Kedyw OW AK - biogramy

[Albinos]

Wzorem podobnego tematu poświęconego żołnierzom batalionu "Czata 49" postanowiłem umieszczać na forum krótkie biogramy żołnierzy warszawskiego KeDywu. Będą one pojawiać się niezależnie od dłuższych tekstów publikowanych na portalu, oraz obejmować nie tylko dowództwo. Na całe szczęście tutaj mamy zdecydowanie lepszy materiał do przygotowania kolejnych wpisów, żeby wspomnieć tylko biogramy opracowane przez Panią Rybicką. Część biogramów zapewne będzie pokrywać się z niektórymi tematami na forum (na pewno te pierwsze), ale taki zbiorczy temat z krótkimi życiorysami powinien znacznie ułatwić zainteresowanym wyszukiwanie informacji. Czekam oczywiście na chętnych do współpracy Jednocześnie prosiłbym o unikanie większych dyskusji tutaj, ewentualne uwagi zawsze można prezentować w tematach poświęconych poszczególnym postaciom (a kilka przecież jest), jak i w tematach zbiorczych (a te ma zarówno KeDyw OW AK jako całość, jak i OD "A" i OD "B").

A zaczynamy od twórcy i pierwszego szefa KeDywu OW AK.

Jerzy Lewiński vel Jerzy Reda "Chuchro", "Jurek". Urodzony 14 czerwca 1908 roku we wsi Mierzyce, pow. wieluński, jako syn Antoniego i Haliny Dybek. Matura zdana w roku 1926 w Gimnazjum im. Tadeusza Kościuszki w Wieluniu. Od października '26 do lipca '27 uczył się w Szkole Podchorążych Piechoty w Ostrowi, a następnie od listopada '27 do października '30 w Szkole Podchorążych Inżynierii w Warszawie. Kolejny etap kariery wojskowej to oficer instruktor w 5. batalionie saperów. W kwietniu '33 został oficerem WF w tymże batalionie. Od września '33 do lipca '34 odbywał kurs instruktorów WF w CIWF w Warszawie, po czym powrócił na swoje stanowisko. Od października '35 był adiutantem d-cy. W czerwcu '37 został oficerem do spraw wyszkolenia w batalionie. Już w październiku '37 przeszedł na posadę do Centrum Wyszkolenia Saperów, gdzie został kierownikiem WF. W listopadzie '38 został słuchaczem Wyższej Szkoły Inżynierii w Warszawie. We wrześniu roku '39 dowodził 1. kompanią 5. zmotoryzowanego batalionu saperów, w którym był jednocześnie zastępcą d-cy. Po zakończeniu działań wojennych dostał się do niewoli, z której jednak zbiegł.

W konspiracji znalazł się już w grudniu 1939 r. Używał nazwiska Jerzy Reda. Zaczynał od prac w tzw. sztabie dywersji. W sierpniu 1940 r. został d-cą batalionu saperów m. st. Warszawy. W czerwcu roku 1942 był już d-cą Saperów Okręgu Warszawa oraz d-cą Związku Odwetu Okręgu Warszawa AK. Od listopada '42 organizował KeDyw Okręgu Warszawa AK. Pseudonimem "Chuchro" posługiwał się od sierpnia '42. W dniu 23 kwietnia '43 dowodził akcją, której celem było wysadzenie bramy w murze getta na Pawiej przy Okopowej. Do stopnia majora awansowany w dniu 1 czerwca '43. Został aresztowany przez Niemców - zupełnie przypadkowo, zatrzymano go kiedy wchodził do obstawionego przez Niemców domu przy Polnej 50, gdzie miał nocować - między 6 a 19 listopada 1943 r. Mimo podjętych starań - Jerzy Tabęcki "Lasso" dostał na uwolnienie "Chuchry" 100 tys. zł - nie udało się go uwolnić. Został rozstrzelany pod przybranym nazwiskiem w publicznej egzekucji w dniu 24 listopada '43. Niemcy nie wiedzieli, kto dostał się w ich ręce. Oto jak w sprawozdaniu półrocznym KeDywu za okres od 1 września '43 do 1 marca '44 pisał o jego stracie dr Józef Roman Rybicki, zastępca i następca "Chuchry" na stanowisku szefa KeDywu OW AK:

Kończąc to sprawozdanie, pragnę jeszcze zwrócić uwagę na wielki wstrząs, którego doznał kedyw Okręgu w czasie sprawozdawczym. Było to aresztowanie Komendanta [Kedywu] Okręgu - Chuchro. Zabrakło Okręgowi jego fachowych wiadomości, doświadczenia, umiejętności doboru i kierowania ludźmi. Zaufanie podkomendnych żołnierzy do niego było czynnikiem spajającym pracę w Kedywie. Jego pracowitość, ofiarność w pracy była drogowskazem dla podległych mu żołnierzy. To, że Kedyw Okręgu po stracie jego poszedł bez zahamowań naprzód, jest jego niezaprzeczalną zasługą. Stworzył on fundamenty, na których jego następca mógł oprzeć swoją dalszą pracę.

A tu jak wspominał go starszy z braci Witkowskich, Henryk:

Znaliśmy niemal od początku naszej służby konspiracyjnej tę drobną i wątłą postać. W mocno podniszczonym ubraniu i w wiatrem podszytym płaszczyku przychodził dość często na nasze zebrania w domu por. "Chwackiego", zawsze służąc radą, pomocą i swym doświadczeniem oraz dodając otuchy w najbardziej krytycznych okresach załamań psychicznych i wątpliwości. Teraz oczekiwał na śmierć, a niemal paraliżująca była myśl, że jej bezpośrednim powodem może być nasza akcja.

Tą akcją miało być uderzenie na budy więzienne. Dla bezpieczeństwa mjra Lewińskiego akcję odwołano. Odbyła się dopiero dwa dni po jego śmierci - 26 listopada - w kilku punktach miasta.

Na podstawie:

KeDyw Okręgu Warszawa Armii Krajowej. Dokumenty - rok 1943; oprac. Rybicka H., Warszawa 2006;

KeDyw Okręgu Warszawa Armii Krajowej. Dokumenty - rok 1944, oprac. Rybicka H., Warszawa 2009;

Kunert A. K., Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939-1944 t. 1, Warszawa 1987;

Witkowski H., KeDyw Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej w latach 1943-1944, Warszawa 1984;

Strzembosz T., Oddziały szturmowe konspiracyjnej Warszawy 1939-1944, Warszawa 1983;

Strzembosz T., Akcje zbrojne podziemnej Warszawy 1939-1944, Warszawa 1978;

Witkowski H., Witkowski L., KeDywiacy, Warszawa 1973.

[Albinos]

Józef Roman Rybicki "Andrzej", "Chromik", "Walery", "U1", "Z", "A.", urodzony 18 grudnia 1901 roku w Kołomyi, syn Zygmunta i Olgi Pańczak. Uczestnik walk roku 1920, raniony w bitwie pod Rakobutami. Rana barku doskwierała mu już do końca życia. W 1921 roku zdał egzamin maturalny w VI Gimnazjum im. Stanisława Staszica we Lwowie. Od października '21 rozpoczął naukę na Wydziale Mechanicznym Politechniki we Lwowie. Musiał jednak z tych studiów zrezygnować, powodem był wspominany już uraz barku. Podjął jednak niedługo później naukę na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Stefana Batorego. Studiował filologię klasyczną, utrzymywał się z nauczania łaciny. Jednak w roku 1924 znowu musiał przerwać studia. Ze względu na swój uraz musiał wyjechać do Leysin w Szwajcarii oraz San Remo we Włoszech, gdzie leczył się. Na uczelnię powrócił w roku 1926. W czerwcu '27 i marcu '28 zdał egzaminy z filologii klasycznej oraz historii starożytnej. Po zdaniu egzaminu pedagogicznego w czerwcu 1930 roku otrzymał dyplom na nauczyciela szkół średnich. Jako młodszy asystent przy Katedrze filologii klasycznej pracował już od października '27. W październiku roku następnego został starszym asystentem. Na tym stanowisku pozostawał do września '31. Rozpoczął pracę w gimnazjum państwowym im. Adama Mickiewicza w Wilnie. Pozostał tam trzy lata. Od września '34 był już p.o. dyrektora Państwowego Gimnazjum i Liceum im. Adama Mickiewicza w Nowogródku. Tam spędził kolejne trzy lata. Ostatnim jego miejscem pracy przed rozpoczęciem wojny było Państwowe Gimnazjum i Liceum im. Bartosza Głowackiego w Tomaszowie Lubelskim, gdzie był dyrektorem.

Z racji swojego inwalidztwa nie wziął udziału w wojnie roku '39. Szybko jednak został wciągnięty do konspiracji w Tomaszowie Lubelskim. W 1940 r. rozpoczął pracę w Tajnej Organizacji Wojskowej w Częstochowie. W lutym 1941 został komendantem Okręgu Kielce-Radom. Zagrożony aresztowaniem przeniósł się do Warszawy. Od kwietnia '41 był tam komendantem TOW miasta Warszawy. Od marca '43 pełnił funkcję zastępcy szefa KeDywu Okręgu Warszawa AK, a także dowodził Grupą "Andrzeja", czyli późniejszym Oddziałem Dyspozycyjnym "A". Od listopada '43 - już po aresztowaniu mjra Lewińskiego przez Niemców - był szefem KeDywu OW AK. Na tym stanowisku pozostał aż do wybuchu Powstania. Przez swoich podkomendnych wspominany zawsze bardzo ciepło. Jego charakterystyczną cechą miało być to, że nigdy nie wydawał rozkazów, ale zawsze prosił o zrobienie określonej rzeczy. Nie przepadał za wojskowymi zwyczajami w konspiracji. Sam nie był wojskowym, wśród swoich współpracowników z Grupy "Andrzeja" miał przede wszystkim ludzi, którzy z wojskiem także mieli niewielkie związki.

W czasie Powstania Warszawskiego walczył w Śródmieściu w ramach Zgrupowania "Bartkiewicz", był nawet d-cą plutonu. Brał udział m.in. w walkach o Kościół św. Krzyża i Komendę Policji na Krakowskim Przedmieściu. Ranny 30 sierpnia w lewą nogę. Z Warszawy wyszedł razem z ludnością cywilną. Szybko nawiązał kontakt ze swoimi współpracownikami w Częstochowie, skontaktował się także z "Radosławem". Po rozwiązaniu AK działał w strukturach Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj oraz WiN. Aresztowany w grudniu '45. Na początku '47 skazany na 10 lat więzienia, wyrok zmniejszono do 6. Po opuszczeniu więzienia zamieszkał w Milanówku. Od sierpnia '59 do lipca '71 pracował w Księgarni św. Wojciecha w Poznaniu jako redaktor Działu Słowników i Encyklopedii Filologicznych. Przez lata związany z różnymi organizacjami i ruchami zwalczającymi alkoholizm. Jeden z członków założycieli KOR. Członek Komitetu Honorowego budowy Pomnika Powstania Warszawskiego. Zmarł 9 maja 1986 roku w Warszawie, pochowany został na cmentarzu parafialnym w Milanówku. Na jego pogrzebie Stanisław Broniewski "Orsza" nazwał go sumieniem Armii Krajowej.

Autor m.in. Notatek szefa warszawskiego KeDywu (wydane przez Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego w roku 2003), dzisiaj nieocenionego źródła do poznania sposób działania KeDywu OW AK, jak również ludzi, którzy go tworzyli. Dzięki niemu wojnę przetrwała również część dokumentacji warszawskiego KeDywu, bez której dzisiaj niemożliwe byłoby dokładniejsze zbadanie niejednej sprawy.

Na podstawie:

Rybicki J. R., Notatki szefa Warszawskiego KeDywu, Warszawa 2003;

Oddział Dyspozycyjny "A" Warszawskiego KeDywu. Dokumenty z lat 1943-1944, oprac. Rybicka H., Warszawa 2007;

Pyzel M., Bitwa o pomnik, Warszawa 1992.

[Albinos]

Ludwik Witkowski "Kosa", "Chciwiec", "U2", syn Ludwika, ur. 5 czerwca 1914 r. w Niwce (ob. dzielnica Sosnowca), młodszy brat Henryka Witkowskiego "Boruty". Absolwent Szkoły Podchorążych Artylerii w Toruniu. We wrześniu '39 oficer ogniowy 2. baterii 60. dywizjonu artylerii ciężkiej. Po zakończeniu walk przedostał się do Francji, gdzie pracował w Centrum Szkolenia Artylerii w Coetquidan. Następnie trafił do Wielkiej Brytanii.

Po odbytym przeszkoleniu na cichociemnego, w nocy z 20/21 lutego '43, wrócił do Polski w ramach operacji lotniczej "File", d-ca por. naw. Karol Gębik. Razem z nim skakali por. Walery Krokay "Siwy", por. Ryszard Nuszkiewicz "Powolny" i ppor. Witold Pic "Cholewa" (był to zespół drugi ekipy XXIII). Podczas lądowania dość mocno się poobijał. Po przybyciu do Warszawy spędził trochę czasu pod opieką Michaliny Wieszeniewskiej, "cioci Antosi". Na początku zameldowany jako Jan Konstanty Kobudziński u państwa Hanny i Mieczysława Siewierskich. Oficjalnie był korepetytorem ich dzieci, syna Andrzeja i córki Magdaleny. Początkowo został przydzielony na Śląsk. Jednak po wyjechaniu z Warszawy po krótkim czasie został odwołany ze Śląska, miał wracać do Warszawy. Przydzielono go do Batalionu Saperów na Pradze. Jednocześnie miał jednak pozostawać do dyspozycji d-dztwa KeDywu OW AK. Od listopada '43 oddział nie był już powiązany z saperami. Sam "Kosa" został w okresie między październikiem a grudniem '43 zastępcą "Andrzeja" na stanowisku szefa KeDywu OW AK, a także oficerem broni. To do niego należało przygotowywaniu sprawozdań miesięcznych dotyczących stanu uzbrojenia oddziałów, to on musiał dbać o stan amunicji. Brał udział m.in. w:

- próbie opanowania Ratusza warszawskiego celem zniszczenia wtórników kart rozpoznawczych, umieszczonych w Biurze Ewidencji Ludności;

- próbie opanowania stacji kolejowej w Skrudzie (Halinów) na trasie Warszawa-Siedlce w nocy z 11/12 września '43;

- wysadzeniu linii kolejowej (noc z 27/28 września '43) niedaleko miejscowości Choszczówka na trasie Warszawa-Modlin;

- akcji (noc z 4/5 października '43) zatrzymania niemieckiego pociągu na stacji Dębe Wielkie (trasa Warszawa-Siedlce);

- akcji na niemieckie samochody pelengacyjne w kwietniu '44

W czasie Powstania Warszawskiego dowodził Oddziałem Osłony Kwatery Głównej "Montera". Brał udział w walkach o hotel "Victoria" w dniu 1 sierpnia, dzień później bronił placu Dąbrowskiego. Na swoim koncie ma również walki o Komendę Policji i kościół św. Krzyża na Krakowskim Przedmieściu oraz szturm na Hale Mirowskie. Awansowany do stopnia kapitana, odznaczony KW. Po zakończeniu walk trafił do niewoli niemieckiej (Oflag VII-A Murnau, nr jeniecki 102403). Zmarł 23/24 lutego 2004 r. w Warszawie. Razem z bratem napisał wspomnienia z okresu wojny [KeDywiacy, Warszawa 1973].

Na podstawie:

Oddział Dyspozycyjny "B" Warszawskiego KeDywu. Dokumenty z lat 1942-1944, oprac. Rybicka H., Warszawa 2005;

Witkowski H., Witkowski L., KeDywiacy, Warszawa 1973;

Witkowski H., KeDyw Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej w latach 1943-1944, Warszawa 1984.

[wars]

Dawaj dalej(bardzo ciekawy temat) pozdrawiam...

[Albinos]

Cieszy mnie, że temat przypadł komuś do gustu

Stanisław Sosabowski "Stasinek", "Staszek", "Czupurny", "U7", "Ż 102", urodzony 6 stycznia 1917 r. w Brnie w Czechach, syn Stanisława (w czasie II WŚ dowódcy 1. SBS) i Marii Tokarskiej. Absolwent gimnazjum im. Adama Mickiewicza w Warszawie. Od 1935 r. studiował medycynę na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Warszawskiego jako słuchacz Szkoły Podchorążych Sanitarnych.

Uczestnik walk Września '39, był dowódcą plutonu obsługi pociągu sanitarnego. W konspiracji od lutego 1940 r. Studiował medycynę na tajnym UW, a także pracował w szpitalu Dzieciątka Jezus. Do 31 lipca 1941 r. był d-cą patrolu, a potem do stycznia 1942 r. dowódcą plutonu oddziału "Fabryka"-"Warsztaty" pułku "Baszta". Dnia 1 stycznia 1942 został dowódcą zespołu bojowego Okręgu Warszawa-Miasto TOW. Od marca 1943 r. był d-cą plutonu w późniejszym Oddziale Dyspozycyjnym "A" KeDywu OW AK. Uważany za jednego z najbardziej bojowych żołnierzy warszawskiego KeDywu. Brał udział m.in. w:

- ataku na kompanię SS na rogu Bonifraterskiej i Muranowskiej w dniu 15 maja '43;

- paleniu składów benzyny na Gniewkowskiej w dniu 31 lipca '43;

- akcji na Palmiry w dniu 20 sierpnia '43;

- akcji na Czackiego w dniu 26 sierpnia '43;

- zamachu (nieudanym) na Durrfelda w dniu 12 lutego '44;

- organizacja likwidacji Karla Schmalza "Panienki" w dniu 4 marca '44;

- opróżnieniu z rzeczy ważnych i cennych mieszkania aresztowanego przez Niemców "Kazika" w dniu 1 kwietnia '44;

- likwidacji "Lasso", "Ryżego", Szweda i Millera w dniu 15 kwietnia '44;

- zasadzce (nieudanej) na patrol żandarmerii w Zaborowie w nocy z 18/19 kwietnia '44.

W trakcie Powstania Warszawskiego był dowódcą OD "A". Jednak już 4 sierpnia odniósł poważną ranę, w wyniku której utracił wzrok. Resztę Powstania spędził w szpitalach, kolejno szpital św. Łazarza na Woli, z którego wyprowadziła go "Krystyna" na krótko przed wtargnięciem na teren placówki Niemców, potem w szpitalu "Pod Krzywą Latarnią" na Podwalu, a w końcu w szpitalu polowym nr 7 na Marszałkowskiej 74 róg Hożej 31. Cały czas towarzyszyła mu żona, Krystyna Dębska-Sosabowska "Krystyna". Po wojnie staraniem ojca ściągnięty na Wyspy. Udało mu się uzyskać dyplom lekarski, mimo iż nie odzyskał już wzroku. Pracował jako reumatolog, prowadził również gabinet fizjoterapii. Zmarł 6 listopada 2000 r. Odznaczony m.in. VM V kl. i 2x KW.

Na podstawie:

Rybicki J. R., Notatki szefa Warszawskiego KeDywu, Warszawa 2003;

Oddział Dyspozycyjny "A" Warszawskiego KeDywu. Dokumenty z lat 1943-1944, oprac. Rybicka H., Warszawa 2007;

Witkowski H., KeDyw Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej w latach 1943-1944, Warszawa 1984;

KeDyw Okręgu Warszawa Armii Krajowej. Dokumenty - rok 1943; oprac. Rybicka H., Warszawa 2006;

KeDyw Okręgu Warszawa Armii Krajowej. Dokumenty - rok 1944, oprac. Rybicka H., Warszawa 2009.

[Albinos]

Tadeusz Wiwatowski "Olszyna", "Kamiński", "Cietrzew", "Hrabia", "Tomaszewski", "Paweł", "U3", "9", "K", urodzony 7 grudnia 1914 roku w Mińsku Litewskim, syn Józefa i Adeli Kirchner. Miał dwóch braci, starszego Kazimierza (ur. 1913 r.) i młodszego Leszka (ur. 1915 r.). Po przyjeździe do Warszawy (najprawdopodobniej po roku 1917) zamieszkał z rodziną na Woli. W 1933 roku zdał maturę w I Miejskim Gimnazjum im. Jenerała Józefa Sowińskiego. W tym samym roku rozpoczął studia na polonistyce. Przerwał je w roku akademickim 1937/38 kiedy przechodził szkolenie w Mazowieckiej Szkole Podchorążych Rezerwy Artylerii w Zambrowie. Wrócił na studia i jeszcze przed rozpoczęciem wojny w 1939 r. zdał egzamin magisterski. Już wówczas utrzymywał się z pracy w szkole Sowińskiego. Na studiach pisał różne teksty naukowe, publikowane później w prasie. W swoich badaniach zajmował się twórczością Stanisława Wyspiańskiego, Elizy Orzeszkowej czy też Stanisława Przybyszewskiego. Był uważany za niezwykle utalentowanego młodego naukowca.

We wrześniu '39 walczył jako żołnierz 4. dywizjonu artylerii ciężkiej (d-ca plutonu). Ranny wrócił do Warszawy. Tutaj już od listopada '39 pracował w konspiracji. Na początku był dowódcą grupy akademickiej. W styczniu 1941 został oficerem łącznikowym, we wrześniu 1942 r. z kolei oficerem dywersji Okręgu Stołecznego TOW, a także zastępcą komendanta. Od marca '43 był zastępcą "Andrzeja" na stanowisku d-cy Grupy "Andrzeja". Dnia 1 maja '43 awansowany do stopnia ppor. rez. Od listopada dowódca Grupy "Andrzeja", oraz nieformalny zastępca szefa KeDywu OW AK. Na ostatnie kilka miesięcy przed Powstaniem objął dodatkowo bezpośrednie dowodzenie nad grupą wolską Grupy "Andrzeja"/OD "A". Aktywnie udzielał się w czasie okupacji w tajnym nauczaniu. Aż do roku 1943 był nauczycielem na tajnych kompletach w gimnazjum Sowińskiego, a od października 1941 do wybuchu Powstania prowadził zajęcia na polonistyce tajnego UW. Jednocześnie pisał swoją pracę doktorską, i udzielał się w ramach Stowarzyszenia Literackiego im. Adama Mickiewicza. Brał udział w ratowaniu archiwum Elizy Orzeszkowej. Swoją działalność konspiracyjną skupiał głównie na organizacyjnym zabezpieczeniu działań sabotażowo-dywersyjnych, samemu biorąc udział w zaledwie kilku akcjach:

- d-ca akcji (30 sierpnia '43) palenia benzyny przy ul. Ratuszowej nr 11 w Warszawie;

- d-ca akcji (27/28 września '43) wysadzenia torów na trasie Warszawa-Radom;

- d-ca akcji (23/24 października '43) wysadzenia torów na trasie Wołkowysk-Berlin.

W czasie Powstania początkowo z-ca d-cy OD "A" (Stanisława Sosabowskiego "Stasinka"), jednak już od 4 sierpnia ponownie objął dowodzenie nad oddziałem. Brał udział m.in. w zdobywaniu Stawek w dniu 1 sierpnia, walkach o szkołę przy zbiegu Żelaznej i Leszna dnia 4 sierpnia, czy też w walkach o Stawki w dniu 11 sierpnia, kiedy to nad ranem został śmiertelnie ranny. Jego ciało ekshumowane w kwietniu '45 zostało przeniesione na Powązki Wojskowe, gdzie obecnie leży pochowany w kwaterach baonu "Miotła". Pośmiertnie awansowany do stopnia por. rez.

Na podstawie:

Pełen wykaz literatury tutaj.

[Albinos]

Waldemar Baczak "Ba", "Arnie", "Henryk", "Pantera", "Młody", "F-25", urodzony 15 listopada 1922 r. w Warszawie, syn Kazimierza (z zawodu adwokat) oraz Ireny Krzyżanowskiej. Uczeń gimnazjum Towarzystwa im. Jana Zamoyskiego; maturę zdał na tajnych kompletach w 1940 r. Brał udział w walkach września 1939 r. Dostał się do niewoli sowieckiej. Przez 10 dni przebywał w obozie w Jarmolińcach, skąd uciekł do Warszawy, dokąd przybył już pod koniec października.

Od maja 1940 r. do marca 1941 r. pracował jako delegat aprowizacyjny PCK na kilka komisariatów m. Warszawy. Wówczas rzadko bywał w samym mieście. Od 23 października 1942 r. do 3 marca 1943 r. był w podchorążówce Legii Akademickiej w NSZ. Od 3 marca 1943 r. w "Baszcie". Te informacje sam podawał w materiałach do ewidencji jego oddziału w KeDywie OW AK. W 1942 r. zaczął naukę na Wydziale Prawa tajnego UW. Od jesieni tego samego roku w konspiracji; kierował referatem więziennym kontrwywiadu Wydziału II Okręgu Warszawa AK. Od 1 czerwca 1943 r. pracował w referacie Sicherheitspolizei i SD przy szefie KW Cenzury. Od 19 lipca 1943 r. do 30 listopada 1943 r. najpierw był zastępcą, a później p.o. oficera informacyjnego dzielnicy 3 (?), jednocześnie pracował jako szef brygady informacyjnej R (?). Na własne życzenie został zwolniony z tej funkcji w dniu 30 listopada. Z dniem 19 grudnia 1943 r. rozpoczął pracę w KeDywie OW AK, jako szef grupy rozpoznawczej. Jego zadaniem było m.in. przygotowywanie dla oddziałów dyspozycyjnych materiałów z rozpracowania kolejnych celów.

W Powstaniu Warszawskim walczył w kompanii B-3 "Baszty" (d-ca drużyny w 2. plutonie). W dniu 5 sierpnia oddział przez niego dowodzony zdobył niemiecki samochód. On sam został ciężko ranny 13 sierpnia (ogółem w trakcie walk sierpień-wrzesień miał być ranny aż pięć razy, z czego dwa razy poważnie). 20 września trafił do sztabu (O.II) 10. DP AK. Kanałami przeszedł do Śródmieścia.

Po kapitulacji trafił do Krakowa, gdzie ukończył studia i uzyskał dyplom magistra prawa (wrzesień 1945 r.). Wrócił do Warszawy i od marca 1946 r. pracował jako doktorant na UW. Był także przewodniczącym sądu koleżeńskiego Bratniej Pomocy. Pracował jako urzędnik w MSZ. Jednocześnie od jesieni 1945 r. był kierownikiem referatu w Wydziale Informacji Zarządu Obszaru Centralnego WiN. Został aresztowany 17 listopada 1946 r. w trakcie II Krajowej Konferencji Akademickiej, na której był delegatem "Bratniaka". W dniu 14 stycznia 1947 r. przed WSR w Warszawie został skazany na karę śmierci (wraz z nim Ksawery Grochowski i Witold Kalicki). Przewodniczącym składu sędziowskiego był ppłk Marian Baker, pozostali sędziowie to: mjr Mieczysław Dyczkowski i ppłk Kazimierz Tomasik. Oskarżycielem był Henryk Podlaski, a protokolantem Michał Sosnowski. NSW wyrokiem z dnia 17 lutego 1947 r. utrzymał w mocy orzeczenie sądu niższej instancji. O zwolnienie całej trójki apelował – oprócz rodzin czy też kpt. Michała Juchnickiego "Wichra" (w Powstaniu d-cy kompanii B-3 pułku AK "Baszta") – znany duński dziennikarz - Emil Dehn. Ojciec W. Baczaka miał nawet szukać pomocy u swojego starego znajomego - Michała Roli-Żymierskiego. Bierut nie skorzystał z prawa łaski. Wyrok wykonano przez rozstrzelanie w dniu 24 lutego 1947 r. w więzieniu mokotowskim. Miejsce pochówku nie jest znane. Symboliczny grób znajduje się w kwaterze "na Łączce". Izba Wojskowa SN wyrokiem z dnia 8 marca 1991 r. zmieniła orzeczenia b. WSR i b. WSN uznając całą trójkę (Grochowski, Kalicki, Baczak) za niewinnych.

Na podstawie:

Kunert A. K., Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939-1944 t. 1, Warszawa 1987;

KeDyw Okręgu Warszawa Armii Krajowej. Dokumenty - rok 1944, red. Rybicka H., Warszawa 2009;

Bartoszewski W., Pod prąd. Moje środowisko niepokorne 1945-1955. Wspomnienia dziennikarza i więźnia, oprac. Komar M., Warszawa 2011;

IPN, Indeks represjonowanych w PRL z powodów politycznych, kwestionariusz osoby represjonowanej nr WSR/Wa/0040, wypełnił Jan Żaryn, znak akt: 1/47.

[Albinos]

Józef Czuma "Skryty", urodzony 6 lutego 1915 r. w Niepołomicach, syn Józefa i Marii Tarczyńskiej, bratanek gen. Waleriana Czumy, d-cy obrony Warszawy z 1939 r. Maturę zdał w 1934 r. w Bochni. Był absolwentem Szkoły Podchorążych Piechoty w Komorowie k/Ostrowi Mazowieckiej (Ludwik Witkowski "Kosa" w swoich wspomnieniach podawał, iż był on kawalerzystą).

Uczestnik walk września 1939 r., odznaczony KW. Po zakończeniu walk trafił do niewoli niemieckiej, z której uciekł. Kolejny przystanek to obóz dla internowanych na Węgrzech, z którego również uciekł. W dniu 9 marca 1940 r. trafił na teren Francji. Tam został d-cą plutonu w samodzielnej kompanii strzelców w Coetquidan, a później w III batalionie 10. BKPanc. Po ewakuacji na Wyspy dostał przydział do 14. Pułku Ułanów Jazłowieckich. W jednostce został do sierpnia 1942 r., kiedy to dostał możliwość powrotu do kraju. Od 16 sierpnia do 31 stycznia 1943 r. przechodził szkolenie. Do Polski wrócił w ramach operacji lotniczej "Floor" w nocy z 17/18 lutego 1943 r., jej dowódcą był S/L Boxer. Wraz ze „Skrytym” (wówczas już porucznikiem) lecieli również: ppor. Tadeusz Benedyk "Zahata", ppor. Jacek Przetocki "Oset" i por. Piotr Szewczyk "Czer". Pierwotnie miał zostać przydzielony na Śląsk. Jednak od września 1943 r. objął dowodzenie nad podwarszawskim oddziałem KeDywu OW AK, działającym wzdłuż linii otwockiej. Przyczyniła się do tego najpewniej pechowa historia z wcześniejszym d-cą oddziału, Leonem Tarajkowiczem "Gryfem", który w trakcie prób prototypowego granatu uderzeniowego został poważnie ranny. Porucznik Czuma przeprowadził wiele akcji bojowych (specjalizował się w akcjach kolejowych). Brał udział m.in. w:

- akcji opanowania stacji Stara Wieś (trasa Warszawa-Dęblin), celem opanowania pociągu niemieckiego z bronią, jadącą na wschód, akcję jednak zwinięto, co było efektem wstrzymania ruchu na tej trasie, gdyż wcześniej wysadzony został tor między Wawrem a Olszynka Grochowską (noc z 27/28 września '43, co warte podkreślenia, tej nocy odbyło się kilka akcji kolejowych, dwie inne "prowadzili" "Kosa" i "Olszyna");

- akcji opanowania blokowni przystanku kolejowego Pogorzel (trasa Warszawa-Lublin), celem zdobycia broni z pociągu, który miał się tam zatrzymać, w efekcie jednak skończyło się na zniszczeniu wagonu z amunicją i kilku innych (noc z 6/7 października '43)

- akcji kolejowej pod Skrudą (trasa Warszawa-Mińsk Mazowiecki), kiedy to wykolejono pociąg wojskowy urlopowy relacji Berlin-Brześć (wieczór 4 grudnia '43);

- akcji kolejowej pod Celestynowem (trasa Warszawa-Dęblin), kiedy to wykolejono pociąg wojskowy urlopowy relacji Berlin-Kowel (noc z 11/12 grudnia '43);

- akcji kolejowej pod Skrudą (trasa Siedlce-Warszawa), kiedy to wykolejono pociąg wojskowy urlopowy relacji Brześć-Essen (noc z 23/24 lutego '44);

- akcji kolejowej pod Pogorzelą (trasa Dęblin-Warszawa), kiedy to wykolejono pociąg wojskowy urlopowy relacji Lublin-Stuttgart (noc z 29 lutego na 1 marca '44);

- akcji opanowania Arbeitsamtu w Otwocku, kiedy zniszczono całą znajdującą się w nim dokumentację (ranek 9 kwietnia '44)

- akcji na niemieckie samochody pelengacyjne w kwietniu '44;

- akcji kolejowej pod Pogorzelą (trasa Dęblin-Warszawa), kiedy to wykolejono pociąg wojskowy urlopowy relacji Lublin-Stuttgart (noc z 27/28 kwietnia '44);

- porwaniu, przesłuchaniu i likwidacji Walerego Kani i Stanisława Kukowskiego, konfidentów żandarmerii i gestapo (od 14 do 16 maja '44).

Był bardzo lubiany i szanowany, jego oddział budził powszechny podziw dzięki swojej sprawności i karności. Z dużym szacunkiem pisali o nim bracia Witkowscy i dr Rybicki. Sam por. Czuma został aresztowany 12 lipca 1944 r. na skrzyżowaniu Alei Jerozolimskich z Marszałkowską. Był to efekt dłuższej akcji ze strony Niemców. Wcześniej już raz "Skryty" uciekł Niemcom na peronie Dworca Głównego. Najprawdopodobniej został zakatowany podczas przesłuchania na Szucha 19 lipca. Pośmiertnie miał zostać odznaczony Virtuti Militari V kl.

Na podstawie:

KeDyw Okręgu Warszawa Armii Krajowej. Dokumenty - rok 1943; oprac. Rybicka H., Warszawa 2006;

KeDyw Okręgu Warszawa Armii Krajowej. Dokumenty - rok 1944, oprac. Rybicka H., Warszawa 2009;

Witkowski H., Witkowski L., KeDywiacy, Warszawa 1973;

Witkowski H., KeDyw Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej w latach 1943-1944, Warszawa 1984;

Rybicki J. R., Notatki szefa Warszawskiego KeDywu, Warszawa 2003.

[Albinos]

Zdzisław Zajdler-Rybicki "Żbik", "25 S", urodzony 13 (7?) września 1919 r. w Pankach, bratanek Józefa Rybickiego "Andrzeja". Jego biologiczny ojciec został zastrzelony kiedy Z. Zajdler był jeszcze małym dzieckiem. Jego matka związała się ze Stanisławem Rybickim, bratem J. R. Rybickiego. W 1930 r. zdał maturę. Był również absolwentem Wołyńskiej Szkoły Podchorążych Rezerwy Artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim (szkołę ukończył 24 czerwca 1939 r., nr legitymacji 7189). We wrześniu 1939 r. służył w 7. pułku artylerii lekkiej. Dość szybko, bo już w styczniu-lutym 1940 r. zaangażował się w konspirację. Był współtwórcą TOW w Częstochowie. Aresztowany w grudniu 1940 r. przez Niemców w Częstochowie. Zwolniony został w styczniu 1941 r. dzięki staraniom Stanisława Rybickiego. Ponieważ w Częstochowie był "spalony" udał się do Warszawy. Związał się z warszawskim TOW. Przez pewien czas był instruktorem dywersji (od lutego 1942 do maja 1943). Od maja 1943 r. dowodził plutonem dywersyjnym w OD "A", który sam organizował (Czerniaków-Mokotów-Śródmieście). Z większych akcji z jego udziałem wymienić należy m.in.:

- marsz w Puszczy Kampinoskiej do Palmir (20 sierpnia 1943 r.);

- akcję na Czackiego (26 sierpnia 1943 r.);

- akcję na budy żandarmerii na wiadukcie mostu Poniatowskiego (26 listopada 1943 r.);

- akcję kolejową pod Skrudą (noc z 4/5 grudnia 1943 r.);

- opanowanie kamienicy przy Lwowskiej 17 i opróżnienie jednego z mieszkań (5 kwietnia 1944 r.).

W trakcie okupacji uczęszczał - od połowy 1941 do 1943 r. - w Warszawie do Wyższej Szkoły Budowy Maszyn im. H. Wawelberga i S. Rotwanda. Po jej skończeniu trafił do Akademii Nauk Politycznych. Tej szkoły jednak nie ukończył. W trakcie wojny zaczął pisać dramat, którego bohaterem miał być Romuald Traugutt, postać którą "Żbik" podziwiał.

Poległ 17 maja 1944 r. na Olszewskiej niedaleko Puławskiej (najprawdopodobniej między godziną 10 a 11), podczas odskoku z nieudanej akcji, której celem była likwidacja Borysa von Smysłowskiego. Razem z innym żołnierzem oddziału - "Kaczor" (NN) - osłaniał odwrót reszty kolegów i koleżanek. Został odznaczony Krzyżem Walecznych i pośmiertnie (rozkaz nr 401 z dn. 25.07.1944 r.) Virtuti Militari V kl.

Na podstawie:

Rybicki J. R., Notatki szefa Warszawskiego KeDywu, Warszawa 2003;

Witkowski H., KeDyw Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej w latach 1943-1944, Warszawa 1984;

Oddział Dyspozycyjny "A" Warszawskiego KeDywu. Dokumenty z lat 1943-1944, oprac. Rybicka H., Warszawa 2007;

Rybicki S., Pod znakiem lwa i kruka, Warszawa 1990.

[Albinos]

Stefan Janusz Mrozowski "Pik", "165K", "Tyrański", "Tyran", urodzony 17 lutego 1914 r. Z wykształcenia technik-mechanik, porucznik rezerwy piechoty. Udziału w walkach września '39 nie brał, był reklamowany.

W podziemiu od września 1940 r., od lipca 1941 był oficerem informacyjnym rejonu w TOW. Był również Delegatem Komendy Okręgu do Podokręgu Wola. Przez spory okres czasu dowódca oddziału wolskiego Grupy "Andrzeja", oraz dowódca oddziału kolejowego (od września '43). Najpóźniej od maja 1944 roku pełnił funkcję dowódcy Oddziału Dywersji Bojowej "16". W lutym 1943 był zameldowany na Grzybowskiej 31 (na podstawie kennkarty nr 205543, Warschau 18 August 1942). Do stopnia porucznika z dn. 3 maja '44 awansowany przez "Bora" rozkazem nr 400/BP z dn. 25 lipca '44 (informacja przekazana w dniu 1 sierpnia). W Powstaniu Warszawskim dowodził plutonem osłonowym "300" dowództwa Obwodu III AK Wola (pluton po zakończeniu walk na Woli wszedł w skład Zgrupowania "Leśnik"). Ranny w pierwszych dniach walk, trafił do szpitala Karola i Marii, gdzie został najprawdopodobniej 6 sierpnia zamordowany przez Niemców. Miał zostać odznaczony VM V kl. oraz Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami.

Na podstawie:

Oddział Dyspozycyjny "A" Warszawskiego KeDywu. Dokumenty z lat 1943-1944, oprac. Rybicka H., Warszawa 2007;

Witkowski H., KeDyw Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej w latach 1943-1944, Warszawa 1984;

Strzembosz T., Oddziały szturmowe konspiracyjnej Warszawy 1939-1944, Warszawa 1983;

Obwodowe oddziały dywersji bojowej Okręgu AK Warszawa. Dokumenty warszawskiego Kedywu z lat 1943-1945, oprac. Rybicka H., Warszawa 2010.