Naczynia z uchwytami zoomorficznymi na ziemiach polskich w epoce żelaza

[Furiusz]

Taka ciekawostka, Z. Nowakowski, Cmentarzysko kultury przeworskiej w Żdżarowie, pow. sochaczewski, "Wiadomości Archeologiczne" t.56 (2002-2003), s. 283 - 321, pisze, że w grobie 84 natrafiono na fragment uchwytu naczynia modelowanego na głowę zwierzęcą. Rzeczywiście nie jest to nadinterpretacja archeologiczna moim zdaniem. Grób był jamowy, dość ubogi a pochowano w nim kobietę w wieku adultus. Podobne odkryto m.in. w Opatowie ale znane są z terenów Skandynawii i Czech. Tekstu R. Madydy-Legutko, J. Rodzińskiej-Nowak, J. Zagórskiej-Telegi, Unikatowe naczynie z cmentarzyska w Opatowie, woj. śląskie, stan.1. Uwagi na temat plastyki zoomorficznej występującej na ceramice kultury przeworskiej w okresie rzymskim [w:] 150 lat Muzeum Archeologicznego w Krakowie, Kraków 2000, nie ma teraz pod ręka a jedyne co z niego pamiętam to to, że istnieje. pewnie w przyszłym tygodniu do tego wrócę.

[Gronostaj]

A czy dookreślono jakiego zwierzęcia może to być łeb?

[Furiusz]

Nie i chyba niespecjalnie jest możliwość dookreślenia. To schematyczna stylizacja ale da się bez problemu rozpoznać łeb jakiegoś zwierzęcia. Dla mnie najbardziej przypomina to psa, ale równie dobrze może być bykiem bez rogów albo koniem.

mała anegdotka - gdy byłem w Muzeum Archeologicznym w Batumi pani która mnie oprowadzała po części pradziejowej pokazywała naczynia z uchwytami zoomorficznymi, przyznam, że z trudem dostrzegałem tam jakieś zwierzę, ale nie to było najlepsze - otóż wedle gruzińskiej interpretacji miały to być ślimaki, a sam lud który wytwarzał takie naczynia ochrzczony został mianem plemienia ślimaka - poważnie traktowano taka interpretację, że oto ludność z epoki brązu z okolic Batumi jako swoje zwierze totemiczne obrała nie byka, lwa, niedźwiedzia, wilka, sokoła ale właśnie ślimaka.

[Gronostaj]

Dobre z tymi ślimakami.

Furiuszu, skoro już wspomniałeś, że byłeś w tym muzeum, to przy okazji spytam, czy nie natrafiłeś tam przypadkiem na jakieś eksponaty związane z łowiectwem na Kaukazie?

[Furiusz]

Temat się rozszerza nie tylko o zabytki z uchwytami zoomorficznymi ale także o zabytki w kształcie zwierząt lub dekorowane motywami zoomorficznymi. J. Rudzińska-Nowak, Zoomorficzna plastyka figuralna z cmentarzysk kultury przeworskiej [w:] Zwierzę jako sacrum w pradziejach i starożytności, pod red. L. kostuch, K. Ryszewska, kielce 2006, s. 11-26 oto zbiera kilka naczyń z uchwytami zoomorficznymi czasami to jednak dośc naciagane. Naciągane jest też szukanie analogii w świecie scytyjsko-sarmackim bo tam takie uchwyty mają łby skierowane w stronę wylewu a w naszym przypadku w odwrotnym kierunku, są skierowane, od wylewu na zewnątrz.

Do tego ciekawostką jest to, że mamy oto naczynia w kształcie głów koguta odkryte na cmentarzysku w Opatowie i na osadzie w Jakuszowicach. Autorka szuka analogii w strefie Noricum i Recji gdzie w grobach są liczne terakotowe figurki kogutów o znaczeniu symbolicznym związane z eschatologią. Znów moim zdaniem propozycja ciekawa ale trzeba by jeszcze wyjasnić skąd się wzieła zmiana formy z figurki na naczynie i czemu tak się stało?

[secesjonista]

W Instytucie Archeologii UMK w 2004 r. miała być broniona praca Anny Dąbrowskiej "Ptak jako element plastyki figuralnej i motyw zdobniczy w „sztuce” ludności kultury łużyckiej".