Illirowie

[Furiusz]

Przeczytałem czas już jakiś temu prace pani dr IA UW Renaty Ciołek pod tytułem Emisje króla Ballaiosa : początki mennictwa w Ilirii , świeża praca z 2011 roku, gdy postanowiłem poszukać czegoś więcej na ten temat trafiłem jedynie na parę wzmianek, dwa artykuły na temat polskich wykopalisk w Risan. Stąd moje pytanie znacie jakieś inne prace po polsku? Co wiecie na temat tego ludu, jego początków, dziejów etc?

[secesjonista]

A chodzi Ci bardziej o lud, czy o kwestię jego skarbowości?

O tym ludzie pisał wcześniej Włodzimierz Pająkowski, Jan Leśny, Piotr Dyczek czy Fanula Papazoglu.

Kilka tytułów, ale obcojęzycznych:

Numizmatyka Ilyrii

1. S. Ljubić, Numigrafia Dalmata, Archiv für Kunde österreichische Geschichts-Quellen 1853.

2. A. Evans, On some recent discoveries of Ilyrian coins, The Numismatic Chronicle, t. 20, 1880, s. 269-302.

3. A. Evans, Antiquarian Researches in Ilyricum, Archeologia (London) XLVII, 1883, s. 1-105.

4. W. Kubitschek, Ripostiglio di monete Iliriche da Skudljivac, Bulletiono di Archeologia e Stroia Dalmata, Split t. 20, ½, 1897, s. 19-171.

5. J. Brunšmid, Die Inschriften und Münzen der griechischen Städte Dalmatiens, Wien 1898.

6. J.M.F. May, The coinage of Damastion and the lesser coinages of the Ilyro-Paeonian Region, Oxford 1939.

7. H. Ceka, Problemes de numismatique Ilyrienne, Studia Albanica, t. 2, 1964, s. 81-94.

8. D. Rendic-Miocevic, Ballaios et Pharos, contribution a la typologie et a l’iconographie des monnaies greco-Ilyriennes, w: Archaeologia Jugoslavica, 1964.

9. S. Islami, La monnayage de Skodra, Lissus et Gethios, Studia Albanica III, 1/1966, s. 225-253.

10. M. Crawford, Trade and movement of coinage across the Adriatic in the Hellenistic period, Scripta Nummaria Romana Essays presented to H. Surherland, London 1978, s. 1-11.

11. P. Visona, Early Greek Bronze Coinage in Dalmatia and the Skudljivac Hoard, Proceedings of the 9th International Congress of Numismatics, vol I, Bern 1979, s. 147-155.

12. S. Gjongeaj, La circulation des monnaies etrangeres en Ilyrie du Sud au cours de VI-I s. A.en.C, Ilyria XVI, 1986.

13. P. Popovic, Novac u novacni promet na centralnom Balkany og IV ob. I veka pne, Beograd-Novi Sad 1987.

14. Die Ilyrer und die antike Welt, Hildesheim 1989.

15. D. Ujes, Nuovi ritrovamenti numismatici di Risan, Actes du Xie Congres International de Numsmatique, Bruxelles 1991 (1993), s. 139-145.

16. G. Gorini, La circolazione in Ambiente Adriatico, w: La Monetazione dell’eta Dionigiana, Roma 1993, s. 277-312.

/za: www.archeo.uw.edu.pl/

Edytowane 15 Styczeń 2013 przez secesjonista

[Furiusz]

Chodzi mi bardziej o lud i bardziej o jego dzieje przedrzymskie niż z czasów podboju rzymskiego choć i informacjami na ten temat jak wiadomo nie pogardzę

Jan Leśny

Nie jestem pewien - chodzi o współautora Historii Albanii z serii Ossolineum? Jeśli tak to był on mediewistą, co oczywiście nie ujmuje jego pracy nic.

Włodzimierz Pająkowski

Niestety jego "głównej" pracy jeszcze nie czytałem. Z Dyczkiem mnie mocno naprowadziłeś, dzięki.

Fanula Papazoglu

Ta praca doczekała się z kolei bardzo krytycznego tekstu autorstwa Hammonda - N.G.L. Hammond, The Kingdoms in Illyria circa 400-176 BC [w:] Annual of the British school at Athens, vol.61/1966, który też nie jest zresztą pozbawiony wad jak na moje oko, choćby w kwestii wywodzenia pochodzenia nazwy samego ludu. W ogóle autor ten popełnił kilka tekstów na temat Illirii bądź z Illirami związane.

Po angielsku jest jeszcze praca J.Wilkesa oraz praca Edwina E. Jacquesa, z tych które widziałem, choć zapewne jest ich więcej. Same prace Evans z tego co wiem wiele nie straciły na aktualności jeśli idzie o archeologię Illiri a przynajmniej Risan, obecnie w Czarnogórze, a samo stanowisko jest badane przez polskich archeologów. W ramach ciekawostki, zajęcia podlinkowane przez Ciebie prowadzi autorka tekstu od którego wyszedłem.

[secesjonista]

Atoli klasyfikacja Papazoglu ładnie się komponuje z rozróżnieniem na dwie części o różnej dynamice rozwoju.

A co w kwestii etymologii nazwy owego ludu powiadają?

[Furiusz]

Taka ciekawostka S. Batović, L’età del bronzo sulle coste orientali dell’Adriatico e sul suo retroterra, "Godisnjak centra za balkanoloska istrazivanja" t.18, 1980, s. 30-31, datuje podobno wyodrębnienie się wspólnot Liburni i Dalmatae z żywiołu iliryjskiego na późną epoką brązu którą datuje na XI-X wiek aC. Opiera się na lokalnych formach zabytków brązowych. Pisze podobno - bo włoskiego nie znam a tekst przysłała mi koleżanka która tłumaczyła go dla siebie z innego powodu.

jedyny problem polega na tym, ze w tym rejonie w zasadzie brak jest jakichkolwiek wykopalisk archeologicznych a zabytki pochodzą ze znalezisk luźnych i bardzo rzadko da się cokolwiek powiedzieć np o ich pochodzeniu a co dopiero kontekście odkrycia - V. Barbarić, The Late bronze Age in Dalmatia: state of research [w:] Dall'Egeo all'Adriatico: organizazzioni sociali, modi di scambio e internazione in eta postpalaziale (XII-XI sec. a.C.), pod red. F. Borga, P. Cassola Guida, Rzym 2009, s.311-323

[Furiusz]

Ilirowie są często kojarzeni z piractwem, co zawdzięczamy przede wszystkim tekstowi Polibiusza który podaje ich piractwo jako casus belli dwóch pierwszych wojen iliryjskich. Jest to dobrze ugruntowane przekonanie w nauce. Przeciw niemu występuje E. Bragg, Illyrian Piracy - Ancient Endemic or Historical Construct?, "Daedalus" t.5 (2005), s.19-33, wskazuje on, że owo piractwo to jedynie wymysł współczesnych historyków oparty o propagandę i uprzedzenia Polibiusza. Piractwo było raczej negatywnie przedstawianym zjawiskiem w antyku, każdy dobry władca miał z nim walczyć z piratami, nawet tak mityczni jak Minos. Co więcej piraci jako wspólny wróg wszystkich ludzi, bardzo dobrze nadawali się do walki politycznej i tak np Oktawian August gdy mówi o walkach na Sycylii pisze właśnie, ze pokonał piratów (w swoich res Gestae).

Autor uważa, ze wykorzystano oskarżenie o piractwo propagandowo. Gdy spojrzeć na działania Ilirów w tym czasie to w 232 Argon wysyła pod Medion 100 lemboi z 5000 ludźmi do walki z Etolami, w 230 aC siły królowej Teuty pokonują flotę związku achajskiego (i to stąd zapewne negatywna opinia Polibiusza) a w 220 aC Demetriusz z Faros organizuje rajd łupieżczy i na czele 90 lemboi atakuje Cyklady. Państwo iliryjskie czy to Argona czy to Teuty miało też pewne ambicje terytorialne, wszystko to zdaniem autora wskazuje, ze było to po prostu młode i silne państwo o ambicjach odgrywania większej roli w basenie Adriatyku co wymusiło interwencję Rzymu.

Rzym bowiem niespecjalnie mógł sobie pozwolić na istnienie takiego organizmu, zdolnego w dodatku ze znacznymi siłami prowadzić rajdy na obszary wybrzeża, stanowiło to też dodatkowo zagrożenie komunikacji z Grecją przez cieśninę Otranto. Zdaniem autora wystarczyło to do sprowokowania interwencji rzymskiej której towarzyszyły działania propagandowe czyli oskarżani Ilirów o piractwo własnie.

Wydaje mi się jednak, że Ilirowie mogli coś niecoś wspólnego z piractwem mieć i dlatego propaganda owa okazała się skuteczna, niemniej argumentacja autora jest przekonująca.

[Furiusz]

Dla zainteresowanych wojskowością, M. Zdravka, Grobovi ilirskieh ratnika iz Kocnja, "Glasnik zemaliskog muzeja u sarajevu" t.14 91959), s.87-102 to pochówek ciałopalny, bogaty wojownika iliryjskiego, datowanego na połowę V wieku aC. Mamy tu hełm typu iliryjskiego wykonany z brazu, dwa mniejsze groty broni drzewcowej, zapewne oszczepy i jeden większy, smukły z środkowym żeberkiem grot broni drzewcowej. Do tego krzesiwa, brzytwy, zapinki etc.

[Furiusz]

N.G.L. Hammond, Tumulus-burials in Albania and problems of Ethnogenesis, "Illiria" t.4 (1976), s.127-133 archeologia pradziejowa w Albanii ma dość krótką metrykę. Inna sprawa, że pomysły Hammonda już chyba wtedy trąciły myszką. Mianowicie uważa on, że pojawienie się tumulusów (kurhanów) w Albanii nastąpiło na przełomie wczesnej i środkowej epoki brązu i to wtedy pojawili się na miejscu Ilirowie. Przybyć oni mieli z północy z terenów południowej Rosji (znaczy ZSRR czyli powiedzmy Ukrainy). Inna sprawa, że w tym samym momencie mniej więcej i w Grecji pojawiają się pochówki tumulusowe a Hammond łączy oba elementy w jeden ruch migracyjny.

[Furiusz]

A.F. Harding, Illyrians, Italians and the Mycenaeans: Trans-Adriatic contacts during the Late Bronze Age, "Illiria" t.4 (1976) inne spojrzenie niż profesora Hammonda - zwraca uwagę, że Albania stanowiła wtedy jedną strefę produkcyjna z terenami północnej Grecji i Italii. Zwraca uwagę, że w tym czasie na terenie Albanii nie ma mowy o jakiejkolwiek innej produkcji brązowniczej pozwalającej wskazywać na to, że miejscowa ludność (domniemani przez Hammonda Ilirowie) czuła potrzebę odróżniania się od innych. W rzeczy samej to co chce osiągnąć Harding to "odmłodzenie" etnogenezy Ilirów nawet na epokę żelaza, co w sumie moim zdaniem mu się udaje zważywszy, że wielkiego załamani i zmiany ludności - na tyle na ile jesteśmy to w stanie stwierdzić - na wybrzeżach wschodniego Adriatyku nie było w późnej epoce brązu. Sam datowałby to na przełom epoki brązu i żelaza/wczesny okres epoki żelaza, co z grubsza zgadzałoby się ze wspomnianymi wcześniej tekstami Batovic i Barbaric.

[Furiusz]

K. Kilian, Zur Fruheisenzeit in Albanien, "Iliria" t.4 (1976), s. 191-196 autor konkluduje, że w VIII wieku aC tereny obecnej Albanii, Epiru greckiego i Macedonii greckiej tworzyły pewną wspólnotę co do produkcji metalurgicznej i ceramicznej. Być może należałoby wskazywać ten moment jako ostateczny okres ukształtowania się Ilirów.

V. Pisani, Gli Illiri in Italia, "Iliria" t. 5 (1976) - o obecności ludności iliryjskiej na terenie półwyspu apenińskiego - bardziej podsumowanie kwestii niż jakiś tekst problemowy ale warto znać.

[Furiusz]

S. Islami, La cuirasse Illyriene, "Iliria" t.9 z.2 (1981), s.46-50

W 1962 roku w miejscowości Urake prowadzono badania cmentarzyska iliryjskiego, w trakcie którego w kurhanie I grobie 5 odkryto pochówek iliryjskiego wojownika, pochówek datowany na VII-V wiek aC. Odkryto tu wędzidło końskie, fragment miecza żelaznego, grot broni drzewcowej o długości całkowitej 47 cm z czego tuleja miała 18 cm a liść 5 cm szerokości w najszerszym miejscu. Do tego nagolennice z brązowej blachy grubości 1 mm. Moim zdaniem datowanie należałoby raczej przesunąć na V-IV wiek aC, tak czy siak jednak jest to ciekawy przyczynek do dyskusji nad tym jak realnie wyglądali wojownicy iliryjscy.