Wysadzenie mostów na Wiśle - relacje, dokumenty, wspomnienia

[Albinos]

Niejednokrotnie we wspomnieniach z okresu Powstania, czy też w opracowaniach naukowych, można spotkać się z faktem wysadzenia mostów na Wiśle, jako pewnym punktem odniesienia. Znane są zdjęcia zniszczonego mostu Kierbedzia. Jednak o samym wysadzeniu mostów, mówi się niewiele. Czy dysponujemy jakąś większą ilością relacji nt. temat? Czy w dokumentach niemieckich zachowały się odpowiednie rozkazy i meldunki? Ostatnio trafiłem na coś takiego:

[Po 13] września 1944, b.m.w. Raport dowódcy 2 kompanii 654 batalionu pionierów z wykonania zadania wysadzenia mostów drogowych na Wiśle

Sprawozdanie

w sprawie przygotowania i wysadzenia

Nowego Mostu i Mostu Miejskiego w W[arsza]wie

28.7.44 batalion 654 He. Pi. otrzymał rozkaz od H? Pi. Fu[hrer]/AOK 9- by przygotować do wysadzenia Nowy Most (Poniatowskiego) i Miejski Most na Wiśle. Nakazano to wykonać 1 komp[anii] 654 bat[alionu] saperów. 2/He. Pi. pod dowództwem Obertleutnanta Eymera.

A. Most Nowy (Poniatowskiego)

1) Początek po[d]łożenia ładunków: 29.7.44.

2) Siły potrzebne do po[d]łożenia ładunków i zapalenia: 4 grupy.

3) Przygotowanie do wysadzenia w 2 fazach:

a) ładunki- błyskawiczne do wysadzania pól,

b) ładunki nizinne ([roz]mieszczenie ładunków wg załączonego szkicu).

4) czas potrzebny do po[d]łożenia ładunków:

a) ładunek błyskawiczny (schnellagtung [?])- 6 godzin pracy,

b) ładunek nizinny (Planlagtung [?])- 24 godzin pracy.

5) Rodzaje ładunków i zapalników:

a) ładunek błyskawiczny: 2808 kg saperskich środków wybuchowych- zapalenie ogniem kierunkowym,

b) ładunek nizinny: 4623,2 kg sap[erskich] śr[odków] wybuchowych i 4000 kg Donaritu. Zapłon główny i rezerwowy przede wszystkim elektryczny. Dwa dni przed wysadzeniem zamiana na kombinowane zapalenie: ogień kierunkowy i elektrycznie, aby umożliwić jednoczesne zapalenie aparatem zapalającym żarowym 39.

Sposób umieszczenia ładunków wg załączonego szkicu.

[6]) Siła straży nadzorującej mosty do zapalenia: 1/3/25.

7) Od 1.8.44. począwszy most [z]aładowany, przewody od zapalników położone.

Wszystkie zapalniki umocowane w odległości co najmniej 0,20 m od przynależnego ładunku.

8) Sprawdzenie przewodów zapalnikowych następowało bieżąco całe 2 godziny.

9) W dniu 13.9.44 o godz. 22.00 H? Pi. Fu[hrer]/Pi. 1 wydało rozkaz telefoniczny ukończenia zapalania. Taki sam rozkaz nadszedł o godz. 3.20 do 19 Pz. Div (19-tej Dywizji Pancernej).

10) Wróg natarł silnie na Pragę w nocy z dnia 12 na 13.9. Rano 13.9 udało mu się wtargnąć do części wschodniej Pragi.

11) 13.9. o godz. 5.30 nadszedł rozkaz zapalenia od 19 Dyw[izji] Pancernej. Podczas zapalania ostrzał artyleryjski Rosjan i silny ostrzał piechoty powstańczej uszkodziły przewody zapalnicze tak, że zapalenie nie mogło nastąpić natychmiast. O godz. 6.00 został odwołany rozkaz przez 01- 19-tej Dyw[izji] Panc[ernej]. Przeszkody zostały usunięte, most pozostał gotowy do zapalenia.

12) Godz. 7.55- ciężko pocisk art[yleryjski] na most spowodował zapalenie, przez co wysadzone zostały 2 wycinki mostu.

Filar leżący między nimi został silnie uszkodzony (zobacz specjalne zaznaczenia na szkicu [...]- po tym wysadzeniu).

13. Dla wykonania zamierzonego zburzenia było pożądane następne wysadzenie, pozostały ładunek nizinny został zapalony o godz. 12.15.

14) Ostateczny wynik wysadzenia:

Przerwanie i zrzucenie 306 m bież[ących] powierzchni mostu (4 tory), 2 filary zburzone, 1 silnie uszkodzony (patrz rysunek).

A. Most Miejski

1) Początek założenia ładunku: 29.7.44.

2) Siły potrzebne do założenia ładunków i zapaleników: 4 grupy.

3) Przygotowanie do wysadzenia w 2 fazach:

a) za pomocą ładunków błyskawicznych do wysadzania pola,

b) za pomocą ładunków nizinnych ([roz]mieszczenie ładunków wg załączonego szkicu).

4) czas potrzebny do po[d]łożenia ładunków:

a) ładunku błysk[awicznego]- 6 godzin pracy,

b) -,,- nizinnego (Planlagtung [?])- 24 -,,- -,,-.

5) Rodzaje ładunków i zapalników:

a) ładunek błyskawiczny: 194,8 kg saperskich środków wybuchowych- zapalenie ogniem kierunkowym,

b) ładunek nizinny: 4429,2 kg saperskich środków wybuchowych i 4000 kg Donaritu. Zapalenie główne i rezerwowe najpierw elektryczne. Na dwa dni przed wysadzeniem zamiana na zapalenie kombinowane: ogień kierunkowy i elektrycznie, aby umożliwić równoczesne zapalenie jednym tylko aparatem zapalającym żarowym 39 (sposób umieszczenia ładunków zobacz na załączonym szkicu).

6) Siła straży mostowej do zapalenia: 1/6/40.

7) Począwszy od 1.8.44. most [za]ładowany, przewody zapalnicze położone.

Wszystkie zapalniki umocowane w odległości co najmniej 0,20 m od odnośnego ładunku.

8) Sprawdzenie przewodów zapalniczych następowało bieżąco całe 2 godziny.

9) 13.9.44 o godz. 19.05 wydano rozkaz ukończenia zapalania przez 19 Dyw[izję] Panc[erną]. O godz. 19.45. most był gotowy do zapalenia.

10) Wróg nacisnął silnie na Pragę w nocy z dnia 12 na 13.9. Rano 13.9 udało mu się wtargnąć do części wschodniej Pragi.

11) Rozkaz zapalenia [...] nastąpił o godz. 20.12 przez 19 Dyw[izję] Pancerną.

12) Opóźnienie zapalenia spowodowane częściowym uszkodzeniem przewodów przez ostrzał artylerii w międzyczasie. Po naprawieniu nastąpiło zapalenie ładunku nizinnego dopiero o godz. 23.30, ponieważ musiano czekać na wycofanie wozów z wojskiem, które było osad[...] [...] jeszcze na wybrzeżu wschodnim [...] dla wzmocnienia przyczółka mostowego.

13. Wynik wysadzenia- jak zamierzano. Późniejsze wysadzenie nie było potrzebne.

14) Ostateczny wynik wysadzenia: przerwanie i zrzucenie 313 bież[ących] met[rów] powierzchni mostu (4 pola), 3 filary zburzone (patrz rysunek).

[...]

Za: Powstanie Warszawskie 1944 w dokumentach z archiwów służb specjalnych, pod red. Mierecki P., Christoforow W., Warszawa-Moskwa 2007, s. 183-187;

IPN, GKBZH 705, k. 1-4.

Kopia w języku polskim, rękopis.

Załączników nie odnaleziono.

- Most Poniatowskiego został wysadzony około godz. 8 dn. 13 września.

- Most Kierbedzia [Miejski] około 23:20-23:30 dn. 13 września.

- Most Gdański w nocy z 13/14 września.

- Most Średnicowy około południa dn. 13 września.