Spór wokół oprawy mazowieckiej Bony

[secesjonista]

To, że królowa Bona od dawna miała na swej uwadze dobra mazowieckie - to oczywiste, być może był to dalekosiężny plan związany z Prusami.

Królowa działa sprytnie i niezwykle szybko, jeśli patrzeć, że zapis mazowiecki uzyskała na trzy miesiące przed zgonem synowej. Decyzje z

11 marca 1545 r. z oczywistych względów formalnych znaczenia ustawy mieć nie mogły, z drugiej strony król traktował swe postanowienie jako

decyzję przynależną mu w zakresie swobody dysponowania domeną królewską.

Wywiązał się ostry spór co do legalności królewskiej decyzji, jak i spadkowych konsekwencji.

Czy był to precedens, czy może król odwołał się do stosowanej już praktyki?

[secesjonista]

Kiedy wynikła kwestia zapisania oprawy Elżbiety Habsburżanki środowiska dworskie poczęły przedstawiać pogląd, że nie mogą być to inne królewszczyzny niźli te tradycyjnie przyznawane królowym (od 1461 r.), czyli dobra wielkopolskie i małopolskie. Tedy Bona "łaskawie" odstąpiła synowej swą pierwotną oprawę z 1518 roku. Na nieszczęście 15 czerwca 1545 r. młoda królowa umiera, stąd zapis dóbr "starej" królowej nie niósł za sobą skutków rzeczowych. W tym czasie Bona jednak zdążyła uzyskać zapis (11 marca 1545 r.) wystawiony "in conventione generali".

I tu tkwi pierwszy problem. Szlachta oskarżała władcę, że z tym zapisem czekał aż wyjadą posłowie ziemscy, faktem jest, że sesja sejmu krakowskiego formalnie została zamknięta 3 marca 1545 roku. W odpowiedzi król oświadczał:

"Napisano oprawę KJM, czciono ją, wszyscyście zwolili (...) acz i bez zezwolenia mógłbych to był uczynić, co mam od Boga i od poddanych swoich i od was. Rad, wolno mi szafować i dożywociem zapisywać, tak i innym. Wy, gdyby wam wasze dożywocia ruszane były, ciężko by się to widziało, rozumiejcież i o drugim także".

/"Mowa, którą Zygmunt I miał z płaczem roku 1545" wyd. M. Wiszniewski, s. 152-154/

I teraz pytanie zasadnicze, jak pod względem prawnym wyglądało zabezpieczenie na dobrach mazowieckich: wiana a jak posagu?