Konflikt etniczny polsko-niemiecki a czasy rozbicia dzielnicowego

[Furiusz]

W swojej pracy J. Baszkiewicz, Odnowienie Królestwa Polskiego 1295-1320, Poznań 2008 sporą wagę przywiązuje do kwestii narodowościowych polsko - niemieckich. Z jednej strony mówi o walce o godności i wpływy m.in. w kościele polskim (s.70) gdzie jak zauważa już Na przełomie XIII i XIV w. Niemcy oraz zniemczeni Ślązacy zaczęli już obejmować katedry biskupie w Krakowie (Muskata) i Wrocławiu. - s. 70 dalej pisze - Arcybiskup Świnka skomentował je cierpko "Kazanie byłoby bardzo dobre, gdyby (kaznodzieja) nie był psią głową Niemcem". - s. 71

Ważnym dokumentem troski o polskość jest list polskiego synodu biskupów w Łęczycy, podpisany przez arcybiskupa Świnkę i wysłany do kardynałów Kościoła rzymskiego w styczniu 1285 r. Na czoło skarg tam wyłożonych wysunięto pychę i ekskluzywizm narodowy niemieckiego kleru oraz jego nieposłuszeństwo wobec polskich władz duchownych. (...). Potrzebne są zatem środki zaradcze, aby w przyszłości: "nie płakać żałosnym głosem nad zgubą narodu naszego". - s. 71

Podobnie sprawę ocenia Baszkiewicz w odniesieniu do mieszczaństwa ówczesnych ziem polskich - Jednakże polska germanofobia, rosnąca z biegiem czasu, zaskakuje gwałtownością - s. 89 nie zgadza się jednocześnie z S. Gawlasem, że w owym czasie możemy mówić jedynie o ograniczonej liczbie osób mających jakieś ściślejsze samookreślenie narodowe. Na dowód cytuje Rocznik kapituły krakowskiej za rok 1312 - Mieszczanie krakowscy rozpaleni wściekłością germańskiego szału (rabie furioris Germanici). - s. 89

Przyznam się, ze coś może być na rzeczy - spór biskupa Tomasza II z Piastami Śląskimi dowodzi, że duchowieństwo niemieckie, sprowadzane i zależne od książąt potrafiło łamać solidarność kościelną. Dotyczy to zwłaszcza zakonów gdzie z takimi działaniami zakonników spotykamy się nie tylko na Śląsku ale i na Kujawach czy Mazowszu.

Znamy też treśc tzw czeskiego manifestu Przemysła Ottokara II do Polaków - Badając dokładnie i przezornie wszelkie rodzaje ludów, przekonaliśmy się, że szczególnie podobny jest nam naród rozległej Polski (...) Polska bowiem we współbrzmieniu języka zgadza się z nami, z ziemiami naszymi łączy najbliższym sąsiedztwem położenia (...). (...). O jakże straszliwymi prześladowaniami uciśniony zostałby wasz liczny a tak Niemcom nienawistny naród, o jakiej srogiej niewoli jarzmu poddana zostałaby wolna Polska! (...). - za: B. Nowacki, Przemysł II odnowiciel korony polskiej (1257 - 1296), Kraków 2013, s. 84 - 85

Podobnież w ten schemat interpretacyjny wpisywałby się bunt możnych przeciw Ziemomysłowi który - Powoli na wzór dzielnicy tczewskiej, zaczął więc tworzyć nową elitę złożoną z przybyłego rycerstwa niemieckiego i mieszczan (...). - B. Śliwiński, Leszek książę Inowrocławski (1274/1275 - po 27 kwietnia 1339), Kraków 2010, s.25. Efektem takiej polityki tego Piastowicza było jego obalenie przez możnych jego księstwa. Ostatecznie Ziemomysł powrócił na swoją dziedzinę ale musiał (...) oddalić ze swego otoczenia wszystkich niemieckich rycerzy i unieważnić poczynione dla nich nadania. - ibidem, s. 32. Sam jednak Śliwiński deprecjonuje tu znaczenie konfliktu etnicznego a mówi raczej o walki o przywileje i interesy, rozkłada więc bardziej akcent na naturę ekonomiczną konfliktu niż na element narodowościowy, choć i tego drugiego nie wyklucza.

łatwo tez odeprzeć drugi z argumentów Baszkiewicza - niewątpliwie taki zapis rocznikarski świadczy, chyba przede wszystkim, o tym, że jego autor był członkiem owej wąskiej wspólnoty polityczno-narodowej średniowiecznej Polski i z takiej perspektywy opisywał to wydarzenie. Nie zmienia to postaci rzeczy, że jakiś konflikt narodowościowy musiał w tym przypadku mieć miejsce.

Problem jest też z Janem Muskatą tak chętnie zaliczonym przez Baszkiewicza do zniemczonych Ślązaków lub wprost do Niemców. Problem pochodzenia Jana Muskaty badało kilku uczonych - (...) interesujący nas infułat Polakiem z pewnością nie był. Za Polaka nie uważali go także autorzy różnych wersji katalogów biskupów krakowskich, eksponując przede wszystkim śląskie, a właściwie wrocławskie korzenie ordynariusza krakowskiego. W jakimś stopniu Jan Muskata utożsamiał się jednak z Polską i to chyba nie tylko w jej geograficznym pojęciu. Świadczyć o tym mogą zapiski bolońskiego notariusza z lat 1268 - 1269 określające Jana Muskatę jako studenta de Polonia. próbując określić tożsamość narodową Jana Muskaty, możemy powiedzieć, że najwyraźniej identyfikował się ze Śląskiem, dzielnicą o silnie zarysowanym w późnym średniowieczu partykularyzmie regionalnym. - M. Maciejowski, Orientacje polityczne biskupów metropolii gnieźnieńskiej 1283 - 1320, Kraków 2007, s.40

Temat ewentualnego konfliktu narodowościowego w dobie schyłku rozbicia dzielnicowego to problem niewątpliwie złożony, na który dodatkowo nakładają się różnego rodzaju współczesne konflikty polityczne, niemniej jest to temat niezwykle ciekawy - z którego to powodu chciałbym tu zaprosić do dyskusji.