Ośmieszanie religii pogańskiej przez pisarzy chrześcijańskich

[Furiusz]

O jednym sposobie pisze P. Nowakowski, Psiogłowi (i) święci. Topos i przyczyny jego występowania, "U schyłku starożytności. Studia źródłoznawcze" t.11 (2012), s. 103-105 - mianowicie bóstwa pogańskie i postacie z mitologii greckiej były ukazywane jako czciciele Chrystusa co miałoby ich ośmieszać - ukazanie ich jako wyznawców Chrystusa miało pokazywać ich niską role i to, że prawdziwe są jedynie wierzenia chrześcijan.

Inną metodę przyjął Augustyn tu autor skoncentrował się na liczbie bóstw w które wierzyli Rzymianie, każde o bardzo wąskim zakresie uprawnień, a przez to śmiesznych bo czym jest bóg zawiasów czy progu, wobec Boga który może wszystko, wszędzie i w każdej materii?

Augustyn, Państwo Boże IV 8: [Rzymianie] nie uznali za stosowne powierzyć zarządzania okolicami wiejskimi jakiemuś jednemu bóstwu, lecz równinę oddali bogini Rusinie, grzbiety gór Jugatynowi, nad pagórkami ustanowili boginię Kollatynę, a nad dolinami Wallonię. Nie mogli nawet znaleźć takiej jednej Segecji, by raz na zawsze oddać jej w opiekę zasiewy, lecz nad ziarnem dopiero posianym, póki znajduje się w ziemi, woleli ustanowić Seję, stan rzeczy zaś, gdy źdźbła wychodzą z ziemi i stają się zbożem, podporządkowali bogini Segecji. (…) Wschodzącą ruń oddali pod zwierzchnictwo Prozerpiny, źdźbła mające kolanka i węzełki – bogu Nodutusowi, osłony zawiązujących się kłosów – bogini Wolutynie, osłony otwierające się przed wyjściem kłosa – bogini Patelanie, niwy wyrównane już nowymi kłosami – bogini Hostylinie (ponieważ ‘wyrównać’ oznaczali przodkowie wyrazem hostire zamiast aequare), zboże kwitnące – bogini Florze, bielejące – bogu Lakturnowi, dojrzewające – bogini Matucie, koszone, to jest usuwane z roli – bogini Runcynie tłumaczenie W. Kornatowski za: D. Lipiński, Carna i Cardea - problemy identyfikacji bóstw, "Littera Antiqua", 8 (2014), s. 62

Jeszcze inną metodę przyjęli pisarze chrześcijańscy gdy szło o posągi bóstw - tu wyśmiewano to, że posągi owe, będące bóstwem, nie mogły się nawet same obronić i zdarzało się, ze trzeba je było nie tylko czyścić ale i przeganiać ptaki które uwiły sobie na nich gniazda. Posągi nie mogły się też bronić przed kradzieżą i były bezużyteczne. Szerzej M. Ożóg, Kościół starożytny wobec świątyń oraz posągów bóstw, Kraków 2009.

Wiemy coś więcej? Istniały jakieś inne sposoby wyśmiewania religii pogańskiej, stosowane przez pisarzy chrześcijańskich?

[Sędzimir]

W żywocie św. Ottona odnotowano, że kapłan pogański (chyba z Radogoszczy) miał wyśmiewać chrześcijańska wiarę po czym padł na ziemie dusząc się i w konwulsjach powiedzieć, że jest tylko jeden Bóg i Panem jest Chrystus (czy jakoś tak generalnie)

Na Słowiańszczyźnie zajmowano tereny kultowe i stawiano tam kościoły. Niszczono święte miejsce by pokazać ich niemoc. Kamienne posągi wykorzystywano do budowy kościołów: bazylika w Kruszwicy, kościół na Rugii, sanktuarium w Górce Klasztornej.

[Furiusz]

Tyle, że to o czym piszesz nie jest (chyba) wyśmiewaniem - interwencja Boga nijak pod kategorię wyśmiewania nie podpada (gdy chodzi o owego poganina z żywotu Ottona), pod wyśmiewanie nie podpada też stawienie obiektów kultu chrześcijańskiego na terenach kultowych Słowian - bo to po prostu przejęcie pewnego miejsca o tradycji sakralnej.

Ewentualnie owe kamienne posągi i ich wtórne wykorzystanie mogłoby podpadać pod ośmieszanie. Tyle, że to średniowiecze, w antyku trwała w ogóle dyskusja czy ich wszystkich nie zniszczyć jako mieszkań demonów. Jest to jednak kolejny element.

[secesjonista]

Tertulian w swej rozprawie z grecką filozofią ("Apologetyk") posługiwał się toposem "kradzieży Greków", dowodził zatem, że wszystko co wartościowe w greckiej kulturze zostało zaczerpnięte od proroków Izraela, o dodatkowo jeszcze zdeformowane:

"Czy jest taki poeta, czy jest taki filozof, który by w ogóle nie czerpał z proroków, tak jak ze źródła? (...)

Zabierali się do naszej nauki także ludzie dbający jedynie o sławę (...) i o ile w świętych pismach natrafili na coś odpowiedniego, to jakby na pokaz do własnych pism wcielali. Nie mieli jednak dostatecznej wiary, że to słowa boskie i nie wstrzymali się przed fałszowaniem".

/K. Chwastek "Cóż mają wspólnego Ateny i Jerozolima - antyfilozofizm Tertuliana jako przykład różnicy między wschodnim i zachodnim chrześcijaństwem", "Vade Nobiscum", Vol. XI, Łódź 2014, s. 230; cyt. za: "Apologetyk", tłum. J. Sajdak, XLVII, 2-3, Poznań 1947, s. 186/

Z literatury:

"Pierwsi apologeci greccy, Kwadratus, Arystydes z Aten, Aryston z Pelli, Justyn Męczennik, Tacjan Syryjczyk, Milcjades, Apolinary z Hierapolis, Teofil z Antiochii, Hermiasz", z jęz. grec. przeł. L. Misiarczyk

D. Karłowicz "Sokrates i inni święci, O postawie starożytnych chrześcijan wobec rozumu i filozofii".