Centrala Zaopatrzenia Terenu

[Albinos]

Na przełomie 1942/1943 dowództwo AK postanowiło zlikwidować "Wachlarz" i "Związek Odwetu", a na ich miejsce utworzyć Kierownictwo Dywersji, czyli KeDyw. Wpierw na szczeblu KG AK, później także na poziomie Okręgów. Aby akcje dywersyjne mogły odbywać się odpowiednio sprawnie, potrzebne było odpowiednie zaopatrzenie. Zdecydowano się na stworzenie "Baz". Początkowo trzy: Wołyńska, Poleska i Nowogródzka. W sierpniu '43 powstała czwarta: Kielecka. Nadzór nad nimi objęła właśnie Centrala Zaopatrzenia Terenu. Od sierpnia '43 działała pod kryptonimem "Stadion", a od '44 "Zegar".

Jak ocenić należy działalność Centrali? Jakie metody przerzutu sprzętu stosowano? I pytanie które mnie nurtuje: ile było "baz"?

[Szumo]

W internecie znalazłem również informację o tym, że istniała baza Wileńska, która nie była jednak zależna od Centrali. Ile dokładnie tych baz było niestety nie wiem.

Jeśli chodzi o działanie Centrali, to chyba można ją dobrze ocenić. Były dobrze, jeśli nie bardzo dobrze zorganizowane. Każda posiadała komendanta i jego zastępcę, oficera transportowego, oficera materiałowego i dwie łączniczki (bazy kontaktowały się ze sobą za pomocą własnych łączniczek). Oprócz tego każda baza posiadała swój lokal i magazyn. Były też dobrze zorganizowane finansowo. Najpierw środki dostarczał KeDyw, a później (pod koniec 1943 roku) dofinansowaniem każdej z baz zajmowali się komendanci okręgów "obsługiwanych" przez bazy.

Warto wspomnieć również o tym, że Centrala Zaopatrzenia Terenu (CZT) po przekształceniu funkcjonowała jako oddział "Czata-49" (połączenie skrótu i kryptonimu łącznościowego) tak dobrze znany nam przecież z powstania warszawskiego.

[Albinos]

W internecie znalazłem również informację o tym, że istniała baza Wileńska, która nie była jednak zależna od Centrali. Ile dokładnie tych baz było niestety nie wiem.

Tutaj mam pewną wątpliwość. Otóż w artykule Bartosza Nowożyckiego, widnieją cztery "bazy", określane po kolei nazwami "Zagroda", "Start" i "Godzina", oraz numerem Okręgu do którego przynależały: Okr. Wołyński- major Tadeusz Grzeszczyński "Zawisza", Okr. Poleski- podporucznik Antoni Kończal "Gram", Okr. Nowogródzki (potem Nowogródzko-wileński)- podporucznik Kazimierz Augustowski "Jagoda" oraz Okr. Kielecki- porucznik Jan Rogowski "Czarka". Tymczasem u whatfora widnieje jeszcze piąta: Okr. Białostocki- porucznik Franciszka Gramza "Franek". Nie wspominam już o trzech u Strzembosza w Oddziałach zbrojnych konspiracyjnej Warszawy 1939-1944. Tutaj zapewne chodziło profesorowi o ilość tych baz, podporządkowanych początkowo "Stadionowi". Tak czy inaczej, dwie wersje, która prawdziwa? Osobiście skłaniałbym się ku wersji whatfora. Jest bardziej szczegółowa, no i ciężko jest mi sobie wyobrazić, aby dodawał piątą bazę bez powodu. Niemniej ta różnica zastanawia.

Jeśli chodzi o działanie Centrali, to chyba można ją dobrze ocenić.

Warto tutaj podkreślić, że korzystała ona z doświadczeń "Wachlarza" i "Związku Odwetu". Z tym też wiąże się fakt, iż Centrala podporządkowana była dwóm ośrodkom decyzyjnym, KeDywowi oraz Oddziałowi V KG AK.

Najpierw środki dostarczał KeDyw, a później (pod koniec 1943 roku) dofinansowaniem każdej z baz zajmowali się komendanci okręgów "obsługiwanych" przez bazy.

Warto wspomnieć jeszcze o powołanym w listopadzie '43 funduszu Ekwipunku Oddziałów Partyzanckich, który został powołany przez KG AK. Polegał on na oddzieleniu funduszy bieżących od wyznaczonych na zadania kwatermistrzowskie. Fundusze na cele bieżące zostały przyznane Centrali i podlegającym jej bazom. I tutaj mam pytanie. Skoro pod koniec '43 bazy zostały wyłączone z budżetu KeDywu, to o co chodzi z tymi funduszami na cele bieżące, jakie przyznano bazom i Centrali wraz z powstaniem funduszu EOP. Przecież fundusze te przyznane zostały z budżetu KeDywu właśnie. Wie ktoś o co tutaj chodzi? A wracając do porzuconego wątku. Pieniądze były wypłacane bazom przez kwatermistrzostwo KG AK, po złożeniu przez komendantów Okręgów preliminarzy do Biura Finansów KG AK. Tyle na ten temat Nowożycki.

Warto wspomnieć również o tym, że Centrala Zaopatrzenia Terenu (CZT) po przekształceniu funkcjonowała jako oddział "Czata-49" (połączenie skrótu i kryptonimu łącznościowego) tak dobrze znany nam przecież z powstania warszawskiego.

A do rozmowy na temat "Czaty" zapraszam tutaj: https://forum.historia.org.pl/viewtopic.php?p=78588#78588 .

[Szumo]

Otóż w artykule Bartosza Nowożyckiego, widnieją cztery "bazy"

Widnieje pięć "baz". :wink: Oto cytat.

Funkcjonowała również niezależna od Centrali Baza dla okręgu Wileńskiego AK. Komendantem mianowano ppłk "Trzaskę", jego łączniczką zaś Halinę Gołębiowską.

Jednak to nadal nie wyjaśnia ostatecznej liczby wszystkich baz na terenie Polski.

Skoro pod koniec '43 bazy zostały wyłączone z budżetu KeDywu, to o co chodzi z tymi funduszami na cele bieżące, jakie przyznano bazom i Centrali wraz z powstaniem funduszu EOP. Przecież fundusze te przyznane zostały z budżetu KeDywu właśnie. Wie ktoś o co tutaj chodzi?

Nowożycki mówi o tym tak, że rozdzielono środki potrzebne na sprawy bieżące i na zadania kwatermistrzowskie. Środki bieżące opłacał KeDyw (chociaż to rzeczywiście dziwne, że najpierw przestają bazy opłacać, a potem znowu dokłada swoje "trzy grosze").

Swoją drogą mam pytanie. Istnieje jakaś książka opisująca dzieje tej organizacji?

[Albinos]

Funkcjonowała również niezależna od Centrali Baza dla okręgu Wileńskiego AK. Komendantem mianowano ppłk "Trzaskę", jego łączniczką zaś Halinę Gołębiowską.

Ale ja właśnie pisałem o tych podporządkowanych Centrali :wink: Poza tym, jak sam zauważyłeś, problemu to nie wyjaśnia.

Nowożycki mówi o tym tak, że rozdzielono środki potrzebne na sprawy bieżące i na zadania kwatermistrzowskie. Środki bieżące opłacał KeDyw (chociaż to rzeczywiście dziwne, że najpierw przestają bazy opłacać, a potem znowu dokłada swoje "trzy grosze")

To mi dalej niczego nie tłumaczy, bo to już wiem. Fundusz powstał w listopadzie '43, tymczasem KeDyw pod koniec tegoż roku przestał opłacać "bazy". Czyli co, przez miesiąc opłacali je z funduszu EOP? A co potem? Jak dla mnie trochę to nielogiczne.

Swoją drogą mam pytanie. Istnieje jakaś książka opisująca dzieje tej organizacji?

Jednej pozycji chyba nie ma, trzeba szukać by po różnych publikacjach.

[Szumo]

A co potem? Jak dla mnie trochę to nielogiczne.

Tak samo myślę. Szukałem w Powstaniu '44 Daviesa, szukałem u Strzembosza, szukałem nawet w słowniku biograficznym jakiejś wzmianki o Centrali i jej działalności, jednak nic nie znalazłem. Jutro postaram się znaleźć coś na ten temat w antykwariacie (jest cała encyklopedia powstania warszawskiego w kilku tomach, więc tam coś powinno być ^^).

[Albinos]

Szukałem w Powstaniu '44 Daviesa,

A co to ma do CZT?

szukałem u Strzembosza,

W czym?

Jutro postaram się znaleźć coś na ten temat w antykwariacie (jest cała encyklopedia powstania warszawskiego w kilku tomach, więc tam coś powinno być ^^).

Poważnie w to wątpię. To raczej wykracza poza zakres Encyklopedii PW.

[Szumo]

A co to ma do CZT?

Jest tam sporo o przygotowaniu powstania, więc coś mogło tam być. Jednak się pomyliłem.

W czym?

W "Akcjach zbrojnych podziemnej Warszawy", ale przyznaję, że mała szansa była bym cokolwiek znalazł. ^^ Na dniach powinienem mieć "Podziemie Polskie 39-45" Strzembosza i może tam coś będzie więcej.

Poważnie w to wątpię. To raczej wykracza poza zakres Encyklopedii PW.

Oj, ta encyklopedia ma ogromny zakres zawartych w niej informacji. Tak czy inaczej, warto sprawdzić.

[Albinos]

Jest tam sporo o przygotowaniu powstania, więc coś mogło tam być.

Ale co ma kwestia finansowania CZT do przygotowania Powstania?

W "Akcjach zbrojnych podziemnej Warszawy", ale przyznaję, że mała szansa była bym cokolwiek znalazł. ^^ Na dniach powinienem mieć "Podziemie Polskie 39-45" Strzembosza i może tam coś będzie więcej.

W Akcjach... nie spodziewałbym się niczego na ten temat. Profesor pisze trochę na ten temat w Oddziałach zbrojnych konspiracyjnej Warszawy 1939-1944. Jest tam fragment poświęcony Centrali, ale jak sam autor zaznacza, CZT była związana z Warszawą tylko ze względu na miejsce pobytu, bo tak jako komórka związana była ściśle z okręgami.

Oj, ta encyklopedia ma ogromny zakres zawartych w niej informacji. Tak czy inaczej, warto sprawdzić.

Ogromny, ale nie zajmuje się chyba aż tak szczegółowo tematami wykraczającymi tak znacznie poza jej zasięg tematyczny. Kwestia finansowania CZT to raczej problem na oddzielną monografię, a nie informację encyklopedyczną. Tak czy inaczej, jeśli będzie to tam wyjaśnione, bardzo się zdziwię.

[Albinos]

Oto co pisał o CZT Śreniawa-Szypiowski:

Konspiracyjne zadania przyszłej "Czaty 49" wyglądały daleko mniej efektownie [od działań "Zośki" i "Parasola"- przyp. A.]. Sam kryptonim powstał ze skrótu. "Centrala Zaopatrzenia Terenowego", którą to nazwę nosiła komórka powołana wczesną wiosną 1943 roku do celów zaopatrywania w broń, amunicję, odzież, sprzęt oraz ludzi- przeważnie oficerów i specjalistów- oddziałów terenowych, przystępujących do realizacji planu "Burza". Ale i w tej "szarej", choć - nie trzeba chyba tłumaczyć- równie ważkiej i niebezpiecznej pracy, nie brakowało akcji iście filmowych, by wspomnieć tylko przerzut w lutym 1944 roku 59 podchorążych wraz z bronią z Warszawy na Wileńszczyznę (do 19 dywizji) niemieckim transportem kolejowym, czy- tym razem własnymi samochodami- grupy saperów por. "Piotra" (Zołocińskiego), również ze stolicy do 27 dywizji na Wołyń. Przed powstaniem "Centrala Zopatrzenia" otrzymała rozkaz przeorganizowania się na zwykły batalion liniowy, którego dowództwo objął dotychczasowy "szef", mjr "Witold".

Za: Śreniawa-Szypiowski R., "Czata 49" [w:] Więź 10 (1961), s. 132-133.

I właśnie... w tekście pojawia się rozwinięcie skrótu "Centrala Zaopatrzenia Terenowego". Czy nie jest przypadkiem tak, że normalnie funkcjonowało oficjalnie tylko jedno rozwinięcie tego skrótu, czy jest to totalnie bez znaczenia, jak rozwijamy ostatnią literę?

[Albinos]

Baza I działalność rozpoczęła w czerwcu '43. Stan osobowy wyglądał mniej więcej tak:

Komendant- ppłk. Wacław Święcicki "Stwosz"

Oficer łączności- por. "Szczęsny I" (NN)

Kwatermistrz- inż. "Kuty" (NN)

Zastępca komendanta bazy- mjr Tadeusz Izydor Grzeszczyński "Zawisza"

Oficer materiałowy- por. Mieczysław Borowicz "Stef"

Oficer informacyjny- ppor. "Padysz" (NN)

Oficer personalny- ppor. "Swoboda" (NN)

Oficer sabotażowo-dywersyjny- kpt. "Siekiera" (NN)

Referent zakupu broni- por. "Janusz" (NN)

Łączniczki- "Grażyna" (NN) i "Myszka" (NN)

Skład osobowy Bazy II (powstaje w połowie '43):

Komendant- ppor. Antoni Kończala "Gram"

Oficer magazynowy- ppor. "Zefir" (NN)

Oficer transportowy- plut. Antoni Langner "Douglas"

Łączniczka- "Wanda Lubicz" (NN)

Magazynier- kpr. "Wydra" (NN) i Stanisław Langner "Zawada"

Skład osobowy Bazy III (powstaje w czerwcu '43):

Komendant- rtm. Tomasz Zan "Borek"

Zastępca komendanta- pchor. Witold Popławski "Szkoda"

Kwatermistrz- ppor. "Dębiński" (NN)

Oficer materiałowy- pchor. Jan Siemaszko "Rokita"

Oficer transportowy- pchor. Stefan Downarowicz "Mech"

Oficer ewidencyjny- ppor. Jerzy Złotowski "Ziętek"

Łączniczki- Maria Drozdowicz-Makowska "Joanna" i Zofia Piotrowska "Jolanta"

Skład osobowy Bazy IV (powstaje we wrześniu '43):

Komendant- por. Jan Rogowski "Czarka"

Oficer magazynowy- (NN)

Oficer transportowy- (NN)

Łączniczka- (NN)

Kurierka- Marta Łopacińska "Łotyszka"

Za: Nowożycki B., Batalion Armii Krajowej "Czata 49" w Powstaniu Warszawskim, Warszawa 2008, s. 20-27.

I znowu w opracowaniu Nowożyckiego, nie ma tej piątej bazy, którą podawał whatfor. Orientuje się ktoś, jak to w końcu było? Rozumiem błąd w artykule, ale jeśli w opracowaniu, które wychodzi na rynek, nie ma jej, to już chyba coś jest na rzeczy?

[Albinos]

Centrala Zaopatrzenia Terenu jest działem, który z jednej strony jest kiepsko znany, z drugiej zaś poprzez swą działalność idealnie pokazuje stopień skomplikowania struktur podziemia, choć nie jestem pewien, czy nie można go uznać za należący do tych z największą siatką połączeń z innymi. Już sama kwestia zwierzchnictwa nad CZT. Z jednej strony O.V KG AK, mający nadzór merytoryczny (cokolwiek to znaczy), z drugiej KeDyw KG AK, od którego wychodziła zależność operacyjna. Do tego dochodzi współpraca z Wydziałem Broni Szybkich O.III, Służbą Uzbrojenia O.IV i O.VII KG AK, O.I (Organizacyjny, "Magistrat"), O.IV (Wyszkoleniowy, "Zagajnik", kierowany od listopada '42 do sierpnia-września '43 przez ppłka Henryka Krajewskiego "Trzaskę", pierwszego szefa CZT), O.V (Łączności, "Łąka") i Działem Produkcji KeDywu KG AK ("Remiza"). Do tego kwestia finansowania przez KeDyw, KO, EOP... Trzeba przyznać, sporo tego.