Warszawa 1863/1864

[bavarsky]

"Trzeba było koniecznie przetworzyć ją do gruntu, wzmocnić, pomnożyć i powołać do niej rodowitych Rosjan"

Berg

Podstawą prawną nowej reorganizacji służb policyjnych było postanowienie namiestnika z dn. 23 VIII 1863 r. W wyniku nowych reform Warszawa została podzielona na 5 oddziałów [w:] Rocznik Urzędowy na r. 1863, s. 119 i n.

Na czele każdego z nich stał osobny policmajster, który miał do pomocy sekretarza, oddziały z kolei dzieliły się na cyrkuły, a te na rewiry.

I Oddział - teren od Rogatek Marymonckich przez Żoliborz Nowe i Stare Miasto aż do Oboźnej, Królewskiej i Żabiej.

- cyrkuł I

- c. II

- c. III

- c. XI

II Oddział - od Bonifraterskiej do Chłodnej i Rogatek Wolskich.

- c. IV

- c. V

- c. VI

III Oddział - od Rogatek Wolskich, Chłodnej do Marszałkowskiej i Rogatek Jerozolimskich.

- c. VII

- c. VIII

IV Oddział - teren między Królewską, Marszałkowską i Rogatkami Czerniakowskimi.

- c. IX

- c. X

V Oddział - Praga

- c. XII

Zarządy cyrkułowe rozszerzono; składały się one z komisarza, jego adiunkta, dwóch oficerów policji i dwóch sekretarzy. Każdy cyrkuł został podzielony na drobniejsze rewiry (w stosunku do tych sprzed reformy). I tak, każdy rewir obejmował po 8 do 10 domów, a wszystkich w mieście było ok. 350. [Ludność Warszawy w r. 1864, wynosiła 218.814 osób, domów prywatnych było 3421, izb mieszkalnych 93.035]

Nadzór nad rewirem sprawował naczelnik rewiru. Każdy z naczelników miał obowiązek wiedzieć, co się w każdym domu dzieje, kto i kiedy wychodzi i przychodzi, kto z kim utrzymuje kontakty.

Mieli oni prawo o każdej porze przeprowadzić rewizję, a w razie napotkanego oporu użyć siły wojskowej.

Berg, zwiększył również dotychczasową Straż Policyjną, której do pomocy dodano ponad tysiąc żołnierzy, przydzielonych z wojska. Dawnych funkcjonariuszy usunięto, a ich miejsca zastąpiono żołnierzami, oficerami i podoficerami gwardyjskich i grenadierskich pułków koszarujących w Warszawie. Nowa policja składała się z 60 oficerów i ok. 3000 żołnierzy i podoficerów. Wydatki na jej utrzymanie wynosiły ok. 600.000 rs! Pokrywała je w głównej mierze ludność warszawska na którą były nakładane olbrzymie kontrybucje oraz Skarb KP.

Prócz takiego wzmocnienia policji namiestnik nakazał, aby od godziny 6 rano do 1 po północy na chodnikach stały wojskowe straże z nabitą bronią. Straż taką pełniło dziennie ok. 10.000 żołnierzy.

I takim krótkim wstępem; tyczącym realiów Warszawy, czasu dogasającego powstania 1863 r., pragnę rozpocząć dyskusję na temat szeregu mniej znanych faktów; dotyczących policyjnego aspektu inwigilowania, aresztowania, sądzenia osób zamieszanych za konspiracyjną działalność.

Zapraszam do dyskusji,

Marcin

Edytowane 3 Sierpień 2012 przez bavarsky

[secesjonista]

Nader ciekawa tematyka; która pociągała mnie ostatnio; a ja mam pytanie: czy zachował się jakiś rodzaj dziennych raportów ze służby (dziennej/nocnej), tych funkcjonariuszy policji co stali najniżej - zatem tych na ulicy?

[bavarsky]

tych funkcjonariuszy policji co stali najniżej - zatem tych na ulicy?

Co do szeregowych funkcjonariuszy, to stosowano zasadę spisywania raportu w przypadku jakiegoś zajścia. Gdy natomiast warta przebiegła spokojnie zarówno podczas dnia i nocy, podoficer jedynie sporządzał adnotację kto i gdzie był na warcie. Inaczej się miało w przypadku naczelników rewirów, cyrkułów czy oddziałów.

Tutaj występowała ścisła procedura w sporządzaniu raportów. Przy czym im wyższy szczebel tym rzadziej takowe sporządzano; acz czyniono to względnie terminowo. Naczelnik rewiru musiał sporządzać dzienne raporty, które słał do swojego przełożonego, naczelnika cyrkułu, ten natomiast zestawiał tygodniowe obserwacje najniższych szarż i po spisaniu odsyłał swój raport do naczelnika oddziału.

Tyle, że to się też zmieniało, w zależności od reform...

Raporty natomiast znajdują się [w:] Gosudarstwiennyj Archiw Rossijskoj Fiedieracyj w Moskwie.

Np. zbiorze; Fond 110; Sztab Otdielnogo Korpusa Żandarmow 1827-1917; masz góry papierów związanych z służbami policyjnymi w tym 3 Okręgu Żandarmerii [potem przemianowanego na WOW].

[secesjonista]

Czy w cyrkułach, bądź innych jednostkach terytorialnych, istniały wydzielone administracyjnie zespoły zajmujące się jedynie rozpracowywaniem politycznym?

[secesjonista]

Jaka była obsada osobowa w danym rewirze?

Jakich mundurów używano?

[bavarsky]

Czy w cyrkułach, bądź innych jednostkach terytorialnych, istniały wydzielone administracyjnie zespoły zajmujące się jedynie rozpracowywaniem politycznym?

Nie.

Tylko oficerowie 3 Okręgu Żandarmerii mieli prawo zajmowania się politycznymi przewinieniami, prowadzenia inwigilacji, aranżowania spotkań kontrolowanych, prowadzenia agentów, przesłuchiwania każdego, niezależnie od stopnia czy funkcji. Owe prawa były zarówno w jawnych jak i tajnych instrukcjach.

Przedział czasowy który ująłem w tytule tematu, stanowi jednak pewien swoisty wyjątek.

Otóż, po objęciu na jesieni 1863 r. przez gen. Fiodora Trepowa obowiązków naczelnika 3 Okręgu oraz jednoczesna nominacja na utworzony 15/27 XII 1863 r. Urząd Generała-Policmajstra KP, z jednoczesnym anonsowaniem tego iż Treopow był również oberpolicmajstrem Warszawy; spowodowało całkowite scentralizowanie władz wojskowo-policyjnych.

Stało to niejako w sprzeczności z założeniami 3 Okręgu Żandarmerii, dotąd niezależnie od policji działającemu. Osłabiło to tym samym pozycję żandarmerii w strukturach władz policyjnych. Urząd Generała-Policjamstra KP wprowadził w miejsce dwustopniowej, trójstopniową zależność żandarmerii od namiestnika.

Jednocześnie warto w tym miejscu wspomnieć iż za czasów rządów Paskiewicza, 3 Okręg odpowiadał tylko przed nim [z wyłączeniem naczelnego dowództwa w Petersburgu! -jedyny taki ewenement na skalę całego Imperium Rosyjskiego].

Po zatwierdzeniu nowej ustawy funkcjonowania żandarmerii w 1866 r. przez Aleksandra II i zmianie nazwy na; Warszawski Okręg Żandarmerii, uległa również zmiana zależności naczelnika WOŻ względem już to namiestnika, a od 1874 r., gen.-gub. Warszawskiego.

Otóż, naczelnik WOŻ odpowiadał tylko przed naczelnikiem Żandarmerii Imperium Rosyjskiego, którego sztab mieścił się w Petersburgu.

Prowadziło to do istnych scysji na linii namiestnik KP - naczelnik WOŻ. Ten ostatni bowiem w pewnych kwestiach miał większą władzę niż wielkorządca Królestwa

Paradoksalnie, idea która przyświecała twórcom; zdecentralizowania i unormowania zależności resortów wojskowo-policyjnych po stłumionym powstaniu styczniowym [mowa o wszechwładzy Treopowa, zatarciu się znaczenia policji od policji politycznej, dublowania kompetencji itp.], spowodowała jeszcze większy biurokratyzm i chaos.

Ot po wprowadzeniu WOŻ w 1866 r. i uniezależnieniu się naczelnika tegoż od namiestnika KP, ten ostatni począł tworzyć osobistą siatkę agentów w oparciu o oficerów przybocznej kancelarii, którzy to korzystali z oficerów policji rozdysponowanych po cyrkułach miast całego KP.

[secesjonista]

I pana ober-policmajstra nie kusiło by wykorzystać podległe siły policyjne w sprawach politycznych?

[bavarsky]

I pana ober-policmajstra nie kusiło by wykorzystać podległe siły policyjne w sprawach politycznych?

Tak jak napisałem:

Przedział czasowy który ująłem w tytule tematu, stanowi jednak pewien swoisty wyjątek.

Ale o tym niebawem. Skrobię większą całość na papierze.

[bavarsky]

I tak się zastanawiam, co do sensu tej dyskusji. Wprawdzie mógłbym powtórzyć to co zostało już napisane w książkach... Wiecha... Ramotowskiej... Kieniewicza i paru innych uczonych.

Ale po co?

Jeżeli ktoś jest zainteresowany mogę zapodać literaturę.

A tymczasem,

Pozdr.

M.

[secesjonista]

Po co?

Bo nie można cały czas jeno temperować ołówków.

A nuż ktoś przeczyta i się zainteresuje tematyką.

[bavarsky]

Po co?

Bo nie można cały czas jeno temperować ołówków.

Bo pisać już od dłuższego czasu nie potrafię.

Pozdrawiam!

Marcin