Pochówki wojowników kultury przeworskiej

[Furiusz]

Temat rzeka i wiele o nim napisano. Ostatnio, od czasu dyskusji z Lancasterem w innym dziale trochę mnie to zaciekawiło. Dlatego parę przykładów przedstawię.

Dla przykładu datowany na fazę B2 grób 6 z Kolonii Rychłocice stan.1, w województwie łódzkim¹. grób popielnicowy, bogato wyposażony, z uzbrojenia zawierał umbo typu J.7b, żelazne o średnicy zbliżonej do wysokości, z wysokim, ostrym i wyraźnie wyodrębnionym kolcem. Średnica umba to 15.2 cm wysokość 14.4 cm. Do tego dwa groty, chyba oszczepów (jeden ma zadziory), miecz żelazny długości 74 cm, szerokość głowni 5cm, długość trzpienia 13 cm, typ III odmiana 4 wg Biborskiego i para ostróg. Warto zapamiętać ten zestaw uzbrojenia gdyż będzie się powtarzał. Sam, grób jest popielnicowy, obsypany resztkami stosu.

Inny przykład to grób w Kunach² gdzie chodzi o grób 73, jamowy w którym umbo zostało wbite w ziemie pod właściwym pochówkiem, kolcem do ziemi. Nie nosiło ono śladów patyny ogniowej co wskazuje, że nie spłonęło na stosie razem ze zmarłym wojownikiem. Do tego okucia pochwy miecza, nóż żelazny, brązowe okucia brzegu tarczy, żelazna brzytwa, igła, krzesiwo. Obok pochówku znaleziono grot broni oszczepu (z zadziorami), również bez śladu patyny ogniowej, zatem intencjonalnie wbity obok grobu naszego wojownika - powodów autorka podała kilka, mniejsza o nie. Co ciekawe to umbo tarczy - brzegi i krawędzie okute były brązową blachą i mocowane nitami które miały pokryte srebrem łepki. Stąd i tytułowa srebrna tarcza - łepki plus obicie umba z brązu i okucia krawędzi tarczy. Umbo to typ J.7b. Czemu takie coś miało służyć, poza podkreśleniem statusu materialnego nie do końca wiadomo.

Typ uzbrojenia w zasadzie podobny, brak jedynie ostróg.

W obu grobach pochowano mężczyznę (co wynika z analiz antropologicznych), przy czym ten pierwszy miał mieć około 25 lat i być dość silnej budowy.

Troche inaczej przedstawia się sytuacja w Chmielowie Piaskowym³, tu np w datowanym na fazę C1, grobie 3 odkryto wyłącznie grot włóczni. W grobie 7 mamy miecz typu IX.5 wg Biborskiego, imacz i umbo tarczy i żelazna ostroga. Datowany C1-C2. Trochę jednak ogólnie widać tu zmniejszenie ilości broni w inwentarzach datowanych na fazy C. Na cmentarzysku, dość niewielkim (siedem grobów) w Radzyniu⁴, datowanym ogólnie na fazę C w ogóle nie odkryto pochówków z bronią.

Zgadzałoby się to z uwagami B. Kontnego⁵ o tym, że faza B to moment w którym najczęściej składano broń do grobów.Nawet pamiętając o uwagach tegoż autora co do możliwości występowania grotów broni drzewcowej (oszczepów) wykonanych z materiałów organicznych⁶.

Póki co niewiele, może uda mi się wrzucić tu więcej materiałów.

¹ M. Jażdżewska, Cmentarzysko kultury przeworskiej w Kolonii Rychłocice na stanowisku 1, gm. Konopnica, woj. łódzkie [w:] Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna t.42, 2002-2003

² J. Skowron, Grób wojownika z "srebrną tarczą" z cmantarzyska ludności kultury przeworskiej w Kunach, stanowisko 4, województwo Wielkopolskie - niektóre aspekty obrządku pogrzebowego [w:] ibidem t.43 2006-2007

³ K. Godłowski, T. Wichmann, Chmielów Piaskowy. Ein Graberfeld der Przeworsk-Kulture im Świętokrzyskie Gebirge, Kraków 1998

⁴ A. Błażejewski, Cmentarzysko z okresu rzymskiego w Radzyniu koło Sławy Śląskiej [w:] Acta Universitatis Wratislaviensis. Seria Archeologiczna t.31 1999

⁵ B. Kontny, Time of war or well-being? Changes in weapon sets in the Przeworsk culture burials from the late stage of phase B2 [w:] Europa barbarica. Ćwierć wieku archeologii w Masłomęczu, Lublin 2005, p. 215-232

⁶ B. Kontny, Oszczepy wykonane z materiałów organicznych w okresach przedrzymskim i rzymskim. Próba określenia w materiale archeologicznym [w:] Concordia. Studia ofiarowane prof. Jerzemu Okulicz-Kozarynowi w sześćdziesiątą piątą rocznicę urodzin, Warszawa 1996, p. 147-157

[lancaster]

Wiem jak śliską i wręcz faux pas kwestie poruszę , ale co wiemy w kwestii etnosu "kultury przeworskiej " ( sorry Furiuszu shame on me ) V wiek naszej ery , domniemywam Germanów ?

Czy pochowki skromnego Lancastra domniemania potwierdzają ?

[Furiusz]

Kilka kolejnych cmentarzysk. Kościelna Wieś pow. Pleszewski¹ - przypadkowe pierwsze odkrycia dokonane zostały tu w 1933 roku podczas prac ziemnych, badania przeprowadzono w 1937 roku. Odkryto tu łącznie cztery groby. Tylko w grobie 1, popielnicowym, wystąpiła broń i odkryto w rzeczonym umbo żelazne z tępym kolcem typ 7a wg M. Jahna o wysokości 10.5 cm, żelazny imacz tarczy dwa groty włóczni, jeden słabo zachowany, długości odpowiednio 13.5 cm i 11 cm. Lepiej zachowany i dłuższy grot miał po środku żeberko i w przekroju liść był romboidalny. Grób datowany na fazę C1a. Odkryto tu też noże, choć raczej nie były to elementy wyposażenia bojowego.

Dużo bardziej ubogo jeśli idzie o broń prezentuje się cmentarzysko w Konarzewie², gdyż tylko w grobie 18 odkryto tu imacz do tarczy - grób datowany na fazę A3. Stanowisko odkryte przypadkowo przed wojną i wtedy było ono badane, było też mocno zniszczone przez działalność człowieka.

Na cmentarzysku w Krajance³ powiat wieruszowski, pierwsze przypadkowe odkrycia dokonane zostały jeszcze przed wojną ale badania archeologiczne w związku z inwestycjami budowlanymi w 1965 roku. odkryto, łącznie z materiałami przedwojennymi, sześc pochówków. Łącznie 3 groby zawierały broń - grób 2, popielnicowy, miecz długości 83 cm, z dwiema struzinami - jest też dziwerowany, wyrób rzymski, zawieszka pochwy miecza, grot oszczepu - żelazny - z żeberkiem pośrodku, dwie żelazne ostrogi, umbo z kolcem i imacz od tarczy. Grób datuje się na fazę C2. W grobie 1/33 odkryto grot żelazny długości 29.5 cm, z okrągłą tulejką, żeberkiem pośrodku liścia - zapewne był to grot włóczni. Pochówek z fazy C2. W grobie zaś 2/33 mam taki sam grot tylko wyraźnie krótszy bo mający 20.5 cm. Pochówek również datowany na fazę C2.

W Ochędzynie⁴ odkryto przypadkowo pochówek popielnicowy kultury przeworskiej w którym odkryto m.in. miecz obosieczny długości 80 cm, grot oszczepu z żeberkiem, dwie identyczne ostrogi i elementy okucia pochwy miecza zarówno wykonane z żelaza jak i brązu, co miało podkreślać zapewne wysoki status wojownika.

W Trupiance pod Łodzią⁵ badania prowadzono od 1965 do 1968 z przerwą w roku 1967. Łącznie odkryto tu 20 grobów przy czym 7 zespołów grobowych pochodzi z darów przypadkowych odkrywców. W jednym z tych przypadkowo odkrytych grobów była broń i grób ten zostanie pominięty. Broń odkryto w grobach 12 i 13 i są to najbogatsze pochówki na cmentarzysku (względnie) w grobie 12 odkryto długi grot oszczepu (22.5 cm) o spłaszczonej tulei, umbo żelazne z wysokim kolcem typ 7a wg M. Jahna o wysokości 13 cm i żelazny miecz, o łącznej długości 82.5 cm z czego 10.5 cm to rękojeść - zakończona gałką. Maksymalna szerokość głowni to 5.8 cm - cały zespół datowany jest na 2 poł III wieku ew. początek IV wieku AD. Grób 13 zawierał m.in. żelazny grot ze struzinami na ostrzu, mocowane dwoma nitami i o długości ponad 22 cm, liść był dodatkowo profilowany, tuleja zaś była dziesięcioboczna. W grobie tym też odkryto kopulaste umbo o wysokości 6.5 cm i imacz od tarczy.

W Białej pod Łodzią⁶ odkryto i badano jeszcze w 1936 cmentarzysko przeworskie jednak dokumentacja zaginęła podczas wojny, podobnie jak i część zabytków, stanowisko datowane na fazę C1-C2. Jest tu łącznie 45 zespołów grobowych. Ciekawsze groby to gr 2 gdzie oprócz naczyń typu terra sigillata odkryto broń - miecz żelazny, słabo zachowany, dwa groty oszczepów, umbo tarczy i ostrogi z kościanymi okładzinami bodźca. W grobie 30 zaś odkryto bardzo ciekawe naczynie przeworskie zdobione ornamentem zoo- i antropomorficznym oraz geometrycznym, co jest dość wyjątkowe jak na kulturę przeworską. W grobie zaś 11 odkryto ponownie zestaw umbo - typ 7a wg M. Jahna (nota bene wszystkie zachowane wystarczająco dobrze umba na tym cmentarzysku to właśnie ten typ), miecz będący importem rzymskim - posiada gniazda na emalię na sztychu i pozostałość stempla produkcyjnego, żelazny grot oszczepu, imacz tarczy oraz brązowe okucia brzegów tarczy.

Inny jest gr 26A zniszczony, gdzie odkryto dwie ostrogi, umbo żelazne, i grot oszczepu ale bez miecza. W grobie 29 mamy dwa groty broni drzewcowej (jeden oszczepu, drugi włóczni?) i umbo tarczy.

Są też takie groby gdzie mamy tylko pojedynczy grot broni drzewcowej i czasem ciężko rozstrzygać czy był to grot włóczni czy oszczepu - są to pochówki 14, 15 i 28.

Ciąg dalszy na pewno nastąpi, ciekawe jest to, ze zestaw uzbrojenia wojownika przeworskiego, będącego jednak bardziej elitarnym jest w zasadzie bardzo zbliżony - miecz, tarcza, oszczep. Do tego ostrogi wskazujące być może na to, że był to jeździec. Trochę tu nie pasuje grób 26A z Białej ale być może jest to efekt silnego zniszczenia tego pochówku. Jeszcze jedno co się przewija w uzbrojeniu tych bardziej elitarnych wojowników przeworskich to pojawiające się od czasu do czasu elementy oporządzenia bojowego wykonane z brązu. Czy miało to podkreślać dodatkowo status wojownika czy też jak sugerowała pani Justyna Skowron mogło to być jakąś formą wyróżnienia za zasługi w boju lub wyróżnienia osób funkcyjnych (dowódców?) tego nie wiem. Ciekawe jest, że odnosi się to zazwyczaj do tarcz ale w jednym przypadku mamy na pewno w ten sposób zdobioną pochwę miecza - oraz bogato zdobiony, importowany miecz.

Oczywiście zapraszam do dyskusji.

¹ W. Siciński, Cmentarzysko kultury przeworskiej w Kościelnej Wsi, woj. kaliskie (st.1) [w:] Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna t.39, 1993-96

² W. Skwieciński, Cmentarzysko kultury przeworskiej w Konarzewie województwo Płockie, stanowisko 1 [w:] Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna t.35 1988

³ B. Abramek, Z. Kaszewski, Materiały z cmentarzyska w Krajance pow. Wieruszów [w:] Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna t.29 1972

⁴ H. Ząbkiewicz-Koszańska, Grób wojownika kultury przeworskiej z Ochędzyna Nowego, pow. Wieruszów [w:] ibidem

⁵ E. Kaszewska, Cmentarzysko z późnego okresu rzymskiego w Trupiance, pow. Łódź [w:] Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna t.18 1971

⁶ T. Makiewicz, Cmentarzysko z okresu rzymskiego w Białej, pow. Łódź [w:] Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna t.17 1970

[Furiusz]

Jeszcze parę uwag. Tacyt¹ pisze o waloryzacji broni, zwłaszcza włóczni, w społecznościach germańskich i o tym, ze był to wskaźnik statusu społecznego. Wyraża to też, poprzez zaprzeczenie posiadania broni w przypadku plemienia Sujonów², których z tego powodu, że broń była w gestii władcy, nazywa niewolnikami. Wygląda na to, że podobnie jest w przypadku kultury przeworskiej gdzie broń ma być nośnikiem informacji o statusie i niepotrzebny był jakikolwiek inny nośnik. Bardzo trafnie ujął to, zresztą w opozycji do kultury wielbarskiej T. Gralak³, który jednocześnie kojarzy to z większym patriarchalizmem w społeczeństwie i zdecydowanie większa rolą mężczyzny.

Może jeszcze rzut oka na tereny wschodniej strefy kultury przeworskiej. Na cmentarzysku w Garwolinie⁴ nie odnotowano ani ostróg ani też mieczy. Słowem wstępu mamy tu 5 grobów z fazy A3 i 48 grobów z fazy B2, Brak pochówków datowanych na czasy pomiędzy i brak wcześniejszych (za wyjątkiem jednego grobu kultury pomorskiej). Wschodnia strefa jako nieco uboższa i o innym tempie przemian teoretycznie powinna być nieco uboższa. Nie zawsze to widać. Z broni mamy tu głównie umba i groty broni drzewcowej. Zdecydowana większość umb to typ J. 7a a więc z długim, dobrze wyodrębnionym tępym kolcem. Jest też jedno umbo typu J.6, zbliżone do J.7a ale o ostrym kolcu, nieco krótszym. Pojawiający się tu zestaw uzbrojenia to włócznia bądź, włócznia i tarcza lub włócznia i oszczep i tarcza. Bezsprzecznie grot oszczepu odkryto tylko w grobie 51 (posiadał zadziory) ale można moim zdaniem domniemywać, że przynajmniej część grotów broni drzewcowej w grobach w których groty owe wystąpiły podwójnie (pochówki 27, 41, 47, 51, 52, 57) to w istocie groty oszczepów, zwłaszcza gdy jeden z grotów w zestawie jest wyraźnie krótszy. Choć co zadziwiające zdarzają się dwa groty, niewątpliwie włóczni, w jednym grobie. Co ciekawe charakterystyczne dla wschodniej strefy mają być groty broni drzewcowej o wielobocznych a nie okrągłych tulejach - choć występują takie również na terenie Polski Środkowej np w Trupiance.

Dodatkowym problemem przy zastanawianiu się nad zestawem uzbrojenia jest to, że na cmentarzysku tym dość licznie występują groby potrójne i podwójne (pochówki 11, 27, 34, 45, 55, 66, 77a).

Co ciekawe zdecydowanie więcej broni jest w grobach popielnicowych niż jamowych.

W jakiś sposób wojownicy musieli jednak podkreślać swój statusu - w tym przypadku odbywało się to nie poprzez strój ale poprzez posiadanie włócznio o ornamentowanym grocie, chodzi zaś o ornament wytrawiany na liściu. Do tej pory jedynie na cmentarzysku w Turpiance jeden grot włóczni miał zdobienia w postaci plastycznego kółka na tulejce. Dodać należy, że wyposażenie grobów z grotami ornamentowanymi i z grotami bez dekoracji zasadniczo nie różni się tak pod względem jakości jak i ilości (za wyjątkiem grotów).

Jak zawsze zapraszam do dyskusji i wpisywania uwag etc

¹ Tacyt, Germania, 13-14

² Tacyt, Germania, 44-45

³ T. Gralak, Przyczyny i formy zróżnicowania kultur przeworskiej i wielbarskiej [w:] Rytm przemian kulturowych w pradziejach i średniowieczu, Wrocław 2012, s.391

⁴ A. Niewęgłowski, Cmentarzysko kultury przeworskiej w Garwolinie, woj. siedleckie, Warszawa 1991, s. 11-67

[Furiusz]

O cmentarzysku w korzeniu już wspominałem /całość za: A. Kempisty, Ciałopalne cmentarzysko z późnego okresu rzymskiego w miejscowości Korzeń, pow. Gostynin, "Materiały Starożytne" t.9 1968, s. 303-407 i A. Wierciński, Analiza antropologiczna materiału ciałopalnego z cmentarzysko okresu rzymskiego w Korzeniu, pow. Gostynin, ibidem, s. 417-420/

Co ciekawsze przypadki to grób 13 - pochowano tu mężczyznę w wieku senilis. Co ciekawe odkryto tu umba dwóch tarcz i grot broni drzewcowej wbity w dno jamy grobowej. Przypomina to sytuację opisywaną przez J. Skowron dla grobu wojownika w Kunach. Sam zaś pochówek należy uznać za bogaty. Ciekawe bo raczej dwóch tarcz na raz nie użytkował za swojego życia.

Ciekawy jest też grób 36 gdzie odkryto, pod niezbyt zwartym brukiem kamiennym - grób popielnicowy "czysty". W inwentarzy tego grobu odkryto umbo żelazne - kopułkowate, żelazny grot z żeberkiem środkowym, w przekroju romboidalny i o długości 20 cm i grot strzały. Groty strzał nie są zbyt popularne na cmentarzyskach przeworskich.

Łącznie odkryto tu osiem mieczy, wszystkie to okazy późne - o dużej długości (od 80 do 95 cm), sporej szerokości głowni (od 3.2 do 5.5 cm) przy czym głownia ma równą szerokość aż do zazwyczaj łukowatego sztychu. Takie miecze datowane są na IV wiek AD. Broń występowała tu w takich zestawach jak miecz + umbo, miecz + umbo + grot oszczepu, umbo + grot broni drzewcowej, umbo + grot broni drzewcowej +grot strzały.

Samo cmentarzysko datowane jest od 2 połowy III wieku AD po przełom IV i V wieku AD (ale raczej końcówka III wieku). Samo cmentarzysko nie jest zbyt bogate - z ciekawszych zabytków mamy tu dwie zapinki wykonane ze srebra i pewną ciekawostkę ów puchar szklany z brązowymi elementami wspomniany w innym wątku.

Ciekawe, że obserwacje pani Skowron mogą mieć coś w sobie.

[Furiusz]

Jakichś wielki wniosków póki co nie widać ale może komuś się to przyda albo wpadnie na coś.

T. Mylon, Pochówek wojownika kultury przeworskiej z przedpola Karpat, "Archeologia Polski Środkowowschodniej" t.8 (2006), s.333 - 336. Opisuje on pojedynczy pochówek odkryty w miejscowości Truskawiec w obwodzie lwowskim, na Ukrainie. Pochówek był na niewielkim wzniesieniu, znaleziony przypadkowo. Zawierał garnitur pasa (sprzączka i okucia), dwa groty włóczni - lepiej zachowany ma 28 cm długości z czego na liść przypada 17, liść ma kształt laurowaty, imacz tarczy i umbo tejże typ 7b wedle M. Jahna. Całość została wydatowana na B2/C1 - C1 a więc dość późno. Ciekawe jest, ze wokół tego grobu nie ma śladów innych pochówków albo jakichkolwiek śladów osadnictwa, chyba, że to po prostu efekt stanu badań.

M. Mączyńska, Cmentarzysko i osada z okresu rzymskiego w Krapkowicach, "Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne" t.1 (1971), s.251 - 299. Cmentarzysko to stanowisko 13 w Kropkowicach, usytuowane jest na niewielkim wzniesieniu, w bezpośredniej bliskości stanowiska nr 12 - czyli osady przeworskiej. Jak dla mnie najciekawszym zabytkiem jest tu pucharek z grobu 2. Najpierw tak całe cmentarzysko liczy 32 groby, badane było wiosna i latem 1939 (odkryte zresztą w tym samym roku), część zabytków zaginęła ze względu na zawieruchę wojenną. broń zawiera:

Grób 1 - popielnicowy. Oprócz ceramiki naczyniowej są tu dwa bardzo podobne do siebie groty włóczni długości 22 cm oba i 8 grotów strzał.

Grób 27 - popielnicowy. Oprócz ceramiki naczyniowej zawierał też żelazną ostrogę, umbo tarczy typ 7a wg M. Jahna, imacz tarczy (rekonstruowana grubość tarczy na podstawie zachowanych nitów to 0.8 cm) oraz dwa groty włóczni, też bardzo do siebie podobne o długości 33 i 30 cm. Do tego żelazna zapinka.

Grób 32 - popielnicowy, oprócz ceramiki naczyniowej zawierał nożyce żelazne, brązową zapinkę, bryłkę zielonego szkła, jednowarstwowy grzebień kościany i co najważniejsze w tym temacie - tok włóczni.

Do tego mamy popielnicowy grób 22 (zapewne, trudne do ustalenia ze względu na to, że grób był silnie zniszczony) w którym oprócz ceramiki naczyniowej odkryto żelazną ostrogę. Datowany jest od fazy B2 po fazę C2

Generalnie groby z bronią są tu wyraźnie bogatsze a samo cmentarzysko do jakichś niezwykle bogatych nie należy.

K. Raddatz, Keiserzaitliche Korpergraber von Heiligenhafen, Kreis Oldenburg, "Offa" t.19 (1962), s.112. Tu autor odnosi się do kwestii strzał odnajdywanych w grobach. generalnie sprowadza się to do tego, że broń ta musiała być wykorzystywana szerzej przez społeczności germańskie, niż można by sądzić na bazie materiałów grobowych - zatem broń ta musiała nieść ze sobą jakieś specyficzne znaczenie symboliczne. Do tego dochodzi kwestia tego, że strzały w grobach pojawiają się późno - co przybliża nas do huńskich łuków o złotych okładzinach.

Generalnie jeszcze jedna sprawa rzuciła mi się w oczy - na cmentarzysku w Krapkowicach, nie licząc grobu 22, pochówki z bronią stanowią ok 10%.

W bardzo ubogim cmentarzysku w Suchodole /za: A. Maciałowicz, Cmentarzysko kultury przeworskiej z młodszego okresu przedrzymskiego w Suchodole, pow. sochaczewski, "Wiadomości Archeologiczne" t.58 (2006), s. 283 - 371/ mamy tylko jeden grób z bronią na 144 groby - co daje nam 0.7% grobów z bronią (ale cmentarzysko jest bardzo ubogie, a i w magazynie przeleżało sporo lat) no i jest to dużo młodsze cmentarzysko - A2 - A3.

na cmentarzysku w Korzeniu o którym pisałem wcześniej mamy 11 lub 12 grobów z bronią (jeśli wliczać jako broń obuch siekiery odkryty w jednym grobie - ja nie wliczam) na 54 groby (ale więcej pochowanych ludzi, co wykazały analizy antropologiczne - niemal dwa razy więcej co najmniej 89 gdyż są pochówki takie w których kości zachowały się w tak złym stanie, że nic się nie udało ustalić lub kości nie było). Przyjmując 54 groby wychodzi nam, że ok 20% grobów to groby z bronią, przyjmując ilość określonych osobników - 89, wychodzi nam ok 12.5% osób tu pochowanych pochowano z bronią. Cmentarzysko datowane od końca III wieku po przełom IV i V wieku AD.

W przypadku małego cmentarzyska w Krajance na 6 grobów trzy zawierały broń a więc jest to 50% pochówków - ale tu obraz zaburza bardzo mała ilość grobów. Cmentarzysko datowane na fazę C2.

W Trupiance na 20 pochówków 4 zawierały broń co daje 20%, datowane jest to cmentarzysko ogólnie na III wiek, przy czym jeden grób na przełom III i IV wieku.

W białej na 43 groby 10 posiada elementy uzbrojenia (z wyłączeniem grobu 3 gdyż mam wątpliwości co do owych okuć brzegów tarczy) co daje nam 23%. Groby są datowane tu przeróżnie.

W Garwolinie na 53 groby 14 zawierało broń co daje nam 26.5% grobów - ale pochówków już mnie - 20%. Pochówki z bronią to faza B2 głównie. tak czy siak całkiem sporo.

Pisał juz o tym dr B. Kontny, Time of war or well-being? Changes in weapon sets in the Przeworsk culture burials from the late stage of phase B2 [w:] Europa barbarica. Ćwierć wieku archeologii w Masłomęczu, Lublin 2005, s. 215-232. Ja się zastanawiam, a chyba autor tego nie uwzględnił - o różnicach regionalnych. Wydaje mi się, że takowe będą i to chyba nawet dosyć istotne.

[Furiusz]

K. Czarnecka, Struktura społeczna ludności kultury przeworskiej. Próba rekonstrukcji na podstawie źródeł archeologicznych i analizy danych antropologicznych z cmentarzysk, Warszawa 1990, s. 42 - 45

Dochodzi do wniosku, w swojej pracy, że grot broni drzewcowej wbity w jamę grobową (i w calec nie będący bezpośrednio częścią jamy) jest cechą silnie skorelowaną z pochówkami męskimi. Niby nic wielkiego i w zasadzie potwierdza to co już tu padło ale ciekawostką jest to, że pani T. Liana w 1968 roku miała łączyć takie groty z pochówkami kobiecymi przede wszystkim. Tekstu poszukam bo ciekawi mnie argumentacja.

[Furiusz]

Z. Nowakowski, Cmentarzysko kultury przeworskiej w Żdżarowie, pow. sochaczewski, "Wiadomości Archeologiczne" t.56 (2002-2003), s. 289 - 321. W broń dość ubogie, w sumie naliczyłem cztery groby z bronią przy czym w jednym przypadku to sam imacz, w jednym sam grot, raczej oszczepu, w jednym zaś pojedynczy grot strzały. Co ciekawe grób ten - numer 99, to pochówek dziecka w wieku infans II (7-14 lat). Raczej nie nadawał się ów osobnik do wojaczki, co prowadziłoby do interpretacji K. Raddatz'a o specjalnym statusie i znaczeniu łuku. Grób datowany na okres późnorzymski. Jest tez jeden pochówek - popielnicowy, numer 173 z pełnym zestawem uzbrojenia - miecz, umbo, grot broni drzewcowej - chyba oszczepu. Pochówek mężczyzny w wieku maturus i dziecka w wieku infans I.

[Furiusz]

Z. Nowakowski, Cmentarzysko kultury przeworskiej w miejscowości Bielawy - Łuby, pow. łowicki, stan.2 "Wiadomości Archeologiczne" t.57 (2004-2005), s. 177 - 187

Niewielkie cmentarzysko - łącznie 42 groby, odkryte jeszcze w 1938 roku, badane w 1938 i 39 roku, część materiałów i dokumentacji zaginęła w trakcie wojny i po niej. Groby z bronią to

Grób 5, jamowy. Poza naczyniami ceramicznymi odkryto tu grot włóczni długości 25,5 cm. Datowany na fazę A3.

Grób 13, jamowy. Poza spora liczbą ceramiki naczyniowej, zapinką, sprzączką żelazną i nożami, jest tu umbo typu B4 i grot o faliście wycinanym liściu - co akurat jest bardziej typowe dla fazy A3, typ umba zaś bardziej pasuje do fazy A2, zatem grób datowano na przełom tychże. Odkryto tu tez tok włóczni.

Grób 30, ze względu na zaginięcie dokumentacji nie wiadomo jakiego typu, zawierał grot żelazny z niezbyt wyodrębnionym żeberkiem środkowym. pochówek jest datowany na fazę A2.

W tekście jest informacja, że uzbrojenie odkryto jeszcze w grobie 29 ale z katalogu wynika, ze odkryto tam jedynie ceramikę i nity żelazne jedynie zbliżone do nitów umba z grobu 13 a to zdecydowanie za mało by pozwalało na uznanie tego pochówku za pochówek z bronią.

Cmentarzysko nie jest jakoś szczególnie bogate ale zdarzają się przedmioty srebrne i brązowe. Biorąc pod uwagę stosunkowo wczesną chronologię większości pochówków rzuca się w oczy duża większa ilość broni niż na stanowisku wcale nieodległym w Suchodole.

[Furiusz]

P. Iwanicki, Cmentarzysko kultury przeworskiej w miejscowości Całowanie, gm. Karczew, woj. mazowiecki, st. XXVI, "Wiadomości Archeologiczne" t.62 (2011), s. 83 - 101

Badano je w 1990 roku i odkryto łącznie 19 pochówków, część uszkodzona. Zdecydowanie nie przebadano całego stanowiska. Większość grobów datuje się na fazy A2, A3 i przełom tychże, jest kilka grobów młodszych. W związku z tym stanowisko to jest dośc ubogie a inwentarze grobów składały się głownie z ceramiki. Broń odkryto jedynie w grobie 1 datowanym na fazę A3. Mamy tu dwa uszkodzone groty, przy czym pierwszy miał liść o kształcie lancetowanym, żeberko i wycięcia w liściu. Drugi grot zachował się w znacznie gorszym stanie. Brak tarczy.

[Furiusz]

K. Czarnecka, Nietypowe groty włóczni ze schyłku starożytności z ziem polskich, "Wiadomości Archeologiczne" t.61 (2009 - 2010) s. 111 - 127

Chodzi o 3 zabytki, odkryte luźno ale najprawdopodobniej pochodzące z zespołów grobowych, na co wskazuje m.in. rytualne zgięcie części z nich i patyna ogniowa. te trzy zabytki pochodzą z Cierniówka pow. grójecki, Radawy i Tarnówka pow. inowrocławski. Tulejki tych grotów są wieloboczne, ich wyloty wzmocniono pierścieniami, zaś w wycięcie tulei wsadzono dopasowany fragment głowni miecza i umocowano go dwoma nitami. Całość tak powstałego grotu jest dość długa - ok 40 cm. Datować je należy na fazę C2-D. Brak jest ścisłych analogii, same w sobie wskazują na to, że miecze miały dużą wartość i nawet uszkodzone starano się wykorzystać. Autorka mimochodem napomina też, że mogły one służyć jako specyficzne sztandary. Wedle badaczki i cytowanego przez nią kowala współpracującego z muzeum hutnictwa, nie jest to tylko prosta przeróbka na pożytek pola walki ale przemyślane działanie, wymagające czasu i odpowiednich umiejętności.

Brak jest ścisłych analogii, jednak badaczka wskazuje na krąg kultur sarmackich - dla broni drzewcowej tego kręgu typowe jest m.in. wzmacnianie mocowania pierścieniem u wylotu tulejki. Do tego są tam odkrywane zbliżone zewnętrznie ale wykonane tradycyjnie groty włóczni - mają dość wąski liść ok 4 cm i są długie, łącznie ponad 40 cm. Służyły one do przebijania pancerzy ciężkich konnych wojowników sarmackich. Można tu wskazać zabytki z Czatyr-dag na Krymie, groty kultury cebeldińskiej z Abchazji czy zabytki ze stanicy Kazanskaa na Kubaniu. Podobne znane są też m.in. z terenów kultury luboszyckiej konkretnie z Drezna i z Wielkiej Niziny Węgierskiej.

Jak się wydaje inspiracja z kręgu kultury sarmackiej jest dobrym tropem. Jednak podobieństwo jest jedynie pozorne, zewnętrzne. Groty sarmackie służyły przebijaniu pancerzy jeźdźców, były bronią używaną przez wojowników konnych, ciężką, solidną i chyba dość nieporęczną w starciu pieszym. Średnica ich tulei wynosi ok 4 cm i więcej, tymczasem zabytki z kultury przeworskiej mają średnice tulei ok 1.5 cm. Funkcjonalnie wydaje mi się, że służyły raczej do walki pieszej a nie konnej. Nie wyklucza to jakichś inspiracji sarmackich co do formy zewnętrznej.

W każdym razie ciekawa sprawa.

[Furiusz]

T. Liana, Cmentarzysko kultury przeworskiej w Nowym Mieście, pow. Rawa mazowiecka, "Wiadomości Archeologiczne" t.40 z.3 (1975), s. 375 - 409

Kolejna "brązowa tarcza". Grób 15b, jamowy, zawierał typowe umbo z kolcem żelazna ale z nitami których główki były pokryte brązem. Do tego dwa groty broni drzewcowej, jeden pochodzący z oszczepu drugi zapewne z włóczni, na co dodatkowo wskazuje to, że jest ornamentowany i inkrustowany srebrem.

Cmentarzysko jest w ogóle dość bogate w broń - na 25 grobów 5 zawiera broń, w tym poza grotami broni drzewcowej i elementami tarcz także okucie pochwy miecza, co ciekawe wystąpiło ono w grobie 14 który poza tym zawierał tylko 3 naczynia ceramiczne i stanowił raczej grób średnio bogaty. Część pochówków była zniszczona przez działania wojenne także grobów zawierających broń było zapewne więcej. Odkryto tu też groty strzał.

[Furiusz]

K. Ibrahimow, Cmentarzysko kultury przeworskiej w Sobocisku, pow. oławski, stanowisko 8 w świetle źródeł archeologicznych z lat 1926 -1943, "Silesia Antiqua", t.45 (2009)

Ciekawostka to grób 9 ciałopalny, popielnicowy - gdzie odkryto pojedynczy, żelazny grot strzały

[Furiusz]

K. Garbacz, Rzymskie trójskrzydełkowe grociki strzał z Grzybowa, gm. Ostaszów, woj. Tarnobrzeg, "Sprawozdania Archeologiczne" t.47 (1995),

Chodzi o zabytki ze zniszczonych grobów na cmentarzysku w Grzybowie, które znane są od 1985 roku. Znaleziska analogicznych koncentrują się wokół limesu reńskiego i na wyspach brytyjskich. Datowane są od okresu flawijskiego po III w AD. Autor uznaje, że złożono je do grobu jako cenny dar - cenny bo były pochodzenia rzymskiego.

[Furiusz]

A. Przychodni, Bogato wyposażony pochówek z bronią z cmentarzyska ludności kultury przeworskiej w Korytnicy, powiat jędrzejowski, województwo świętokrzyskie [w:] Honoratissimum assensus genus est armis. Studia dedykowane Profesorowi Piotrowi Kaczanowskiemu z okazji siedemdziesiątej rocznicy urodzin, pod red. R. Madyda-Legutko, J. Rudzińska-Nowak, Kraków 2014, s.225-236

Chodzi o grób oznaczony jako 9/1999, gdzie pochowano, zapewne w popielnicy organicznej, osobnika w wieku adultus-maturus, z bogatym wyposażeniem w przedmioty żelazne (w tym broń) ale i srebro i brąz - które z powodu wysokiej temperatury w większości przypadków uległy stopieniu i zachowały się w formie amorficznych bryłek. Z broni mamy tu wędzidło - unikat na terenie kultury przeworskiej, miecz obosieczny rytualnie zgięty, umbo z tępym kolcem, brązowe okucie brzegów tarczy i dwa groty broni drzewcowej przy czym jeden to na pewno oszczep - ze względu na posiadane zadziory. Kolejny raz więc mamy do czynienia z owymi brązowymi tarczami, podkreślającymi dodatkowo status wojownika.

Pochówek datowany na rozwinięty odcinek fazy B2