Wozy skarbowe

[secesjonista]

Co o nich wiemy?

Z jakich miast były posyłane i z jaką zawartością?

Czy każda wyprawa wojenna - odzwierciedlała się w takiej powinności?

[secesjonista]

Bohdan Dyakowski w swej pracy "Koń. Towarzysz człowieka" napisał:

"Skarbnik czyli wóz skarbny był to porządny, mocny, zazwyczaj czterokonny wóz z przykryciem przeznaczony do wożenia za królami lub książętami żywności, obroków i różnych przyborów podróżnych. Następnie nazwę tę przeniesiono na wozy, które towarzyszyły wojskom, a których dostarczenie było obowiązkiem miast. Większe miasta nadsyłały na wojnę po kilka 'wozów skarbnych, oponami nakrytych, leguminami i narzędziami wojennymi naśpizowanych'. Mniejsze miasta składały się w kilka na jeden wóz. Każdy taki wóz musiał być zaprzężony w parę lub czwórkę dobrych koni, mieć porządnego woźnicę i jednego lub dwu uzbrojonych pachołków do obrony jego zawartości".

/Warszawa 1911, s. 78-79/

[secesjonista]

Z racji szczupłości materiału co do okresu RON, kilka fragmentów z czasów wcześniejszych, choć nie wydaje się by coś w tym zakresie miało się zmieniać (z biegiem lat) gdyż większość obciążeń związana była z konkretnymi przywilejami:

"Wedle przywileju Ziemowita księcia na Rawie (...) z r. 1437 mieszczanie Gombina ziemi gostyńskiej zobowiązani byli w razie wyprawy wojennej dostawić wóz czterema silnemi końmi, dobrze naładowane żywnością i napojami. Przywilej erekcyjny miasteczka Łopienno w województwie gnieźnieńskiem położonego, r. 1519 wydany, orzeka, iż mieszkańcy obowiązani są dostarczyć dwa konie do wozu wojskowego, wartujące 10 grzywien, albo takąż samą ilość pieniędzy złożyć lub natomiast jednego jeźdźca uzbrojonego wyprawić (...)

Lustracyje starostw i królewszczyzn (...) wymieniają miasta (...) których mieszkańcy obowiązani byli, przy boku właściwego kasztelana, wyprawić na pospolite ruszenie (tempore expeditionis generalis bellicae) wozy wojenne. Każdy taki wóz skarbny miał być oponą nakryty, żywnością t.j. rozmaitemi leguminami oraz apparamentami czyli przynależnemi narzędziami wojennemi naspiżowany, w jednego, dwa, lub cztery konie zaprzężony, przy którym oprócz woźnicy, jednego lub dwu drabów czyli pachołków uzbrojonych, w barwie wysłano.

Nie wszystkie atoli z miast i miasteczek wymienionych były w możności, w ten sposób uprawidowanych dostarczyć wozów; mniej ludne i uboższe w kilko na urządzenie jednego wozu się składały".

/C. Biernacki "Rejestr wozów skarbnych od miast i miasteczek rzeczypospolitej koronnych na wyprawę wojenną roku 1521 dostarczonych", w: "Scriptores Rerum Polonicarum", T. IX, "Archwium Komisyi Historycznej", T. III, Kraków 1886/

[secesjonista]

J. Szymczyk "Żywność na miejskich wozach wojennych w późnym średniowieczu i na początku epoki nowożytnej", "Przegląd Nauk Historycznych" 2006, R. V, nr 1 (9).

[secesjonista]

Z literatury:

L. Dudek "Zaopatrywanie wojsk w dawnej Polsce (do 1864 roku)".