Archiwa MSZ 1939

[ak_2107]

Czy ktos potrafi wskazac zrodla odnosnie

zasobow dokumentow polskiego MSZ w Warszawie w 1939 roku.

Co sie z nimi stalo ?

Przejeli w calosci Niemcy ?

Czy czesc dokumentow zostala zniszczona ?

Ew. ewakuowane ???

??????

[secesjonista]

A u Waldemara Michowicza nie ma nic na ten temat?

[ak_2107]

A u Waldemara Michowicza nie ma nic na ten temat?

W PDD ? - nie mam dostepu. O losie tych akt w necie nic nie znalazlem.

Spotkalem z opinia, ze w polskie archiwa MSZ zostaly w calosci przejete w 1939 przez

Niemcow i generalnie tam nie ma nic czego strona niemiecka nie znalaby.

[secesjonista]

Np. ta część akt attachatów wojskowych (podległych MSZ), które przed 1 IX 1939 ewakuowano do Oddz. II Sztabu Generalnego, po upadku Warszawy dostała się w ręce Niemców i była przechowywana w filii poczdamskiego Arch. Wojskowego Wermachtu w Gdańsku-Oliwie.

Podejrzewam, że całość archiwów MSZ raczej nie wpadła w ręce Niemców. Tak jak z dokumentami innych instytucji, część tajnych i najważniejszych dokumentów na pewno próbowano ewakuować. Resztę pozostawiono, wreszcie liczono przecież, że będą traktowane zgodnie z międzynarodowymi konwencjami.

[secesjonista]

Czy ktos potrafi wskazac zrodla odnosnie

zasobow dokumentow polskiego MSZ w Warszawie w 1939 roku.

Co sie z nimi stalo ?

Przejeli w calosci Niemcy ?

Czy czesc dokumentow zostala zniszczona ?

Ew. ewakuowane ???

??????

Ewakuację rozpoczęto już 5 IX 1939, tyle że raczej mały wycinek, najcenniejszych akt. Patrząc na to co się działo raczej nie było całościowego palnu ewakuacji. Wiele kat niszczono, część próbowano wywieźć.

Wystarczy wspomnieć rozbieżne relacje dotyczące ewakuacji historycznie cennych traktatów z okresu międzywojennego:

Zabiełło wspomina o zatopieniu w Krzemieńcu, zaś szef ewakuacji personelu Drymmer mówi o ewakuacji pociągiem, bombardowaniu i rozproszeniu materiałów z których część znalazła się w Krzemieńcu. Schimtzek pisze, że akta były przewożone samochodami pod nadzorem Pobóg-Malinowskiego do Krzemieńca...

Akcją przejmowania polskich akt MSZ zajmowała się specjalna grupa SS tzw. Einsatzkommando Künsberg (dowódcą był sekretarz legacyjny Eberhard von Künsberg). Grupa odnalazła w piwnicach przy placu Piłsudzkiego oficjalnie (telegram radcy legacyjnego Ulricha do Ausw. Amt) 80 skrzyń dokumentów. Według prasy miało być nawet 130 skrzyń.

19 X 1939 na wniosek Ribbentropa wojskowymi ciężarówkami przewieziono je do Berlina by tam zostały poddane ocenie komisji, której przew. był Hans Adolf von Moltke, a stroną naukową zajmował się prof. Baber. Efektem ich prac było wydanie Polnische Dokumente zur Vorgeschichte des Krieges - Erste Folge, na które składało się 16 dokumentów.

Na pewno w ręce Künsberga trafiły akta z poselstwa w Belgradzie, konsulatu w Zagrzebiu, z Danii zgodnie z tym co donosił w swym telegramie Renthe-Fink zdobyto "pięć skrzyń z aktami". W Atenach i Paryżu Niemcy nie osiągnęli praktycznie nic. Podobnie nieudane były zabiegi we Włoszech i w Bratysławie.

Wiadomo, że najważniejsze akta z terenów niemieckich zarówno Lipski, jak i Grzybowski dowieźli do Paryża.

[secesjonista]

Z akt MSZ przejętych przez Niemców i wywiezionych do Rzeszy; do dyspozycji Politisches Archiv beim Auswärtigen Amt; po ich selekcji część zwrócono do polskiego archiwum.

W 1943 r. zwrócono zatem sto kilkadziesiąt skrzyń dokumentów (m.in. szczątki registratury Rządu Emigracyjnego w Angres) do Archiwum Akt Nowych, dyrektor archiwum - Stojanowski oszacował, że było to około 1/5 zasobu aktowego MSZ.

/T. Manteuffel "Moja praca w Archiwum Akt Nowych podczas okupacji", w: "Walka o dobra kultury Warszawa 1939-1945" T. I, red. S. Lorentz, Warszawa 1970, s. 574/

Ciekawostką jest fakt, że wskutek bałaganu Niemcy do skrzyń wrzucili również dokumenty jugosłowiańskie, belgijskie, norweskie czy radzieckie.

[secesjonista]

"Od października 1939 r. na terenie Warszawy trwała rywalizacja między niemieckimi wojskowymi i cywilnymi władzami archiwalnymi. Z ramienia naczelnego dowództwa armii niemieckiej pełnomocnikiem do spraw archiwów państwowych został Otto von Waldenfels, przedstawiciel Archiwum Wojsk Lądowych w Monachium. Przybył on do Archiwum Akt Nowych na początku października 1939 r., aby zapoznać się ze stanem zachowania zbiorów archiwów warszawskich. Obiecał przy tym, iż będzie chronił lokale archiwów przed kwaterunkiem żołnierzy niemieckich. Wkrótce jednak władze wojskowe zaczęły wywozić akta z Warszawy, m.in. z Archiwum Wojskowego i z Instytutu Historii Najnowszej. Z siedziby MSZ w Pałacu Brűhla wywieziono część akt resortu do Berlina (wszystkie one ostatecznie trafiły do Gdańska-Oliwy) (...)

Obok akt zlikwidowanych polskich urzędów centralnych i lokalnych w latach 1941 i 1943 do AAN trafiły akta MSZ, uprzednio skonfiskowane w Warszawie – były to oryginalne traktaty zawarte przez Polskę w latach 1918–1938 oraz 150 skrzyń z aktami konsularnymi i gospodarczymi. Wraz z aktami przywieziono do Archiwum cenne księgozbiory, m.in. z MWRiOP, Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, Prokuratorii Generalnej RP, Polskiego Związku Zachodniego oraz bibliotekę generała Juliana Stachiewicza".

/E. Kołodziej "Z dziejów archiwów państwowych w Warszawie w latach 1918-1844", "Res Historica", 31, 2011, s. 99 is. 100/

"Nawet obecnie, po 15 latach od zakończenia wojny, trudno z braku odpowiednich dokumentów ustalić dokładną historię polskich archiwaliów w czasie wojny, a informacje, jakie Archiwum MSZ posiada na ten temat, pochodzą od niektórych osób, które bezpośrednio były zaangażowane przy ewakuacji (...)

Historię zasobów archiwalnych MSZ w czasie drugiej wojny światowej należałoby właściwie zacząć od tajnej instrukcji ewakuacyjnej na wypadek wojny, opracowanej już w maju 1939 roku. Przed wybuchem wojny Minister Spraw Zagranicznych rozesłał 'Do Panów Dyrektorów i Wicedyrektorów Departamentów, Dyrektorów Biur oraz Naczelników Wydziałów' z czerwonym stemplem 'MOB Tajne' 'Instrukcję dotyczącą wycofania' (ewakuacji), która 'Na wypadek zarządzenia wycofania' dokładnie określała zadania (..)

Pewien wpływ na tok ewakuacji miał również 'Statut organizacyjny MSZ na czas wojny', który Ministerstwo dzielił na dwie części: Sztab Ścisły Ministra i Rzut II. Archiwum MSZ, na podstawie tego statutu, wyłączone zostało z Gabinetu Ministra i weszło w skład Departamentu Administracyjnego, który zaliczano do Rzutu II. Ewakuacja, zgodnie z ustalonym planem, miała się odbywać dwoma eszelonami: pierwszy eszelon, tzw. polityczny, mieścił w sobie komórki organizacyjne wchodzące w skład Sztabu Ścisłego Ministra, drugi eszelon, tzw. ciężki, zawierał komórki konsularne, administracyjne i gospodarcze, a wśród nich Archiwum MSZ.

Przygotowanie do ewakuacji zarządzone zostało 31 sierpnia 1939 roku. Dla Archiwum i kancelarii poszczególnych departamentów oznaczał oto przystąpienie do pakowania akt do skrzyń.

Pierwsze skrzynie z materiałami archiwalnymi odeszły z Dworca Wschodniego 4 września w ramach ewakuacji eszelonu ciężkiego. W międzyczasie, już od 25 sierpnia, Archiwum rozpoczęło palenie akt drugorzędnych i duplikatów, ale kiedy w przeddzień ewakuacji nastąpiło natężenie niszczenia akt, palono również akta specjalnie tajne a więc akta funduszu specjalnego i archiwum szyfrowe.

Mimo palenia akt w 6 piecach kotłowni bez przerwy, nie zdążono na dzień ewakuacji, 5 września, spalić wszystkiego i dlatego pozostawiono w gmachu MSZ na ul. Wierzbowej specjalna ekipę do wykonania zadania. Ekipa zadania nie wykonała i w efekcie większość akt przeznaczonych na zniszczenie dostała się w ręce Niemców.

Ewakuacja dalszej części materiałów archiwalnych miała miejsce 5 września, w dniu ewakuacji eszelonu politycznego pociągiem specjalnym. Do pociągu tego doczepiony został wagon towarowy, w którym umieszczono skrzynie z aktami. Przed odejściem pociągu służba kolejowa zaczęła wyrzucać skrzynie, by zrobić miejsce dla osób chcących się ewakuować. Kilka spośród wyrzuconych skrzyń zdążono jeszcze umieścić w przedziałach wagonów osobowych, natomiast reszta dostała się w ręce Niemców.

Najprawdopodobniej skrzynie z aktami zabrane przez eszelon polityczny dotarły do Rumunii,a stamtąd do Angers (...)

Natomiast skrzynie zabrane 4 września przez eszelon ciężki dotarły do osady Białokrynica pod Krzemieńcem. Na skutek pośpiesznego ewakuowania się z tej miejscowości do Rumunii, jedynie wicemister Szembek zdążył zabrać jedną ze skrzyń, w której znajdowały się notatki ze wszystkich jego rozmów służbowych (...)

Jeżeli chodzi o pozostałe skrzynie - kierownik Archiwum MSZ Władysław Pobóg-Malinowski miał otrzymać polecenie oblania ich benzyną i spalenia. Polecenie to Pobóg-Malinowski przekazał kierownikowi miejscowej szkoły, ale i ten polecenia nie wykonał i w ten sposób skrzynie z aktami MSZ dostały się w ręce wkraczających wojsk radzieckich".

/W. Suchodolski "W sprawie okupacyjnych losów archiwów polskich", "Archeion", 1961, t. 34, s. 78 i n./

Z literatury o dziejach różnych archiwów doby okupacji:

M. Stażewski "Niemiecka polityka archiwalna na ziemiach polskich włączonych do Rzeszy 1939–1945"

T. Manteuffel "Archiwa państwowe w minionym pięćdziesięcioleciu", "Archeion" 1968, t. 50

W. Suchodolski "Archiwa polskie za okupacji (1939–1945)", tamże, 1948, t. 17

S. Lehr "Ein fast vergessener 'Osteinsatz'. Deutsche Archivare im Generalgouvernement und im Reichskommissariat Ukraine".