Pochówki na terytorium Królestwa Polskiego

[bavarsky]

31 Maja / 12 Czerwca 1846 r., Rada Administracyjna Królestwa Polskiego, w imieniu Cesarza Wszech Rosji, Króla Polskiego, Mikołaja I, zatwierdziła przepisy przedstawione przez Komisję Rządową Spraw Wewnętrznych i Duchowych w kwestii grzebania ciał zmarłych, opublikowane w Dzienniku Praw Królestwa Polskiego, t. XXXVIII, s. 60-109. Całość składa się 29 artykułów.

Przygotowując jakiekolwiek dokumenty do druku/publikacji Internetowej , trzymam się metodyki zawartej w zaleceniach określonych w instrukcjach wydawniczych dla źródeł historycznych, oraz czerpię ze wzorców z analogicznych wydawnictw źródłowych, Jak:

Instrukcja wydawnicza dla źródeł historycznych od XVI do połowy XIX wieku, red. K. Lepszy, Wrocław 1953; I. Ichantowicz, Projekt instrukcji wydawniczych dla źródeł historycznych XIX i początku XX wieku, „Źródła Źródłoznawcze” 1962, s. 99-124; Raporty warszawskich oberpolicmajstrów (1892-1913), oprac. H. Kiepurska i Z. Pustuła, Wrocław 1971; S. Wiech, Warszawscy generałowie-gubernatorzy o sytuacji społeczno-politycznej Królestwa Polskiego. Raporty Albiedynskiego i Szuwałowa z lat 1881 i 1896.

W zapodaniu poniższych tekstów starałem zachować się stylistykę oryginału. Daty są ujęte według kalendarza juliańskiego [starego stylu] oraz gregoriańskiego.

Tytuł I.

O środkach zapobieżenia pogrzebaniu ciał ludzi, w stanie pozornej śmierci będących.

Artykuł 1.

Podług praw w Królestwie Polskim obowiązujących, ciała zmarłych wszelkiego wyznania osób, nie mają być grzebane, aż po upływie czterdziestu ośmiu godzin od chwili zgonu, wyjąwszy przypadki, urządzeniami policyjnymi przewidziane, że zaś stosownie do zasad Policji Lekarskiej, jedynym pewnym dowodem zaszłej śmierci jest zgnilizna, a ta okazuje się niekiedy wcześniej, a niekiedy później, przeto w miarę tego termin grzebania zmarłych ma być przedłużanym lub skracanym.

Artykuł 2.

Termin czterdziestu ośmiu godzin do grzebania ciał zmarłych, ma być przedłużonym:

1. Gdy, z powodu nieokazania się na ciele zmarłego wyraźnych znaków zgnilizny, zachodzi podejrzenie, iż uważany za umarłego znajduje się tylko w stanie pozornej śmierci.

2. Gdy Sąd lub okoliczności familijne wymagają wstrzymania się na niejaki czas zgrzebaniem, chociażby i okazały się znaki rozpoczętej zgnilizny. O tym wszelako niezwłocznie zawiadomiona być winna miejscowa władza policyjna, która ze swej strony obowiązaną będzie dawać szczególną baczność, aby to opóźnienie grzebania ciała nie wywierało szkodliwych skutków na zdrowie mieszkańców, i aby przedsięwzięte zostały dla zapobieżenia temu właściwe środki zaradcze.

Artykuł 3.

Termin czterdziestu ośmiu godzin może być skróconym:

1. Gdy na ciele zmarłego okażą się niewątpliwe znaki zgnilizny w wysokim stopniu.

2. Gdy w szczególnych, określonych lekarskimi przepisami przypadkach, przed upływem czterdziestu ośmiu godzin, odbytą została na ciele zmarłego sekcja sądowa, lekarska lub dla nabalsamowania ciała; w każdym bowiem z tych przypadków, lekarz przystępujący do otworzenia ciała, obowiązany jest przede wszystkim przekonać się o rzeczywistości śmierci.

3. W czasie grasowania chorób zaraźliwych, skrócony termin do grzebania ciał zmarłych z chorób tego rodzaju, będzie na przestawienie Rady Lekarskiej ustanawianym, przez szczegółowe rozporządzenia Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Duchowych.

Artykuł 4.

Udzielanie upoważnień do grzebania ciał zmarłych, pozostawia się nadal w ścisłym zastosowaniu się do 131 art. Kodeksu Cywilnego dla Królestwa Polskiego, Urzędnikom Stanu Cywilnego. Na urzędników zaś tych nakłada się konieczny obowiązek przekonywania się w każdym razie o rzeczywistości zaszłej śmierci, trzymając się przepisów, niniejszym Postanowieniem zaleconych.

Artykuł 5.

Gdyby pod względem rzeczywistości śmierci nieboszczyka, który ma być pogrzebionym już po upływie 48 godzin od chwili zgonu, zachodziło podejrzenie, o jakim wyżej w art. 2 powiedziano, w takim razie Urzędnik Stanu Cywilnego wstrzyma pogrzeb i jest obowiązanym, dla obejrzenia umarłego wezwać najbliżej znajdującego się lekarza, a w braku jego felczera, którzy winni dopełnić tę czynność u biednych bezpłatnie.

W braku zaś osób lekarskich, poświadczenie rzeczywistości śmierci mocen jest dopełnić sam Urzędnik Stanu Cywilnego z dwoma świadkami, stosując się w tym względzie do wydanej przez Radę Lekarską wiadomości o znakach rzeczywistej śmierci i obchodzeniu się z umarłymi.

We wszystkich takich, przypadkach spisywanym ma być oddzielny protokół poświadczenia.

Artykuł 6.

Gdy zaś, z powodu rozwiniętej w wysokim stopniu zgnilizny, zachodzić będzie konieczność pogrzebania ciała zmarłego, jakiego bądź wyznania osoby, przed upływem czterdziestu ośmiu godzin od chwili zgonu, wówczas pozwolenie do pogrzebania nie może być udzielone inaczej, jak po poprzednim poświadczeniu rzeczywistości śmierci przez lekarza rządowego, a w braku takowego, przez lekarza wolno-praktykującego, w obecności Urzędnika policyjnego i po spisaniu przez nich protokołu urzędowego.

Artykuł 7.

W razie śmierci niewiasty brzemiennej, której ciąża tak jest posuniętą, że płód mógłby być zdolny do oddzielnego samoistnego życia, to jest, kiedy z pewnością wiadomo, lub gdy są pogłoski i pozory, nastręczające prawdopodobieństwo, że ciąża w drugiej już była połowie, tudzież, w razie zgonu niewiasty podczas porodu, jeszcze przed wydanie na świat dziecięcia, - płód z łona matki ma być konieczne wydobytym przez lekarza, akuszera lub w braku ich przez akuszerkę, z zachowaniem wszelkich przestrzeganych w tej mierze na żywej niewieście ostrożności, z uwagi, że też może się znajdować w stanie pozornej śmierci.

Artykuł 8.

Dzieci nowo-narodzone, bez wyraźnych objawień życia, nie mają być grzebane inaczej, jak po poświadczeniu rzeczywistości ich śmierci przez lekarza rządowego, lub wolno-praktykującego, - w braku takowych, przez akuszerkę lub nawet przez felczera, a w ostatnich dwóch przypadkach, w obecności dwóch światków.

Z czynności zaś tej spisywanym ma być także protokół.

Artykuł 9.

Od chwili zgonu aż do pogrzebania, ciało zmarłego nie powinno być zostawione bez odpowiedniego dozoru, i w obchodzeniu się z nim nie należy dopuszczać nie takiego, co by mogło niewygasłe jeszcze życie stłumić i ocuceniu przeszkodzić.

Artykuł 10.

Dla ułatwienia mieszkańcom; zwłaszcza zajmującym szczupłe lokale, możności przetrzymania ciał zmarłych przez ustanowiony przeciąg czasu, przy takim obchodzeniu się z nimi, jakie zalecone zostało w artykule poprzedzającym, wkłada się na Komisję Rządową Spraw Wewnętrznych i Duchownych obowiązek, aby się starała w miarę potrzeby i posiadanych środków, urządzać domy przedpogrzebowe w sposób odpowiedni ich przeznaczeniu.

Artykuł 11.

Domy przedpogrzebowe są przeznaczone:

1. Do składania ciał zmarłych aż do nadejścia oznaczonego do grzebania terminu:

a) na żądanie krewnych lub osób, pogrzeb urządzających; b) z rozporządzenia miejscowej władzy policyjnej, w takich razach, gdy, z powodu zacieśnionego pomieszkania, w którym pozostaje ciało zmarłego, można obawiać się szkodliwych skutków na zdrowie ogółu, - gdy śmierć nastąpiła w skutek choroby zaraźliwej, a ze strony krewnych lub osób pogrzeb urządzających, nie zostały przedsięwzięte należne środki zaradcze, i na koniec, gdy ciało pozostanie bez należytego dozoru, albo w niestosownym pomieszczeniu.

2. Do cudzenia topielców [utonionych], powieszonych, zmarzniętych, i w ogólności do osób dotkniętych nagłą, częstokroć pozorną tylko śmiercią, jeżeliby dla ratowania ich krewni, lub osoby bliskie nie obmyśliły stosownego miejsca.

3. Do składania trupów ludzi nieznanych.

4. Do odbywania dochodzeń Sądowo-lekarskich, na ciałach osób zmarłych nagle lub śmiercią gwałtowną, skoro rzeczone dochodzenie w miejscu zaszłej śmierci dokonane być nie może.

Artykuł 12.

Domy przedpogrzebowe chrześcijańskie, zostawać mają w zawiadywaniu Dozorów kościelnych, z przybraniem Duchowanych przełożonych parafii. Domami przedpogrzebowymi dla starozakonnych zawiadywać będą Dozory bóżnicze. Pod względem zaś policyjno-lekarskich, nadzór nad tymi domami porucza się miejscowym urzędnikom lekarskim.

Artykuł 13.

Składanie ciał zmarłych w kaplicach przy kościołach lub w kruchtach, jako nieurządzonych w ten sposób, aby w nich przestrzeganym być mogło to, co zaleconym zostało w artykule 9-m niniejszego Postanowienia, dozwalanym ma być tylko do czasu urządzenia domów przedpogrzebowych.

Nie odnosi się to jednak do kaplic lub innych budowli przy kościołach, które by urządzone i utrzymywane były odpowiednio celowi, wskazanemu w artykule 9-m.

Również nie jest wzbronionym stawianie ciał zmarłych, przez czas nabożeństwa żałobnego, pogrzeb zwłok poprzedzającego.

Tytuł II.

O środkach ochronienia zdrowia ogółu od wpływów szkodliwych z wyziewów, powstających z rozkładu ciał zmarłych.

Artykuł 14.

Ciała zmarłych chowane bądź mają tylko na przeznaczonych do tego cmentarzach grzebalnych.

Artykuł 15.

Każda parafia lub gmina duchowna, ma mieć właściwy cmentarz grzebalny, parafialny lub gminny. Stosownie do miejscowości i uznania władzy przełożonej, cmentarz może być wspólnym dla kilku parafii lub gmin: co szczególnie do miast się odnosi.

Artykuł 16.

W miejscach, gdzie mała jest liczba mieszkańców, chrześcijan nie rzymskich katolików, a przeto trudnym byłoby urządzanie oddzielnych dla nich cmentarzy, mają być na cmentarzach katolików rzymskich wyznaczone osobne dzielnice, do grzebania zmarłych chrześcijan innego wyznania.

Artykuł 17.

Cmentarze powinny być tak urządzone, jak wskazują załączone przy niniejszym, i przez Radę Administracyjną zatwierdzone Przepisy, do czego oznacza się ostatecznie termin dwuletni, licząc od daty ogłoszenia niniejszego Postanowienia.

Artykuł 18.

Grzebanie na cmentarzach kościelnych, dopuszczane być może tylko tam, gdzie dotąd niema oddzielnych cmentarzy grzebalnych, i to do czasu urządzenia takowych, stosownie do zastrzeżenia, w artykule 17-m zawartego.

Artykuł 19.

Właścicielom ziemskim dozwalane być może zakładanie w swoich posiadłościach cmentarzy familijnych lub grobów, pod warunkiem jednak: aby przy tym wystawioną była kaplica, i aby, pod względem odległości od miejsc zamieszkanych, sposobu urządzenia i utrzymywania, zachowywane były zasady, przepisane w ogólności co do cmentarzy i grobów: nad czym czuwać mają właściwe Dozory kościelne. Dla zapewnienia zaś utrzymania w należnym porządku, tak kaplicy, jako też cmentarza lub grobu familijnego, legowany być winien na ten cel odpowiedni fundusz

Artykuł 20.

Chowanie ciał w grobach kościelnych zabrania się na zawsze. Wyjątek od tego ogólnego zakazu dozwala się: a) Dla Biskupów. b) Dla Zakonników i Zakonnic, którzy, z przepisów prawa kościelnego, w grobach zakonnych lub obrębie klasztornym chowani być winni. c) Dla założycieli kościołów, którzy w erekcyi zastrzegli dla siebie i swego potomstwa miejsce w grobach kościelnych, lub na cmentarzach, takowe otaczających.

Ten ostatni wyjątek nie stosuje się do Warszawy, gdzie oprócz Biskupów, Zakonników i Zakonnic, nikt nie może być chowany w kościelnych grobach, i w ogólności przy kościołach, w obrębie miasta położonych, bez szczególnego zezwolenia Namiestnika Królestwa.

Z resztą, chowanie w grobach kościelnych lub przy kościołach, nawet w wyżej wymienionych wyjątkowych przypadkach, może być dopuszczone tylko w grobach murowanych i zasklepionych.

Artykuł 21.

Rodziny, mające prawo z mocy erekcyi do pomieszczenia w grobach kościelnych lub przy fundowanych przez nich kościołach, jeżeli pragną nadal korzystać z tego prawa, powinni to udowodnić przed Komisją Rządową Spraw Wewnętrznych i Duchownych: do czego ostateczny termin naznacza się lat dwa, od daty ogłoszenia niniejszego Postanowienia.

Artykuł 22.

Odgrzebanie ciał zmarłych (exhumacya), może być dopuszczone tylko:

1. Z wyrzeczenia Sądu, gdy uznane to zostanie za potrzebne dla dochodzenia sądowo-lekarskiego.

2. W skutek przedstawienia Władz lekarskich wspólnie z policyjnymi, gdy te dostrzegą, iż wyziewy z zagrzebanych zmarłych wywierają wyraźne złe skutki na zdrowie mieszkańców, lub tym zagrażają.

3. Na żądanie familii w zamiarze przeniesienia zwłok gdzie indziej.

4. W razie konieczności zajęcia placu cmentarzowego na inny publiczny użytek.

W pierwszym przypadku, dostatecznym będzie wezwanie władzy sądowej.

W drugim, tylko na zasadzie decyzji Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Duchownych, władze miejscowe mogą zarządzać odgrzebywanie.

W trzecim przypadku, potrzebne jest także zezwolenie Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Duchownych, udzielać się mające, po uznaniu wymienionych w podaniu powodów za zasługujące na wzgląd, i na zasadzie świadectwa lekarskiego, że osoba, której zwłoki mają być ekshumowane, nie z epidemiczno-zaraźliwej zmarła choroby.

W czwartym wypadku, koniecznym jest upoważnienie Rady Administracyjnej Królestwa, po wysłuchaniu przełożenia Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Duchownych.

W każdym zaś razie, odgrzebywanie ciał zmarłych odbywać się powinno z wiedzą właściwej władzy duchownej.

Artykuł 23.

Przewożenie ciała zmarłego, w celu pogrzebania go nie na miejscowym cmentarzu, może być w sposób wyjątkowy na żądanie familii lub osób zainteresowanych dozwolone.

Dla sprowadzenia zwłok z zagranicy, potrzebne jest zezwolenie Namiestnika Królestwa.

Gdy ciało, mające być przewiezione z jednego miejsca w Królestwie do drugiego, było już pochowane, potrzebne jest upoważnienie Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Duchownych.

Gdy zaś ciało takowe jeszcze nie zostało pogrzebane, wówczas, co do zmarłych w Warszawie, wydanie pozwolenia zależeć będzie od Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Duchownych, co do zmarłych w miastach gubernialnych, od właściwego Rządu Gubernialnego, a w innych miejscach, od Naczelnika Powiatu.

W każdym jednak razie, przewożenie to odbywać się winno z wiedzą władzy duchownej.

W jakich przypadkach przewożenie może być dozwolone, jakie w tej mierze mają być dopełnione formalności i środki dla zapobieżenia szkodliwym wyziewom, wskazują przepisy załączone do niniejszego Postanowienia.

Tytuł III.

Przepisy ogólne.

Artykuł 24.

Ciała zmarłych osób zupełnie ubogich, winny być przyjmowane do domów przedpogrzebowych bezpłatnie. Za pomieszczanie tamże ciał osób innego stanu, Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Duchownych oddzielną taryfą oznaczy opłatę, z zastosowaniem tej wysokości do klas karawanowych i wystawności pogrzebu.

Artykuł 25.

Kontrola i zarząd dochodów z opłat za pomieszczenie ciał w domach przedpogrzebowych, porucza się Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Duchownych, na tychże samych zasadach, jak kontrola i zarząd dochodów z pokładanego.

Artykuł 26.

Fundusze z pokładanego i wpływy z domów przedpogrzebowych, służyć mają na zakładanie i utrzymywanie cmentarzy grzebalnych i domów przedpogrzebowych. Gdyby zaś rzeczone fundusze okazały się na cel wzmiankowany niewystarczającymi, wówczas, ze względu, iż przedmiot ten dotyczy ogółu, dozwala się rozpisać składkę na parafian; rewizja zaś i zatwierdzenie takowych rozkładów, należy do Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Duchownych, która w tej mierze trzymać się będzie zasad, względem składek, na założenie i oparkanienie cmentarzy, przepisanych.

Artykuł 27.

Ustanowiona prawem stemplowym opłata stempla konsensowego, od chowania ciał w grobach kościelnych, pozostanie bez zmiany.

Artykuł 28.

Zatwierdzone niniejszym Postanowione Przepisy, winny być doręczone właściwym duchownym, lekarskim i policyjnym władzom i urzędnikom, z poleceniem ażeby ściśle do nich stosowali się wszystkim, co dotyczy urządzenia cmentarzy i domów przedpogrzebowych, tudzież pomieszczenia ciał w tychże domach i grzebania zmarłych.

Artykuł 29.

Wykonanie niniejszego Postanowienia, które w Dzienniku Praw umieszczone być ma, poleca się Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Duchownych.

Działo się w Warszawie, na posiedzeniu Rady Administracyjnej, dnia 31 Maja (12 Czerwca) 1846 roku.

Namiestnik, Generał-Feldmarszałek (podpisano) Książę Warszawski.

Dyrektor Główny, Prezydujący w Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Duchownych

Senator, Tajny Radca (podp.) A. Storożenko.

Dyrektor Główny, Prezydujący w Komisji Rządowej Sprawiedliwości, Tajny Radca, Senator O. Wyczechowski.

Dyrektor Kancelarii W. Konopka.

Sekretarz Stanu, Radca Stanu (podp.) T. Le Brun.

Zgodnie z Oryginałem: Sekretarz Stanu, Radca Stanu (podp.) T. Le Brun.

Nadmienia się, że szczegółowe Przepisy, rozwijające powyższe Postanowienie, a we wstępie tudzież art. 17 i 23 tegoż Postanowienia powołane, oddzielnie prze Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Duchownych, dla użytku osób interesownych, z drukiem ogłoszone zostaną.

Dzień ogłoszenia dnia 8 (20) Listopada 1846 r.

[secesjonista]

A jak rozwiązano pochówki Izraelitów, wedle ich tradycja miało to następować jak najszybciej, w sumie utrwalił się na ogół termin dwudziestu czterech godzin.