Franciszkanie i spory o ewangeliczne ubóstwo

[secesjonista]

Spór o ewangeliczne ubóstwo na dobre rozpoczął się w XIII w., a szczególnej ostrości nabrał w związku z propagowaniem ubóstwa przez franciszkanów - jako naśladownictwa Chrystusa. Dyskusja koncentrowała się wokół kwestii: czy Chrystus (jak i Apostołowie) rzeczywiście "nic nie posiadał" i jak w tym wszystkim odnieść się do nader pokaźnego majątku zgromadzonego przez zakon św. Franciszka.

Z szeregu pism tyczących się tej kwestii pierwszym istotnym jest bulla Mikołaja III "Exiit qui seminat" (14 sierpnia 129 r.). W piśmie tym papież wyraziwszy uznanie dla trybu życia zakonników franciszkańskich, wskazując na św. Bonawenturę.

Co istotniejsze wprowadził rozróżnienie na: usus iuris (prawo używania) i usus facti (fakt używania), zaznaczając, że co do tego drugiego miała franciszkanów cechować moderatus usus (czyli - umiarkowanie). Dodatkowo potwierdził wcześniejsze decyzje, że majątek franciszkanów jest własnością Stolicy Apostolskiej, a pod karą ekskomuniki zabronił wszelkiej dyskusji na ten temat.

"Porro cum regula ipsa expresse contineat, quod fratres nichil sibi approprient non domum nec locum nec aliquam rem, sitque declaratum per eundem predecessorem Gregorium papam nonum et nonnullos alios hoc servari debere tam in speciali quam etiam in communi, quam sic arctam abdicationis venenosis obtrectationibus aliquorum insensatat depravavit astutia, ne fratrum eorundem perfectionis claritas talium imperitis sermonibus laceretur, dicimus quod abdicatio proprietatis hujusmodi omnium rerum tam in speciali quam etiam in communi propter Deum meritoria est et sancta, quam et Christus viam perfectionis ostendens verbo docuit et exemplo firmavit".

Z tym rozróżnieniem, pod względem prawnym były niejakie problemy:

"Papież przyznał zakonowi możliwość korzystania z własności uznając jednak, czemu sprzeciwiał się Ockham, że franciszkanie są właścicielami jedynie w sensie użytkowania rzeczy. Gdy papież orzekł, że użytkowanie jest w rzeczywistości prawem (ius), Ockham wziął na siebie obowiązek odróżnienia ius od usus i nadał idei 'uprawnienia' bardziej subiektywne zabarwienie, odnosząc je do nieco pozbawionego wyrazistości rzymskiego pojęcia, wyrażonego przez ius".

/M. Zakrzewski "W obronie konstytucji. Myśl polityczna Henry'ego Saint Johna wicehrabiego Bolingbroke'a", Kraków 2012, przyp. 848, s. 258/

Wydanie bulli nie zlikwidowało oczywiście sporów, również w łonie samego zakonu. Wreszcie doszło do wystąpienia pewnego begina z Narbonne (być może członka Trzeciego Zakonu św. Franciszka) i reakcji inkwizytora Jana z Beaune (w 1321 r.). Sama wypowiedź może przeszło by bez większego echa, atoli w obronie begina wystąpił lektor z domu franciszkanów Berengar Talon.

Reakcja, w świetle wcześniej wspomnianego dokumentu Mikołaja II, papieża Jana XXII była zaskakująca... lektor został uwięziony, a papież wydał konstytucję "Quia nonnunquam" (26 marca 1322 r.).

/za: J. Grzeszczak "Wizja i proroctwo w 'Liber ostensor' Jana z Roquetaillade († 1365)", "PST", T. 23, 2009/

Skąd takie a nie inne brzmienie tego pisma?