Co czyni wojownikiem?

[Furiusz]

Do powstania tego tematu wybitnie przyczynił się artykuł Molloy'a¹. Autor ten zwraca przede wszystkim uwagę, że nasze widzenie świata minojskiego jako bezkrwawego, jest zwyczajnie błędna. Tekst kiepsko się moim zdaniem czyta a autor odrzucający sensowność tworzenia modeli (w odniesieniu do wojny pradziejowej) w oparciu o dane i analizy antropologiczne a następnie przykładania go i podciągania pod ów model raczej skąpych danych archeologicznych, sam de facto stosuje inny model opierający się na analizie antropologicznej. Natomiast bardzo ciekawa i sensowną częścią tego tekstu jest próba analizy co czyni wojownikiem. Nie jest to broń sama w sobie - choć jest ona bardzo ważna. Autor dochodzi do wniosku (opierając się na innych badaczach, zajmujących się m.in. Majami), że wojownikiem był ten kto kultywował pewną praktykę życiową - polegającą na ćwiczeniach fizycznych (boks, zapasy, ale i atletyka etc) i treningu militarnym, oraz pewną określoną estetykę w tym między innymi (a może przede wszystkim) estetykę piękna wyćwiczonego ciała wojownika (dla autora kategoriami zabytków archeologicznych potwierdzających funkcjonowanie takiej estetyki są brzytwy i pincety). Celem tego, była łatwość identyfikacji kogoś jako wojownika, w odróżnieniu do żołnierza. Nie jest to oczywiście jakoś niesamowicie odkrywcze, ale jest to pierwsze odniesienie tego do świata minojskiego.

Teraz tak, co tworzy wojownika (poza bronią)? Taka głupia refleksja - golenie w wojsku, jeśli uznać, że bycie wojownikiem oznacza uczestnictwo w pewnej wspólnocie podziwu dla estetyki młodego wytrenowanego męskiego ciała, to golenie się idealnie tu się wpisuje - broda jest (lub może być) oznaką starości. Kolejna sprawa która mi wpadła do głowy to kości ludzkie - wiemy z zasad mechaniki (czy tam biomechaniki), że kość ludzka nadbudowuje się w tej płaszczyźnie w której częściej używane są mięśnie. Zatem wniosek z tego taki, że gdybyśmy mieli odpowiednią jednorodną próbkę (np populacja z jednego cmentarzyska, krótko użytkowanego) i wystarczająco dużo przekrojów przez kości ramieniowe, być może dałoby się ustalić którzy członkowie tej społeczności byli wojownikami (choć na pewno występowałaby tu zmienność związana z zawodami takimi jak np rybak czy drwal). Od razu dodam, że ten ostatni pomysł wydaje mi się mało prawdopodobny.

Jak sądzicie, co konstytuowało wojownika w starożytności i czasach pradziejowych? Czy kategoria estetyczna jest dobra do szukania grupy społecznej wojowników? Zapraszam, do jak najszerszej dyskusji.

¹ Molloy C.P.B., Martial Minoans? War as social process, practice and event in Bronze Age Crete [w:] The Annual of the British School at Athens, 107/2012

[secesjonista]

Nadto naciągane Furiuszu...

weźmy pod lupę tę pęsetę, czemu służyła?

Brzytwa nie tyle mogła czynić ideał estetyczny, co mogła mieć walor użytkowy.

Wojownik był jak zawodnik; ćwiczył...

Ktoś kto skrobał się z oliwy, którą namaszczano ciało, kiedy miał owłosienie?

Musiał się czuć dyskomfortowo.

Argument o goleniu w armiach miałkim jest, jedni prezentowali brodę inni nie.

Kto miał zatem problem z owłosieniem?

[Furiusz]

Nadto naciągane Furiuszu..

Zgadzam się, że jest to naciągane. Weźmy dla przykładu sport. Plutarch w żywocie Filopojmena¹, wyraźnie przeciwstawia sobie sport i życie żołnierza, a zupełnie przeciwną opinię wyraża Nepos w żywocie Epaminondasa². Sytuacja byłaby więc niejednoznaczna już przy kwestii sportu. Dalej czy ktoś wątpi, że pośród wczesnych Słowian byli wojownicy? Chyba nie, a wydaje mi się, że nie ma wśród zabytków sztuki przedstawień Słowian uprawiających sporty (choć może to wynikać z mojej ogólnej, niskiej wiedzy na temat wczesnej słowiańszczyzny). Już jednak dla okresu hallstattckiego mamy przedstawienia bokserów na metalowych naczyniach³, ale i przedstawienia wojowników, polowań i broń. Ciekawy przykład trochę w drugą stronę, to Mykeny, Lewartowski⁴ zwraca uwagę, na to, że przedstawienia wojowników i walki oraz polowań są częstym motywem sztuki mykeńskiej, to samo tyczy się broni składanej do grobów. Natomiast w okresie Środkowo Helladzkim, sceny walki i uzbrojenie miało zniknąć czy zmniejszyć częstotliwość występowania na pieczęciach, rzadziej pojawiać się miały w malarstwie wazowym ale dalej był to bardzo popularny motyw na freskach. Wtedy też do grobów miano składać wyraźnie mniej broni niż w okresie wcześniejszym. Broń symbolizuje w sposób prosty pewien nasz status, status wojownika, a składając broń do grobu, jasno dawano do zrozumienia, że osoba pochowana wojownikiem była (lub członkiem elity). Spodziewałbym się więc, ze tej broni w grobach będzie dużo, czemu jest inaczej - można gdybać, być może jest to związane z tym, że ustaliły się inne wyraźne cechy umożliwiające rozpoznanie wojownika.

Co z kulturami unikającymi składania żelaza do grobów (Gotami)? W jaki sposób one podkreślały status wojownika? Trzeba by poszukać, bo teraz nie wiem.

jasne, że jest to hipoteza, opierająca się przede wszystkim chyba na pracy Fergusona z 1999⁵, gdzie autor uznaje, że wojna czy wojownicy (tudzież jakaś siła zbrojna) jest niezbędna, obok władzy administracyjnej i religijnej, do trwania czy istnienia jakiejkolwiek wczesnej formacji państwowej. Molloy te założenia odniósł (zapewne) do świata minojskiego.

Jasne, ze jest to naciągane i często wątpliwe, choć moim zdaniem samo pytanie co tworzy wojownika, jest ciekawe. Wiadomo, że musi to być jakiś zestaw zarówno przedmiotów materialny jak i stylu czy sposobu życia (mających swoje odbicie częściowo w sztuce częściowo w kulturze materialnej) i stąd moje pytanie czy da się dla różnych ludów antycznych stworzyć taki zestaw zachowań i przedmiotów konstytuujących wojownika? Czy da się takie coś określić i dla innych epok?

Jasne, ze każdy z osobna taki element nie musi nic oznaczać, ba nawet w pewnych grupach - tak jak wspomniana przez ciebie brzytwa czy pęseta które przecież same w sobie nie oznaczają, że wykorzystywał je wojownik chcący dzięki nim podkreślić swoje młodzieńcze i silne ciało. Masz tu absolutnie rację i masz też racje gdy piszesz, ze moje słowa na temat golenia są miałkie - zwalmy to na karb późnej pory i ekscytacji pomysłem. Zresztą tak samo głupim pomysłem jest ten z przekrojami kości ramieniowych - jak udowodnić, ze mięśnie te wykorzystywane były do walki a nie do rąbania drewna czy do wiosłowania?

Oczywiście jest jeszcze pytanie czy ma sens wyznaczanie takich elementów dla poszczególnych ludów/kultur? Czy jest to możliwe oraz czy i jeśli tak to w jaki sposób odróżnić wojowników od żołnierzy?

Moim zdaniem bardzo brakuje w takim rozumowaniu, specyficznych religii żołnierskich/wojowników.

¹ Plutarch, Philopoimen, 3.2-4

² Korneliusz Nepos, Epaminondas, 2

³ Lazar T., The fighting techniques of the Hallstatt period boxers: an attempt at reinterpretation of the situla art [w:] Arheolośki vestnik, 62/2011

⁴ Lewartowski K., Nie tylko wojownicy. Uwagi o symbolice wojennej w kulturze mykeńskiej [w:] Światowit 1999, fasc A

⁵ Ferguson B.R., A paradigm for war and society [w:] War and Society in the Ancient and Medieval Worlds pod red. Raaflaub K. and Rosenstein N., Cambridge 1999

[secesjonista]

Taki fragment:

"Warto dodać iż, w Rzymie młodzi mężczyźni w wieku około 21 lat (co było zgodne z tamtejszą tradycją) podczas przygotowanej uroczystości pozbywali się pierwszego zarostu. Rytuał ten był symbolem wprowadzenia ich w wiek męskości. Jedynie żołnierze i mężczyźni kształcący się na filozofów byli wykluczeni z obowiązku partycypowania tego zwyczaju".

/"Innowacje w procesie golenia od pierwotnych form po dziś dzień" prac. zbiorowa, na: www.kwasnicki.prawo.uni.wroc.pl/

[Furiusz]

Tak się zastanawiam - w zorganizowanych strukturach państwowych istnieją instytucje odpowiedzialne za przeszkolenie żołnierzy, choćby grecka efebia. Jak to jednak wygląda w ramach organizacji plemiennej? Ktoś coś wie na ten temat?

[secesjonista]

Co nieco w zakresie tematu, o pewnych wzorcach kulturowych związanych z byciem wojownikiem:

J.E. Lendon "Soldiers & Ghosts. A History of Battle in Classical Antiquity".