Uzbrojenie zachodniosłowiańskie we wczesnym średniowieczu w świetle materiałów archeologicznych

[Furiusz]

Kilka słów wyjaśnienia:

a) zachodniosłowiańskie - rozumiem przez to określenie Słowian zamieszkujących we wczesnym średniowieczu na terenie dzisiejszej Polski, Słowacji, Czech, zachodnich częściach Ukrainy i Białorusi oraz wschodniej części dzisiejszych Niemiec

b) wczesnym średniowieczu - jako, że jest to bardzo długi okres i zróżnicowany postanowiłem go arbitralnie zawęzić do XI wieku, dodatkowo nie spodziewałbym się zbyt dużej ilości zabytków z V-VI wieku AD, raczej najstarsze to VII wiek zatem będzie to mniej więcej okres VII/VIII-XI wiek całkiem długi i tak
c) jeśli pojawią się odniesienia do innych rodzajów źródeł (sztuka i teksty pisane) - z mojej strony - to jedynie jako materiał pomocniczy

Co mam nadzieje, że uda mi się tu pokazać:

1) rodzaje uzbrojenia używane na opisywanych obszarach 

2) poziom uzbrojenia społeczności 

3) kulturowe znaczenie użytkowania broni w społeczności

 

Kilka słów o opisie:
Topory (I)
Ia) poprzez długość rozumiem odległość między skrajem obucha a ostrzem. Jak położymy siekierę na płaskiej powierzchni będzie to odległość między mniej lub bardziej płaskim tylcem  (tym tuż za otworem na mocowanie drzewca) a najbardziej wypukłym elementem ostrza (to proste część zaostrzona)

Ib) tuleja to otwór w którym mocujemy drzewce, czasem pewnie zdarzy mi się to nazwać otworem mocującym etc

Ic) broda - element ostrza topora przedłużający owo w kierunku rękojeści

Id) szyja - to ta część żeleźca która znajduje się między otworem mocującym a ostrzem albo tą częścią żeleźca która wypłaszacza się przechodząc w ostrze 

Ie) rzut z góry - tak wygląda nasze żeleźce gdy spojrzymy na nie z góry po tym jak ustawimy nasz topór/siekierę  na drzewcu
Broń drzewcowa (ii) - groty włóczni i oszczepów do pewnego stopnia strzał
IIa) tuleja - otwór w którym mocujemy nasze drzewce 
IIb) otwór mocujący - otwór w tulei w którym mocujemy gwóźdź lub nit etc w poprzek drzewca broni by wzmocnić mocowanie grotu na drzewcu

IIc) przekrój liścia - przekrój w najszerszym miejscu liścia grotu chyba, ze zaznaczono inaczej
IId) zadziory - elementy wystające z liścia w kierunku drzewca 

jak pojawią się jakieś problemy z moimi opisami dodam tu nowe punkty by wszystko było w miarę jasne

 

Zatem Z. i E. Kaszewscy, Wczesnośredniowieczne cmentarzysko w Brześciu Kujawskim, pow. Włocławek, "Materiały starożytne i wczesnośredniowieczne" t.1 (1971) - na ponad 70 grobów mamy jedynie dwa które zawierają broń. Jest to grób 71 i 19. Ten drugi zawiera żeleźce topora typu VI wg Nadolskiego. Ostrze jest dość wąskie, długość żeleźca wynosi 10 cm, szyja jest bardzo wąska i długa. Żeleźce znaleziono przy prawym biodrze zmarłego. Datowany jest nasz zabytek na XI wiek. Grób 71 zawierał miecz obosieczny, ze strudziną/zbroczem w głowni, długość zabytku to 90 cm, głowica i jelec inkrustowane złotem , na głowni napis Ulfberth, typ z wg Petersen. Podobne znaleziono w Żydowie pod Sławnem czy Hafsten w Norwegii. 

J. Gąssowski, Cmentarzysko w Końskich na tle zagadnienia południowej granicy Mazowsza we wczesnym średniowieczu, "Materiały wczesnośredniowieczne" t.2 (1950) tu robi się ciekawiej bo w poprzednim przypadku na 75 grobów 2 zawierały broń co daje nam 2.66% społeczności posiadającą broń.  W tym przypadku mamy 170 grobów i 13 grobów z bronią co daje nam już 7,64% społeczności z uzbrojeniem a więc znacząco więcej. Jest tu jednak kilka problemów. Na początek mamy dwa groby z ostrogami - zaznaczam to bo pokazuje, że ci wojownicy walczyli najpewniej z konia. Jest to grób 58 i 170.
Grób 58 mamy tu grot broni drzewcowej dość długi i przenikliwy oraz żeleźce topora. Natomiast w grobie 170 mamy 3 groty broni drzewcowej podobnego typu co w grobie 58 ale mamy tu też miecz o 93 cm długości z obosieczną głownią o szerokości 5 cm z prostym jelcem o długości 8.4 cm i 13.4 cm długości rękojeścią z drewnianą okładziną (nie wiem jaki typ drewna) jelec zdobiony srebrem i miedzią. miecz typu X Peteresena. oraz topór.

Problem polega na tym, że topór z grobu 58 jest znacznie bardziej podobny do narzędzia - siekiery do ścinania drzew niż do broni podczas gdy ten z grobu 170 jest zdecydowanie bardziej podobny do topora bojowego. Czym to się różni? Punktem Ie w moim opisie topory robocze potrzebują znacznie szerszej szyi i przez to znacznie większej masy by dać sobie radę z drzewem które jest znacznie twardsze i cięższe niż ciało człowieka. Przez tą dodatkową masę staje się takie coś ciężkie do operowania jedną ręką - jedną bo w drugiej masz albo wodze albo tarcze a do rąbania ludzkiego ciała nie potrzeba aż takiej masy i stąd żeleźca toporów bojowych są znacznie cieńsze w sekcji szyi i wypłaszczają się znacznie bardziej. 

Na stanowisku mamy 11 grobów z toporami. z czego w 8 mamy topory mające charakterystykę typową bardziej dla narzędzi - jedynie trzy mają charakterystykę bardziej podobną do broni. Chodzi o zabytek z grobu 102 - ma on bardzo wąskie ostrze - 3.4 cm, długości 10.1 cm i z szerokością obucha 1.4 cm. Przy czym obuch jest wyraźnie zaznaczony, zdecydowanie wystaje poza obrys tulei. mamy tu tak naprawdę mały obuch młotka z jednej strony i wąskie toporzysko z drugiej strony. Drugi grób to 14 - z kolcami w sekcji obucha dla lepszego mocowania drzewca, z otworem w tulei na nit i otworem w żeleźcu, w sekcji ostrza dla przewieszania przez coś (jest tu kilka takich - przy czym w toporach które są bardziej "robocze" ów otwór też występuje ale jest przesunięty bardziej w kierunku szyi, z oczywistych powodów). Trzeci grób z toporem bojowym to grób 70 i on jest tu najciekawszy. bo mamy tu dwa topory - jeden bojowy drugi bardziej roboczy. Ten bojowy ma szyje umieszczoną centralnie względem ostrza, podczas gdy roboczy ma szyje ustawioną w górnej części ostrza. ostrze topora bojowego ma kształt półksiężycowaty i przez to ma dłuższe ostrze niż ten roboczy. 

Mamy tu też jeden grób w którym odkryto jedynie grot broni drzewcowej - znowu długi i przenikliwy chodzi o grób 147 z długością całkowitą 39.2 cm, szerokością liścia 3.2 cm, długością tulei 13.4 cm i średnicą tulei 2.5 cm, przekrój liścia romboidalny. 
Jest też grób 71 z mieczem  typu X Petersena długości 84.4 cm, głownia długości 68.8 cm, szerokość głowni 4.8 cm i długość jelca 8.8 cm, jelec ze srebrnym tuszowaniem. mamy też ciekawy grób 34  w którym mamy pochowane dziecko  z grotem strzały z zadziorami, z dłuuuugą tuleją - długośc całkowita 6.8 cm ale znaczna część to właśnie tuleja o dość małej średnicy - mniej niż 1 cm. 

 

No i na koniec Z. Cilinska, Vysledky vyskumu na slovansko-avarskom pohrebisku v Zelovciach, " Archeologicke rozhledy" t.24 z.1 (1971) cmentarzysko datowane od połowy VII po początek IX wieku. Mamy tu 870 grobów z czego 20 grobów zawierało miecze, 1 topór, 53 zawierało groty strzał i/lub okładziny łuków. Daje nam to 8.39% społeczności z bronią. Ciekawe, ze nie znalazłem tu informacji o broni drzewcowej. Topór dość typowo bojowy. Ciekawe są miecze - z 20 aż 18 to jednosieczne miecze, zwane tu szablami (ale nie są zakrzywione, przynajmniej nie wszystkie stąd chyba autorka wszystkie miecze jednosieczne nazywa szablami. dla 16 z owych 18 mamy zachowane kości w stanie który pozwala ocenić ich płeć i wiek, w 14 przypadkach są to dorośli mężczyźni w dwóch dzieci. 
W grobie 311 mamy langsax - zamieszczona skala była średnio-czytelna więc wiele nie powiem o jego długości, natomiast w grobie 124 mamy miecz dwusieczny wedle autorki typu merowińskiego, grób dość wczesny zresztą. Miecze bardzo często współwystępują ze strzałami - w 12 przypadkach i w 9 przypadkach ze strzałami i okładzinami łuków. 



Poziom uzbrojenia poniżej 10%  jest zastanawiający. Dla porównania  R. Christlein, Das Alamannische reihengraberfeld von Marketoberdorf in Allgau. Materialhefte zur Bayerischen Vorgeschichte, t.21 1966 na 240 grobów 24 zawiera miecze, grobów z bronią jest znacznie, znacznie więcej. Ciekawa różnica.