Opisy przemarszu wojskowego

[Furiusz]

Generalnie opis zazwyczaj jest dość prosty - przeszliśmy z punktu a do b w takim a takim tempie a ja szukam tych nieco bardziej barwnych - (...) byliśmy o 30 godzin drogi od niej oddaleni (Smoleńska - przyp. mój), gdy nas tak zaszczytny rozkaz doszedł, więc spieszyliśmy co sił, mając pierwszy raz książę Józef ze swoim korpusem pod okiem cesarza walczyć, maszerowaliśmy tedy spiesznie przez Szkłowo, Starosiele, Orszę, przebywając w pochodzie wielkie góry, tak dla dział uciążliwe, przez Romanów, Krasnoj pod Smoleńsk, idąc dzień i noc z przestankami tylko po każdym kilkugodzinnym marszu na parę godzin spoczynku dla ugotowania jadła; ale nikt ognia nie rozpalał, woląc się przedrzemać niż jedzenie warzyć, bo łatwiej jest znieść głod niż bezsenność. Nareszcie wojsko ciągłym pochodem tak było utrudzone, że najlepsi żołnierze w nocy w lasach szeregi opuszczali, a oddaliwszy się o kilka kroków od kolumny, trudem i snem zmorzeni padali jak nieżywi i śpiąc bez przerwy przez dobę całą, ciągnęli potem za kolumną. Tym sposobem, przybywszy w dniu 18 sierpnia na miejsce, nie mogliśmy się wielu żołnierzy, osobliwie z piechoty, doliczyć aż oficerowie w tył wysłani ich zbierali i zachęcając do pośpiechu pod Smoleńsk przyprowadzili. Za karę honorową kazał im książę Józef defilować przed korpusem z bronią przewróconą do góry kolbami. Szef nawet Sowiński, mąż wielkiej siły, nie mógł pod koniec tego bezprzykładnego marszu dosiedzieć w koniu, a nie mając żadnego powozu, zmuszony był usiąśc na lawecie, co będąc powszechnie zakazanym, było gorszącym tym bardziej , że był dowódcą (...). ja również, jak inni, drzemiąc na koniu, lękałem się szwanku, zsiadałem więc często, zwłaszcza w nocy, i szedłem pieszo; lecz i to nie pomagało, bo zdarzało się, żem mimowolnie przystawał i stojący drzymał, aż mnie ktoś mijający popchnął i przebudził (...). J. Jaszowski, Pamiętnik dowódcy rakietników konnych, Warszawa 1968, s.60-61