Borys Sokołow Prawdy i MIty Wielkiej Wojny Ojczyźnianej 1941-1945

[gokudragon]

Do książki Borysa Sokołowa pod tytułem „Prawdy i mity wielkiej wojny ojczyźnianej 1941 – 1945” podchodziłem z niejaką obawą. Książka autora rosyjskiego, napisania w stosunkowo krótkim czasie po upadku ZSRR, odbierana była przeze mnie jako kolejna próba pisania historii na nowo. Czy to możliwe, że pomimo tytułu sugerującego swoistą rozprawę z historią największego konfliktu w dziejach ludzkości, autor rosyjski zdobył się na obiektywizm?

Odpowiedzią na powyższe pytanie jest już sam wstęp. Autor bez żadnego skrępowania pisze o powszechnej tendencji jego kolegów po fachu do tworzenia historycznych fikcji oraz o potrzebie odrzucenia takiej postawy jako jedynej drogi do uzdrowienia statusu Rosji, zarówno na polu wewnętrznym jak i zewnętrznym. Pewnym zaskoczeniem również może być bezceremonialne rozprawianie się autora z wszelkimi winami ZSRR (w tym otwarte mówienie o potrzebie rozwiązania kwestii Katynia, jednocześnie podkreślając winę, która za tą zbrodnię ciąży na dzisiejszej Rosji czy na przykład inwazji Sowietów na republiki bałtyckie oraz Finlandię). Podsumowując głosy, które w dzisiejszej Rosji powoli zaczynają się pokazywać (np. Mark Słonin), wpisują się w retorykę Sokołowa. Tym nie mniej należy przypomnieć, że książka swoja premierę miała w Rosji wiele lat temu i w tamtym okresie z pewnością tezy te były dużo bardziej odosobnione niż są dzisiaj.

Przechodząc do zawartości samej książki – składa się ona z 15 rozdziałów, wśród których każdy traktuje o innym aspekcie wojny niemiecko – sowieckiej. Poruszane są tematy czysto wojskowe, między innymi bardzo ciekawa historia rozmaitych dowódców sowieckich z tamtego okresu. Pomimo, że kwestie czysto operacyjne wojsk zajmują tu zdecydowanie drugorzędne znaczenie (wszak pozycji na ten temat na rynku nie brakuje), Sokołow bezlitośnie skupia się na uwypukleniu wszelkich wad zarówno w odniesieniu do Armii Czerwonej jak i całego systemu komunistycznego. O ile pod względem samego wywodu, kwestie te są dzisiaj powszechnie znane, autor idzie znacznie dalej i stara się dociec jaki wpływ na przebieg wojny miała koalicja Sowietów z państwami Zachodu. Dochodzimy tutaj do jednego z najbardziej intersujących rozdziałów książki a mianowicie wpływu jaki miał układ Lend – Lease na wysiłek zbrojny ZSRR. Dzisiaj kwestia ta jest już szerzej znana i opisana ale w czasie gdy pisał o nich Sokołow pozostawała ona tematem tabu. Należy przy tym przyznać autorowi gwiazdkę za sposób w jaki opisuję owo znaczenie. Rzuca się w oczy pozytywne wyważenie tego zagadnienia. Autor uznaje, że bez pomocy Amerykanów i Brytyjczyków Armia Czerwona nie byłaby w stanie wygrać wojny. Z drugiej strony jednak wciąż niepodważalny pozostaje fakt, że bez ofiary krwi złożonej przez Sowietów w owej walce, nawet największa ilość sprzętu nie byłaby w stanie przeważyć szali zwycięstwa na ich stronę. W książce znajdziemy skrupulatną analizę i wyliczenia dotyczące skali pomocy nie tylko w kwestii samego sprzętu wojskowego ale i surowców, bez których radziecka gospodarka nie byłaby w stanie pokryć gigantycznych strat poniesiony w latach 1941 – 1942.

Kolejną kwestią, którą porusza autor jest próba oszacowania liczby ofiar wielkiej wojny ojczyźnianej po stronie radzieckiej. Metodologia badań, oraz zastrzeżenia autora są w stanie przekonać czytelnika o słuszności owych wyliczeń. Próba usystematyzowania tych liczb, jest podstawą na której Sokołow twierdzi: wielka wojna ojczyźniana była największa klęską w historii Rosji, pomimo tego, że została ona wygrana. Liczbę bezpowrotnych strat w ludności oraz żołnierza wylicza on na ponad 40 milionów! Na tym tle porównuje straty niemieckie, gorzko puentując, że Niemców ta porażka, przynajmniej w kwestiach strat, kosztowała znacznie mniej niż Sowietów zwycięstwo.

Nie chcąc odbierać czytelnikom wszystkich niespodzianek zawartych w książce wspomnę jeszcze o jednym z rozdziałów, w którym Sokołow podnosi tezę dotycząca prawdziwego tła wojny pomiędzy Hitlerem a Stalinem. Mianowicie dowodzi on, że Hitler ubiegł Stalina swoim atakiem, gdyż to sowiecki dyktator planował jako pierwszy zaatakować Niemcy. Z uwagi na powolną mobilizację i rozmaite problemy data tego ataku została przesunięta, zaś plan ten, pod kryptonimem „Burza” ubiegła hitlerowska „Barbarossa”. Jakkolwiek wywód logiczny oraz argumenty przedstawiane przez Sokołowa do mnie osobiście trafiały, to jednak brakuje na ostateczne poparcie tej tezy żelaznych dowodów – na przykład podpisanych rozkazów, które być może znajdują się gdzieś w utajnionych rosyjskich archiwach. Dopóki nie otrzymamy takich niezbywalnych dowodów wciąż będzie możliwy spór o to, czy Stalin faktycznie szykował się do wojny ofensywnej już w 1941 roku. Autor między innymi jako takie podaje zapiski na mapie, podczas jednej z gier sztabowych, oraz liczne warianty ofensywne rozgrywane w takowych podczas roku 1940 i na początku 1941. Wielka szkoda zatem, że nie znajdziemy tutaj pod tym kątem mocniejszej kwerendy archiwalnej, tym nie mniej również logika wywodu nie pozwala na odrzucenie tych wniosków.

Podsumowując powyżej znajdują się wszystkie kwestie, które mi osobiście w pozycji wydały się interesujące. Przechodząc jednak do mówienia o pewnych mankamentach pozycji. Książka jest niestety nie równa. Bardzo ciekawe rozdziały traktujące na przykład o strukturze sowieckiego dowodzenia stoją w jaskrawym kontraście do potrzebnych, acz nużących, rozdziałów dokładnie wyliczających przybliżone straty ludzkie. Z tego też powodu w pewnym momencie lektura zaczyna się robić bardziej wymagająca. Zapewne było to nieuniknione z uwagi na fakt, że książka jest kompilacją różnych tekstów autora. Oczywiście mowa jest o samej przyjemności z lektury, abstrahując od wartości poznawczej owych wyliczeń. Inna kwestią są źródła na których pracuje Sokołow. Co prawda z duża swobodą punktuje on wszelkie braki oraz przekłamania radzieckich dowódców (na przykład pamiętniki Żukowa, który, co zostało już nie raz udowodnione, był notorycznym kłamcą historycznym). Pytanie, które się rodzi to czy praca na tak trudnych źródłach nie przypomina trochę chodzenia po polu minowym. Należy zachować wielką ostrożność na każdym kroku, bo inaczej można przekazać dalej fałszywą informację. Wnioskując po wielu miejscach, w których autor punktuje nieścisłości tych źródeł należy założyć, że posługuje się nimi z duża zręcznością. Tym nie mniej trudno się wyzbyć pewnego niepokoju, czy można w takich przypadkach pozostać bezbłędnym.

Książce wystawiam w pełni zasłużone 4 gwiazdki. Gdybym mógł oceniać pomiędzy być może pokusiłbym się nawet o 4,5. Niestety nierówności książki pod kątem czytelniczym, oraz miejscami brak poparcia ciekawych tez stuprocentową kwerendą archiwalno – historyczną, zaniżają ocenę tej naprawdę dobrej pozycji.

[secesjonista]

(...)

Dochodzimy tutaj do jednego z najbardziej intersujących rozdziałów książki a mianowicie wpływu jaki miał układ Lend – Lease na wysiłek zbrojny ZSRR. Dzisiaj kwestia ta jest już szerzej znana i opisana ale w czasie gdy pisał o nich Sokołow pozostawała ona tematem tabu. Należy przy tym przyznać autorowi gwiazdkę za sposób w jaki opisuję owo znaczenie. Rzuca się w oczy pozytywne wyważenie tego zagadnienia.

(...)

Jak rozumiem tabu: było w ZSRR, bo gdzie indziej to raczej - nie.

Choćby:

R.H. Jones "The Roads to Russia: United States Lend-Lease to the Sviet Union", Norman: University of Oklahoma Press 1969

J.P. Lash "Roosevelt and Churchill, 1939-1941: The Partnership That Saved the West", New York: Norton, 1976

J.R. Deane "The Strange Alliance: The Story of Our Efforts at Wartime Co-operation with Russia", New York: Viking, 1950

Zresztą sam Sokołow popełnił ciekawy artykuł tyczący się tego tematu na łamach "The Journal of Slavic Military Studies" z 1994 roku.

[gokudragon]

Oczywiście masz rację z podanymi tytułami. Co ciekawe sam Sokołow w książce się nimi posługuje i podaje do nich przypisy.