Mutazylizm, aszaryzm i falsafa - u źródeł filozofii muzułmańskiej

[secesjonista]

W czym różniły się dwa pierwsze nurty muzułmańskiej teologii spekulatywnej?

Jak Al-Kindi "przysposobił" neoplatonizm do wymogów islamu?

Co Ibn Sina zaczerpnął od Arystotelesa?

[secesjonista]

U zarania islamskiej myśli filozoficznej, a zwłaszcza spekulatywnej (kalam), asumptem do jej rozwoju stało się objaśnienie dwuznacznych fragmentów koranu, zwanych mutaszabihat. Brak odpowiedniego aparatu pojęciowego i samej praktyki tego typu rozważań spowodował sięgniecie po pisma greckie. Wraz z nasilającym się ruchem tłumaczeniowym zrodził się nurt mutazylitów. Ich przemyślenia, dla wielu konserwatywnych teologów, jawiły się niczym herezja. Coś co nazywano bida, czyli myśl obca dla podstawowego kanonu religii muzułmańskiej. Nurt ten kierując się greckim racjonalizmem starał się zasady religijne i objawienie podporządkować spekulacjom rozumowym.

Mutazylizm nazwę swą zawdzięcza słowu: itizal, czyli odejście bądź trzymanie się na uboczu. Jak powiada legenda Wasil Ibn Ata, teolog z nurtu kadaryckiego, razu pewnego odszedł w meczecie od kręgu swego mistrza z racji niezgody z głoszonymi przezeń teoriami.

W myśli tego nurtu stworzono pięć zasad: usul chamsa, w ich zakresie interpretowano kwestie teologiczne w duchu greckiego racjonalizmu.

Mutazylici nie pretendowali do stworzenia systemu filozoficznego, w odróżnieniu od późniejszych przedstawicieli falsafy.

Dla przeciętnego wiernego tego typu spekulatywna myśl była jednak nadto skomplikowana zatem nie stałą się czymś powszechnie akceptowanym i zrozumiałym.

/za: K. Pachniak "Nauka i kultura muzułmańska i jej wpływ na średniowieczną Europę"/

Pałeczkę potem przejęli aszaryci, którzy starali się przywrócić prymat objawienia nie rezygnując z reguł rozumowych.

Czym różnili isę od swych poprzedników?

[secesjonista]

Zwolennicy mutazylizmu szczególną opieką zostali otoczeni przez kalifa Al-Mamuna, jednakże próba narzucenia przezeń owych zasad siłą (mihna - próba) spowodowała jedynie nasilenie się oporu. W efekcie w czasach jego następcy kalifa Al-Mutawakkila do głosu doszedł nurt teologii ortodoksyjnej - hanbalicki.

Idee mutazylistów przejęli aszaryci, pomimo że różnili się od swych poprzedników, to w centrum ich myśli była kontynuacja polegająca na idei dyskursu o kwestiach teologicznych z użyciem narzędzi mających swój rodowód w filozofii greckiej. Twórcą nowego nurtu i wybitnym filozofem był Al-Aszari (zmarły w 935 r.), ganił on mutazylistów za zbyt mechaniczne podejście do tekstów greckich, przez co umykać im miała kwestia objawienia. Z drugiej zaś strony krytykował zwolenników dosłownej interpretacji Koranu (w tym zahirytów), powiadając, że popadają w bezrefleksyjne naśladownictwo (taklid).

W tej nowej myśli wprowadzono koncepcję Boga posiadającego takie atrybuty jak: życie, wiedzę, moc i wolę. Same atrybuty dzielili na dwie kategorie: pozytywne (sifat wudżudijja, czy: aklijja)i negatywne (sifat salbijja). Te współistnienie tak różnych i sprzecznych cech rodziło problem. Stąd aszaryci głosili, że do Bożych atrybutów, których nie można traktować dosłownie, należy podchodzić wedle zasady: bila kajfa (: bez pytania o to, jak). Wprowadzili też zasadę: muchalafa, która mówiła, że atrybuty Boga pomimo tego, że są określane tymi samymi terminami co u ludzi, są zupełnie odmienne.

Byłaby to zatem próba filozoficznego zrównoważenia objawienia i rozumu. Dyskusyjną jest kwestia, podnoszona przez niektórych badaczy, czy tego typu koncepcja Boga (różna od doskonale abstrakcyjnego u mutazylitów) rzeczywiście pozwoliła przybliżyć go wiernym.

Z literatury:

H. Corbin "Historia filozofii muzułmańskiej"

K. Pachniak "Abu Haqmid al-Ghazali. Sprawiedliwa waga. Ratunek przed zbłądzeniem"

F. Rosenthal "Knowledge Triumphant. The Concept of Knowledge in Medieval Islam"

W.M. Watt "Islamic Philosophy and Theology"

O. Leaman "An introduction to Medieval Islamic Philosophy"

F.E. Peters "Aristoteles and the Arabs: the Aristotelian Tradition in Islam"

M. Fakhry "A History of Islamic Philosophy".