miejscowymi i co charakterystyczne głównie z górami i masywami górskimi.

/za: W. Wójcik "Analiza wierzeń i praktyk pogańskich w 'De correctione rusticorum' Marcina z Brakary", "Warszawskie Studia Teologiczne", VII/1994/

Czy w innych krajach Jowisz był podobnie określany i wiązany właśnie z górami?

[Furiusz]

K.A. Esdaile, The 'Commodus-Mithra' of the Saltiny Collection, "The Journal of Roman Studies" t.7 91917), s.71-73 chodzi o popiersie które trafiło do British Museum i przedstawia brodatego mężczyznę w czapce frygijskiej co jest o tyle nietypowe, że Mitra to bezbrody młodzieniec a Jowisz nie nosi zazwyczaj czapki frygijskiej będącej atrybutem Mitry. Stąd autor sugeruje, że jest to przedstawienie Zeusa Oromasdesa.

[Furiusz]

O. Tentae, Auxilia Commagenorum in Dacia, "Acta Musei napocensis" t.41-42 z.1 (2004-2005), s.141-161 w części o religijności żołnierzy tego oddziału wymienione jest bóstwo Jupiter Commagenus - oczywista interpretatio romana jakiegoś lokalnego boga. Ciekawsze jest bóstwo Jupiter Turmazgades lub Turmazgades. Do tego pojawia sie Jupiter heliopolitański i Hieropolitański ale to znów interpretatio romana.

Turmazgades pojawia się na inskrypcji AE 1903, 00065 = ILS 9273 głoszącej ovi Tur/mazgadi / coh(ors) II Fl(avia) / [Co]mmag(enorum) eq(uitata) s[ag(ittariorum)] / [cui] pr(aeest) M(arcus) Arru[nt/iu]s Agrippinu / v(otum) s(olvit) l(ibens) m(erito) - jest to ołtarz z rzymskiej twierdzy Micia. Inskrypcja zreszta pojawia się w tekście Tentae.

Co ciekawe okazuje się, że Jupiter Dolichenus nie był tu aż tak popularny - mimo, że Micia to obóz w którym stacjonowały tylko jednostki bliskowschodnie.

Kim był nasz Turmazgades?

[secesjonista]

"Turmazgades est un Baal syrien identifié comme beaucoup d'autres a Jupiter".

/M. Popescu "Les troupes de Dacie et les Dieux: les témoignages collecties de Piété", w: "Pontica", XXXVII-XXXVIII, 2004-2005, s. 216/

[Furiusz]

V.P. Petrović, Sacerdos of Jupiter Dolichenus from an inscription recently discovered in the vicinity of Viminacium, "Starinar" t. 53-54 (2003-2004), s.217-224 ot inskrypcja ku czci Jowisza Dolicheńskiego zapewne z 1 pol III wieku AD z Viminacium. mamy tu wymienionego kapłana tegoż kultu Aureliusza Juliusza z Syrii. Co potwierdza nam przede wszystkim wschodnie koneksje tegoż bóstwa.

Z kolei w Matrica gdzie mamy osadę weteranów z Mauretani mamy inskrypcje ku czci Jowisza Paternusa. P. Kovacs, Iuppiter Optimus Maximus and the cohors milliaria Maurorum, "Acta Antiqua Academiae Scientiarum Hungaricae" t.40 (2000)